Aydın Dadaşov
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
115 Avropanın mərkəzi şəhərlərində yaşadıqdan sonra 1908-ci ildə İstanbula gələn Qarabəyov “İttihad” partiyasının əsas özəklərindən biri olan “Səadət” təşkilatını yaradır. Həmin il hakimiyyəti ələ alan “Gənc türklər” Qarabəyova vəzifə təklif etsələr də, o bundan imtina edir. 1911-ci ildə Bakıya qayıdan kürəkəni Qarabəyovun ailəsi üçün Hacı Rzaqulu bəy Aşurbəyov Vorontsov (indiki Əzizbəyov) küçəsindəki 17 saylı (Məhəmməd Əmin Rəsulzadə isə qonşuluqdakı 15 saylı evdə yaşayırdı) bir mərtəbəli mülkü alır. Qarabəyin həyat yoldaşı Məsumə xanımın dayısı - inşaatçı mühəndis, şəhər dumasının üzvü, Bakı millionerlər dumasının sədri Abbasqulu Rzayevin podaratçılığı ilə mülkə iki mərtəbə də əlavə olaraq tikilir. Ailə üçmərtəbəli mülkün üçüncü mərtəbəsində məskunlaşır, ikinci mərtəbə kirayə verilir, birinci mərtəbə isə müalicəxanaya çevrilir və qəzet elanlarından göründüyü kimi burada doktor Qarabəyov hazırladığı dərmanlarla xəstələri müalicə etməklə yanaşı, rentgen, mədən suları və təbii otların imkanlarından da geniş istifadə edir. “Haqq yolu” adlı qəzet nəşr etmək fikrinə düşən Qarabəyovun 27 oktyabr 1911-ci ildə Bakı bələdiyyə rəisinə ünvanladığı xahişnaməsindən (158) göründüyü kimi həftədə bir dəfə azərbaycan dilində çıxacağı və 12 şöbədən ibarət olacağı nəzərdə tutulan qəzet sırf maarifçi funksiya daşıyacaqdı. Lakin sonradan Qarabəyov fikrini dəyişib qəzet deyil, “Molla Nəsrəddin” ənənələrinə sadiq olan bir jurnal nəşr etdirməyə qərar verir. Həmin dövrdə “Nicat” cəmiyyətinin təsis etdiyi, M.F.Axundovun yüz illik yubiley komissiyasının sədri seçilən Qarabəyov klassik dramaturgiyamızın banisinin ədəbi irsinin çapı və yerlərdə təbliği üçün əməli tədbirlər görməyə başlayır. 4 dekabr 1911-ci il “Kaspi” qəzetinin 273-cü sayında yubiley tədbiri barədə oxuyuruq: “Təntənəli mərasimi açan yubiley komitəsinin sədri doktor Qarabəyov məzmunlu nitq söylədi. “Bu gün biz xalqın qəlbində layiqli yer tutmuş bir insanın xatirəsini yad edirik. O, müsəlman aləminin qüsur və eybəcərliklərini göstərmiş bir sənətkar olmaqla yanaşı, hər bir personajı öz dilində danışmağa məcbur etmişdi. Axundovun nəzəri və praktiki fəaliyyətindəki bu qətiyyət və inam şərq despotizminin təzyiqinə məruz qalmış xalqın idrak və mənəviyyatında nadir hadisədir ki, bizlər ondan nümunə götürməliyik. Anlamalıyıq ki, əqidə olmadan ictimai fikri ələ almaq və cəmiyyət üçün faydalı olmaq qeyri-mümkündür. Təəssüf ki, bizim aramızda Axundov kimilərə nadir hallarda rast gəlinir. Qara kütləyə rəhbərlik iddiasında olan biz ziyalılar əslində öz mənafeyimizə və şişirdilmiş ad- sanımıza xidmət edirik. Biz güc sərf etmədən ön cərgədə olmaq arzusunda və həsrətindəyik. Mədəni xalqlarda belə hallar çoxdan keçmişdə qaldığından onlar gələcəyə doğru inkişaf edə bilmişdilər, biz isə yerimizdə donub qalmaqdayıq. Hələ ki, biz yüksək ideyalar uğrunda çarpışmırıq, hələ ki, Axundovlar doğulmur bu məsələ həll olunmamış qalacaqdır. Bizim geriliyimizin bütün günahkarları öz 116 marağını