Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Saleh
- Samla
- Samla Firidun
- Sam oğlu Simnar
- Samani
- Samiri
318 Saqi (an.) – Ərəb sözüdür, su verən, su paylayan və satan; içki məclisində Ģərab paylayan deməkdir. Klassik ədəbiyyatda isə “Saqi” ilham pərisi mənasında iĢlənmiĢdir.
Xəyalım bu yolda yorulacaqdır (LM-67). Qara geyənlərin Ģahı səmadakı bağda olarkən Cənnət gözəl- lərinin təĢkil etdiyi məclisdə Saqi Ģərab paylayan Ģəxsdir. Saqi Ģərab verdi, köpürdü, daĢdı, Həya keĢikçisi durmadı, qaçdı (YG-149). Saleh (məc. ag.) – Peyğəmbərlərdən birinin adı və ərəbcə xeyirxah mənasındadır. Əfsanələrə görə, Salehin bir dəvəsi var imiĢ ki, peyğəmbərin bütün gücü də onda imiĢ. DüĢmənləri bu dəvəni öldürdükdən sonra Salehin tərəfdarları qara geyinib ma- təm saxlamıĢlar. ġair qarğanı xeyirxahlıqda Salehə, sakitlikdə onun dəvəsinə və qaralıqda matəm libası geymiĢ salehilərə oxĢadır.
babası hesab olunur. Zal Samın(Sam ərəbcə zəhərli, ağıllı de- məkdir) oğlu, Rüstəmin atasıdır. Rəvayətə görə, Zal anadan olanda saçı ağappaq imiĢ və atası Sam bunu bədbəxtlik əlaməti hesab edərək, uĢağı bir dağ döĢünə atdırmıĢdı. Guya əfsanəvi Simurğ quĢu onu götürüb, Qaf dağına aparmıĢ və öz yuvasında bəsləmiĢdir. Saysız xəznə yığmıĢdı qılıncının zoruna, Ondan Samla Firidun nə apardı goruna? (SX-78). ġair dünyanı Sama bənzətmiĢdir. Dünya – Samdır, qocalmaz, Zaltək qocaldı bəĢər (SX-80). Sam, Firidun (qoĢa xat. an.) – Sam pəhləvanlığı, Firidun isə hökmdarlığı ilə zəngin xəzinələr toplasalar da, öləndə özləri ilə heç nə aparmadılar. NuĢirəvan bu Ģəxsləri xatırlamaqla dünyanın faniliyini, ölüm ayağında var-dövlətin gərəksizliyini baĢa düĢür. Saysız xəznə yığmıĢdı qılıncının zoruna, Ondan Samla Firidun nə apardı goruna? (SX-78). 319 Sam oğlu Simnar (an.) – “Yeddi gözəl” poemasında obraz adı. Nemanın sifariĢi ilə Bəhram üçün Xəvərnəq sarayını tikən məĢhur Rum memarı. Sənin axtardığın qadir sənətkar Olsa, ola bilər Sam oğlu Simnar (YG-58).
