Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qarın
- “qu”
- “qaqa”
- Qaşıq (tələffüzdə: “qaşığ” və ya “qaşıx”)
- Qayıq (tələffüzdə: “qayığ” və ya “qayıx”) “qa”
- Qatıq (tələffüzdə “qatığ” və ya “qatıx”)
391
(həyatda) mövcud bütün günahların mayasında o, durur.
İnsanın cəmi iki həqiqi problemi mövcud: yemək və çoxalmaq. Hər iki aktın məramı fani dünyada öz ömrünü, öz hüceyrələrinin ömrünü uzatmaqdır. Bunun yolu isə qarından keçir. Ağıl bu məqamda yetərli korrektə aparmağa acizdir. Simvollar aləmində insan
(aləm-i səğir)
makrokosmun (aləm-i
kəbir) xəritəsidir, kiçik modelidir, kainatın, kosmosun güzgüsüdür. Ezoterik bilgilərin təhlil cədvəllərində qarın Yer kürəsinə tay tutulur. Orta çağların sufi risaləsi “Afaqnamə” də birbaşa bəyan eləyir ki, qarın mikrokosmda şir bürcünün təmsilçisidir. 1
adam isə Sfinksdir: bədəni və quyruğu torpağa yaxındır, sarı, pırtlaşıq yalı isə – Günəşə. Qarın Yer kürəsidir, torpaqdır və “günəş kələfi” qarın
boşluğunun üstündə
bədənin akkumulyativ əzələsi kimi çalışır. Bundan da belə nəticə çıxır ki, qarın Günəş və Yer birgəliyini bir sistem kimi özündə təcəssüm etdirir və
qarın bədənin
sultanıdır. Sultandırsa, biz onun əmrinə tabeyik. “Mən”
qarnı inkar
eləyəndə, ideyanı
müqəddəsləşdirib, ilahiləşdirib qarına yuxarıdan aşağı baxanda, onun tələbatları ilə hesablaşmayanda qəhrəman olur və... ölür. Çünki qarın ciddiliyi, qüruru, qəhrəmanlığı, üsyanı, təhqiri, təkəbbürü sevmir və ləngimədən urvatlını urvatsız eləyib qəhrəmandan öc alır. Ondan ötrü ki, qarın materiyanın permanent
formadan başqa bir formaya salır, transformator funksiyasını yerinə
yetirir, onun
hərəkətinin təminatçısı olur. Qarın canlı materiyanın varlıq iksirini, varlıq cövhərini içinə topladığı yemək və mayelərdən hasil edir. Vallah ki, qarın əsl əl-kimyaçıdır. Hələlik təzə heç nə söyləməmişəm, amma söyləyəcəyəm. Bunun üçün Azərbaycan türkcəsində “qarın” sözünün qapsadığı ilkin mənaya doğru yol alaq, bu sözün semantik çənbərinə varaq: görək, tutalım, elə Dədə Qorqudun özü, onun simasında isə 392
bütün türk elatı, niyə qarına torba, kisə və ya çuval deməyib, qarın deyib. Qarın qapalıdır: topa bənzəyir, yumrudur; yarılmayınca içi görünməz. Qarın qarpız kimidir. Qarın pırpız forma alanda qarpız olur. “Qarpız” sözünün mənasını əksəriyyət “qar” və “buz” anlamlarının birgəliyi müstəvisində aramağa meyllidir. Əgər elə isə onda “yarpız” “yar” və “buz” kimi çözülməlidir? Yox, məncə.. Hərçənd mən elə fikirləşirəm ki, qarpız pırsımış, pırpızlaşmış,
adını tapıb. Qarpız giləmeyvələrin pırpızıdır. Bədəndə pırpızlaşan nəsnə həmişə qarındır. Kəndirdən yapışan kimi dildən yapışıb söz quyusunun dərinliklərinə enək: o yerdə ki mifoloq Mirəli Seyidov dayanmışdı, bax, ondan da o yana gedək, arxaik
düşüncə müstəvisində mənaların səslərə
hopmasını, səslərdə kodlaşmasını, söz
olmasını, sözə çevrilməsini izləyək. Azərbaycan türkcəsində “qarın” kəlməsinin semantik çənbərində “bədən üzvü” anlamından savayı daha nələr gizlənir? Bu söz necə peyda olub, necə dilə gəlib, necə dilə ilişib dildə qalıb? “Qarın” sözünün küylü lokomotivi “qa”dır. Vurğu da həmin bu “qa” hecasının üstünə düşür. Təsadüf? Dilin qanunu? Yoxsa mənanı qabartmaq, aktuallaşdırmaq cəhdi?
