Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İndi Şərq məhz Avropa maarifçliyinin istədiyi, öyrəndiyi, tanıdığı və qəbul etdiyi
382
çoxaltmaq, artırmaq, insanların tükənməyən tələbatına adekvat olmaq, adekvat iş tutmaq əvəzinə tənzimləmək prinsipini aktuallaşdırmalıydı. istəyi
çoxaldır, ideyaların gerçəyə çevrilməsi üçün bütün maneələri aşmaq yollarını göstərir və bu məqamda mənəvi arınmanı aktuallaşdırmır: yəni qalibləri mühakimə etmirlər. Dünya tarixində ilk dəfə məhz maarifçilik təbiətə münasibətdə zor tətbiq elədi, təbiəti insana xidmətçi statusunda gördü. Ilk dəfə məhz maarifçilik insanlara təbiəti tarmar etmək üçün fəlsəfi şəkildə əsaslandırılmış anlam verdi. İlk dəfə məhz maarifçilik “kəşf” sindromunu həyatın mənası ilə eyni bir rəfə qoydu. İlk dəfə məhz maarifçilik kütlələrin ağlını hərəkətə gətirmək üçün savadlanmaq ideyasını ortaya atdı və bu ağılları Allah
əleyhinə istiqamətləndirdi. Maarifçilik beyinlərin inqilabı oldu: mərkəzdən dini kənarlaşdırmağa çalışdı, toplumda ateizmin gəlişməsi üçün baza qurdu, Şərq və Qərbin bütün əsas ayrıntılarını üzləyib, gündəmə gətirib onları qütbləşdirdi və Avropaya Şərqi nişan verib dedi ki, bax, ora gedin, oranı alın, orada həyat və nağıl var, orada böyümək üçün, genişlənmək, artmaq üçün imkanlar var!!! Fikirlərimin təsdiqini German
Hessenin “Şərq
ölkəsinə zəvvarlıq” romanının motivlərində görə bilərsiniz. Fəlsəfi araşdırmanın əsas sualları da elə bunlardır: Qərb Şərqə niyə gəlib və ya Şərq Qərbə niyə gedib? Şərq Qərbdən nə istəyir? Və bu prosesdə maarifçiliyin rolu nədən ibarətdir? Heraklitin sözünü
Hegelin ardınca
təkrarlayıb deyək ki, “Qərbə yol, Şərqə yol – eyni bir şeydir”. Və ya, əgər belə demək caizsə, “hər bir nəsnənin qərbi və şərqi var”. Amma bunların hamısı gözəl söyləntilərdən başqa bir şey deyil. “Qərblə Şərqin vəhdəti” ideyası, bu ideyanı tək və
383
cüt, in və yan differensiallarında həll etmək cəhdi yalnız fəlsəfi və sosial blefdir. Qərb Şərqə gedə- gedə eybəcərləşir, Şərq Qərbə gedə-gedə sısqalaşır, zəifləyir və günəşsizliyin içində kabusa çevrilir. maarifçiliyi Şərq üçün
ölümdür. Əslində, bu gün artıq ənənəvi Şərq pozulub və Avropa öz pozduğunun yerinə yeni bir “Şərq” sözü yazıb. Maarifçilik Şərqi tarixdən praktiki surətdə sildi.
qədərincə mövcuddur. Gerçəklikdə isə Şərq daha yoxdur. Çünki hər yan, hətta Ərəbistan, Çin, Yaponiya, Hindistan və uzaq Avstraliya da daxil olmaq şərtilə, Avropadır. Şərq isə yalnız coğrafi oriyentirdir, coğrafi cəhətdir. ŞƏRQ Şərqdə
avropalılar üçün ekzotik muzey kimi saxlanılır. Lap əvvələ qayıdaq. Şərq ərəb dilində “işraq”, yəni
“doğma, partlama, nurlandırma” sözlərinin mənaları müstəvisində anlaşılır. “Qərb” sözünün semantik çənbərinə isə “uzaqda, qəriblikdə olan adam”, “qohum”, “yaxında olan adam”, “batma” kimi mənalar daxildir. Türklər bu baxımdan daha konkretdirlər. Çünki Şərqə birbaşa şəkildə “Doğu”, Qərbə isə “Batı” deyirlər. “Doğu” sözü doğmaq, yaşamaq, həyat, Günəş, bolluq, və məntiqi olaraq, güc bildirir, “Batı” anlayışı isə batmağı, ölümü, zəifliyi, kasıblığı, tükənməyi eyhamlaşdırır. Qəribədir, “Avropa” sözünün semantik çənbərinə də bu mənalar daxildir. Şərq Günəşin doğduğu, Qərb Günəşin “öldüyü” zonadır. İstər qədim misirlilər, istərsə də qədim yunanlar ölüm səltənətini və ya yeraltı dünyanı qərbdə (günbatanda) görürdülər. Qərbliyə Günəş həmişə çatmır, şərqli isə həmişə Günəşin içində “üzür”. Bununla da insan belə bir məntiqi nəticəyə gəlir ki, qərbli daim Günəş defisiti, enerji defisiti şəraitində yaşayır. 384
Şərqliyə isə Günəş və enerji hər an qədərincədir, hər an yetərlidir. Bax, bu amil insan psixikasına çox mühüm
təsir göstərən faktor qismində aşkarlanır. Günəş qıtlığı, enerji qıtlığı ölüm əlamətidir. Ona görə də məntiqi nəticə belədir ki, Qərb ölüm zonasıdır. Bu səbəbdən də avropalı hər zaman ölüm zonasından çıxmağa, qaçmağa çalışır. Qərbli üçün
iş ölümdən
qurtulmağın, yaşamı
uzatmağın ən birinci amacıdır. Bu çabanın, bu əməlin
mahiyyətisə qənaət etmək məqsədilə müəyyənləşir. Yəni mən necə edim ki, enerji sərfəsi az olsun və necə edim ki, maksimal komfortla minimal enerji itirim və ömrümü uzadım. Komfort
Bu, avropalı həyatının əsas leytmotivi, onun ali məqsədidir. Qərbli öz “batmaq” zonasında həmişə resurs axtarışındadır və bu axtarış onu Şərqə doğru getmək, irəliləmək məcburiyyətilə qabaq-qənşər qoyur. Təbii ki, bu addımın təhrikçisi ölüm qorxusudur: çünki enerji tükənən yerə ölüm gəlir. Şərqli Qərbə komfort, texnosivilizasiyanın vəd etdiyi ideal rahatlıq ardınca gedir, modern ardınca, yenilik
ardınca gedir,
məişətini sahmanlamaq xatirinə avropalıya resurslarını satır və ya satmağa məcbur edilir. Şərqli enerji qıtlığı duymadığı üçün heç vədə ölümdən qorxmur, ölümlə yanaşı yaşayır və ona təbiətin özü kimi yanaşır və ölümü bir iç rahatlığı ilə qəbul edir; ölümdən qaçmağı absurd, cəfəng bir iş sayır. Çünki bilir ki, insanın ölümü onun doğumu ilə birgə gəlir dünyaya: əgər doğulmusansa, deməli, öləcəksən. Hinduizmin, Buddizmin və İslamın ölümə münasibət praktikasını xatırlayın. Ölüm qarşısında təlaş etməyinə dəyməz: bu bir alın yazısı, labüdlük. Avropalı isə bunu böyük bir ədalətsizlik kimi qavrayır: ölümdən qorxur,
həyəcanlanır, təlaş
keçirir. Nədən ki, özünü hər şeydən üstün və yuxarı Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|