bu antroponimik birləĢmə ikinci misrada müstəqil adlar(Sam və Zal) kimi iĢlədilir. Zümrüd quĢu bəsləyən Sam oğlu Zaldı bəĢər, Dünya – Samdır, qocalmaz, Zaltək qocaldı bəĢər (SX-80). Birinci misrada bəĢər Sam oğlu Zala, ikinci misrada isə dünya Sama, bəĢər isə yenə Zala bənzədilir. Zal anadan olanda ağ tüklü idi. BəĢərin Zal kimi qocalması ifadəsində buna iĢarə olunur. Samani (an.) – Samanilər Orta Asiyada, Xopasanda və Ġra- nın bir hissəsində hökmranlıq etmiĢ (874-999) hökmdarlar süla- ləsidir. Onlarin saraylarındakı xalça və gəbələr öz naxıĢ və qey- ri-adi gözəllikləri ilə məĢhur idi. ġair bağdakı gülzarı Sama- nilərin həmin məĢhur xalçalarına bənzədir. Nazənin yeriĢli sərvi-xuraman Samani xalıda yasəməndi san (YG-266). Samiri (məc. an.) – Ġslam əsatirinə görə, Musa peyğəmbər za- manında yaĢamıĢ məĢhur bir zərgər olub, qızıldan qayırdığı göv- salə (biryaĢar dana) ilə Musanın ümmətini yoldan azdırmıĢ adamın adı. ġair Məcnunun dayısı Səlim Amirini Samiriyə bənzədir. Ona deyirdilər Səlim Amiri,
və yekĢənbə gününü ifadə edən GünəĢ planetinin adı ilə əlaqədar olaraq belə adlandırılmıĢdir. Bu günbəddə ikinci iqlim padĢahı- nın qızı yaĢayır. O bürc ki, günəĢdən verirdi xəbər, SaraltmıĢdı onu üstündəki zər (YG-133). “Sazi-novruz” (id.) – Orta əsr ġərq musiqi havalarından biri. “Sazi-novruz”unu çalanda tamam Tale də edərdi o günü bayram (Xġ-168). 320 Seçilən (ag.) – Mustafa(bax) sözünün hərfi tərcüməsidir. Mustafa isə Məhəmməd peyğəmbərin məĢhur adlarından biridir. Məhəmməd seçilən, Allah seçəndir (YG-24). Seçilən Məhəmməd – Məhəmməd əl-Müstəfa deməkdir. Seqseyn (top.) – ġairin dövründə məĢhur olan, indi isə ancaq tarixi mənbələrdə xatırlanan yaĢayıĢ məskəni. Bizcə, Seqseyn toponimi mənbələrdə adı çəkilən Sakasen və ya Sekasen ad- larının eynidir. E.Əlibəyzadə, K.Vəliyevin “Kökümüz haradan- dır?” məqaləsində yazırlar: “Ġndiki Kür-Araz düzənliyinin qədim adı kimi xatırlanan Sakasen – Sekasena (Sən saksan, saka tor- pağısan) toponimləri bu ərazilərin qədim sakinləri türkdilli sak- ların, bizim əcdadlarımızın dilinin və ruhunun canlı yadigarıdır” (“Azərbaycan kommunisti”, № 3, 1989. səh. 61-62). Ə. Fərzəli yazır: “Yadıma “tarixin atası” yunan alimi Hero- dot və onun xəritəsi düĢür. 2500 il əvvəlki çağlardan xəbər verən həmin xəritədə Ağdamın və indiki bütün dağlıq və aran Qara- bağın yerləĢdiyi ərazi həmin xəritədə “Sakasena” adlandırılıb. Bu da saklar, yəni oğuzlar yaĢayan torpaq deməkdir. Sakasena – sakanadır” (“Azərbaycan gəncləri”, 14 avqust 1990). Strabona görə, ġaki (indiki ġəki) Sakasenin qısaldılmıĢ for- masıdır. Mirzə Bala “Azərbaycan tarixində türk Albaniya” əsərində bu ad haqqında daha ətraflı məlumat vermiĢdir: “Son zamanlar ġimali Azərbaycanda aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə edilmiĢ dəlillər Sakaların tamamilə adı çəkilməyib, bəlkə də, Al- baniya daxilində böyük kütlələr halında yerləĢmiĢ olduqlarını göstərmiĢdir. Belə ki, “Su”, “Susakan”, “Sukasen”, “ġaki” və s. coğrafi adlar bu yerləĢmənin bir əlaməti idi. Zəki Vələdi Toğana görə (Ümumi Türk tarixinə giriĢ. I. səh. 159-160), “Sakalar milad- dan öncə 665-ci ildə Assur kitabələrində adı “Qoqu” və ya “Qoq” Ģəklində çəkilən hökmdarların rəhbərliyi altında, Kür çayını keçə- rək Gəncənin qərbində “Qoqaren”, Ģərqində isə “Sakasen” adını verdikləri yerdə yerləĢdilər. “Sakasen” adı “Saka” kəlməsinin Ģəhər və türbə mənasını verən türkcə “sin” sözü ilə birləĢdirilməsindən ibarət olub aĢağı Ġdildəki “Saksin” Ģəhərinin adı ilə birdir. Uzaq Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|