güdərək xalqın şürunu çaşdıran bizlər özümüzük. Biz özümüzü tərbiyə edəndən sonra kütlə ilə məşğul ola bilərik. Görkəmli ədib, eyni zamanda əsl vətəndaş olan Axundov həyatı boyu ürəyində bəslədiyi ideyaya sadiq qalmaqla kifayətlənməmiş, bütün çətinliklərə və maneələrə baxmayaraq bu ideyanı həyata keçirməyi bacarmışdır. Məhz bu xüsusiyyəti onu son dərəcə nadir və yüksək şəxsiyyət kimi tanıtmışdır. Əsl ziyalı vətəndaş elə şəxsə deyilir ki, o, yalnız yüksək ideyaya yox, həm də bu ideyanı həyata keçirmək iqtidarına və əzminə malik olsun.” Sonra onun Qurandan misallar göstərməklə maarifçinin əhəmiyyətini vurğulaması alqışlarla qarşılanır. Yubiley komissiyasının sədr müavini yazıçı- dramaturuq Ə.Haqverdiyev “Mirzə Fətəli Axundov və onun əsərləri” mövzusunda məruzə edir. “Hacı Qara” komediyasından 2-ci akt göstərilir, sonra isə M.F.Axundovun şərəfinə nitqlər söylənilir.” (135). 1911-ci il dekabr ayının 14-də həftəlik, siyasi, ədəbi, iqtisadi jurnal olan “Haqq yolu”nun ilk nömrəsi çapdan çıxdı. 1911-1912-ci illərdə fəaliyyət göstərən nəşrin birinci nömrəsində Q.Qarabəyovun 1911-ci il dekabr ayının 2-də Tağıyevin teatrında keçirilən mərasimdəki nitqi tam halda dərc olunmuşdur. Qəzetdə siyasi, ictimai, iqtisadi mövzularla yanaşı, maarifçi funksiya daşıyan xronika materialları, dünya ədəbiyyatından tərcümələr də verilirdi. 1911-12-ci illərdə aparılan İtaliya-Türkiyə müharibəsində iştirak etmək üçün gənclərimiz könüllü olaraq döyüş bölgələrinə getməyə can atırdılar. Türkiyəni qorumaq naminə olsa da, problemlər yaradan bu kortəbii axının qarşısını almaq məqsədilə “Haqq yolu” qəzetinin 24 oktyabr 1912-ci il 19-cu sayında Qarabəyov “Könüllülər lazımdırmı?” məqaləsi ilə çıxış edir. Məqalənin mətni dövrün mənzərəsini aydın şəkildə göstərir: “Ehtimal ki, bizim cavanlarımız arasında gedib müharibə meydanında qan tökmək istəyənlər olsun. Bu barədə öz mülahizəmi bəyan etməyi lazım bilirəm. Biz müsəlmanların vəzifəsi mücahidə edən qardaşlarımıza kömək etməkdir. Nəinki onlara ziyan vermək. Əgər burdan hər kişi 40 manat bulub bununla yola qoyularsa, gedib orada İstanbul aclarının miqdarını artırmaqdan, osmanlıların boğazına sarılıb əkmək istəməkdən başqa heç bir xidmət edəməzlər. Ac adam orada daha çoxdur. Əlli manat yola sərf edilən pulu bu adamlar getməyib ianə etsələr çox məqluanə (məqsədə uyğun) hərəkət etmiş olurlar. Bizim adamlarımız gedib orada əsgərlik edəməzlər. Yaralılara baxmaq vəzifəsini ifa edəməzlər. Çünkü yaralıya baxmaq üçün yüz minlərlə əcəmi adamlar vardır. Deməli, bu adamları geri göndərmək üçün belə osmanlılar gərək ciblərindən pul versinlər, elə isə bu hümmiyyət olmayıb müzərrət olur. Oraya gedən adam ya əsgər olmalıdır ki, qayda üzrə gözəl müharibə edə bilsin. Ya doktor olmalıdır onda da öz pullarıyla, öz dərmanlarıyla, öz xərciylə ki, həqiqətən müavinət edə bilsin. Yoxsa gedib orada aclığı artırmaq cinayətdir. Xristian könüllüləri bizlərə nisbətən qəbul edərlər, çünki onların əksəri ya əsgərlik görmüş adamlardır, ya zəngin Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|