Məncə,
üçüncü daha
produktiv gümandır. Nədir belə bu “qa”?! Haradan zühur eləmiş və nəyi açıqlamış ola, yahu? Bəlkə Süleymanın bildiyi quş dilidir bu? Kiçik bir
xatırlatma, anons:
gündəmdə Azərbaycan folklorudur – “Məlikməmmədin nağılı”. Həmin nağılın qısa bir fraqmentindən bilinənlər: Simurq quşu Məlikməmmədi xilas eləyib qaranlıq dünyadan işıqlı dünyaya apararkən ona tapşırır ki, havada mən sənə “qa” desəm, ət verərsən, “qu” desəm, su. Ət qurtaranda, Məlikməmməd naəlac qalır, öz budundan bir tikə kəsib quşa atır, əvəzində xilas olur, işıqlı dünyaya çatır. Nağıl kontekstində “qa” (torpaq başlanğıcı) əti, “qu” (su başlanğıcı) isə suyu bildirən nida
393
sözləridir. Amma onlara bir enerji kimi də yanaşmaq mümkün. “Qa” və “qu” olmasa, Simurq uçmur, Məlikməmməd qaranlıq dünyadan (xaosdan) qurtulmur
Azərbaycan mifologiyasında “qa” və “qu” enerji baçlanğıclarını dil qatında simvollaşdırır. “Qa”
onların birgəliyi harmoniyanın atributudur. Dadlı nə varsa həyatda, biz onları körpələrə
Körpələrlə ünsiyyətdə nağıl
dili, mif
dili aktivləşir: biz körpələrlə təmas quranda, onları dindirəndə sözlərin ibtidasına dönürük, sözü konfet kimi
soyub onun
energetik cövhərini balaca cocuqlara təqdim edirik. Bu fikir bucağından məsələyə yanaşanda “qaqa” sanki
xalis, saf
enerjinin, “qa” enerjisinin iki misli kimi öz mahiyyətini bəyana gətirir. “Qab” sözünün də əsasında yenə həmin “qa” dayanır: yəni “qa”nı tutan, “qa”nın bir yerdən başqa bir yerə aparılmasını təmin edən bir nəsnəni bildirir bu söz. Qaşıq (tələffüzdə: “qaşığ” və ya “qaşıx”) enerji
ötürücüsüdür: “qa” bədəni
yaşadandır, bədənin işığı ilə, aurası ilə ilişiklidir: “qa”nı içəri ötürməyə yardımçı olur. Qaşıq bədənə “qa”nın enerjisini daşıyır. Qayıq (tələffüzdə: “qayığ” və ya “qayıx”) “qa” və “yığ” kimi oxunanda məna həməncə aydınlaşır: yəni qayıq dənizdən, çaydan, göldən “qa” (balıq, dadlı, yeməli bir şey) toplamaq, enerji toplamaq üçün vasitəni nişan verir.
əslində, “qa”nı tıx deməkdir. Nə üçün bu xüsusda “qa” aşağılanıb “tıx” felinin əmr formasına ürcah olmalıdır? Azərbaycan folklorunda biz belə bir fikir oynatması ilə üzləşirik: “Get bazara, can (ət) al, gətir, can (yəni ət) olmasa, yarımcan (yumurta) al, gətir, yarımcan (yəni yumurta) olmasa, badımcan al, gətir, badımcan olmasa, zəhrimar (qatıq) al, gətir”. Bu fraqmentdən bəlli olur ki, xalq arasında qatıq aşağılanmış nemətdir. Mümkündür ona görə ki, yeməli, doyduracaq bir “qa”
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|