Aydın Talıbzadə
Qu-durmaq (eynilə də “quduz” kəlməsi)
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qu-durmaq (eynilə də “quduz” kəlməsi)
- Qu-maş
- Qusmaq
- “quş” və ya “guş”
- “Qurd”
- “qu”
- Quər səma kişisidir, tanrıdır, kişi başlanğıcının obrazıdır, yağışı
- “qa”
- “Qa” Yer enerjisidir, “qu” – Göy enerjisi.
397
Qu-durmaq (eynilə də “quduz” kəlməsi) “qu”nun ifrat dərəcəsinin təzahür gerçəkliyini dil içində əyaniləşdirir.
şansına malikdir. Qu-maş “qu” zənginliyinə, “qu” bolluğuna bir eyhamdır. Qu-mar zəhərə dönmüş, havadan düşmüş, havayı düşmüş “qu” (yəqin ki “yüngül gəlir”) mənasında anlaşılır. Fars və türk dillərinin qəribə bir simbiozu da görünür burada. Tamamən bilinqvistik situasiya: nədən ki, “mar” sözü farsca ilan deməkdir. İlan xtonik canlıdır, mistikdir, sehri böyükdür, ilğımvaridir, aldanışlar dünyasının rəmzidir. Bu mənada qumar “qu”nun ilanlaşması, zəhərə
çevrilməsi prosesini eyhamlaşdıran bir
sözdür. Qusmaq (ya da qaytarmaq) geriyə göndərilmiş, mənimsənilməmiş enerjidən qurtulmağı, yüngülləşməyi bildirir.
açıqdır. Əbəsdən Ortaçağ risalələri demirdilər ki, “dərketmə qulaqdadır”. Farslarda “səmavi” adlanan fellər var ki, onların kökünü tapmaq üçün heç bir xüsusi qayda müəyyənləşdirilməyib. Həmin felləri, sadəcə, əzbərləmək gərəkir: nədən ki, onların kökünü yalnız
eşitməklə dəqiqləşdirmək olar. Məsələn, “qoftən” (demək) məsdərinin kökü “qu”dur və bu kökü tapmaq üçün bilgidən heç bir kar aşmır; yəni əzbərləməsən bilməyəcəksən ki, nə nədir: ondan ötrü ki, “qoftən” səmavi feldir, qaydalar dışında növbələşən feldir. O da maraqlıdır ki, fars dilində qulağa “quş” və ya “guş” deyirlər. Beləliklə, dairə əməllicə qapanır: “qu”nun səma ilə əlaqəsinə, Göy enerjisi olmasına heç bir şübhə qalmır.
endiyinə işarədir. Düzdür, ərəbcə “Quran” avazla oxumaq, avazla qiraət etmək mənalarında başa düşülür. Lakin heç
fərq eləməz:
əvvəlcədən söylədiklərimiz bunun da izahını verir. O mənada ki, qu vasitəsilə, qulaq vasitəsilə, eşidilmə yolu ilə dərketməni özündə qapsayır. 398
Qur-bağa mütəmadi şəkildə “qu” enerjisilə dolanan və yağışla müstəqim ilişkidə bulunan canlıdır: ayaqları torpaqda və ya suda olub başı ilə həmişə Göylərə istiqamətlənmiş məxluqdur. “Qurd” sözü (diqqəti onun “quar” // “quər” kəlməsilə səsləşməsinə yönəldirəm) də türkün
əcdadının Göylərdən endiyinə şahidlik edir. Qurd da yerlə gəzir, amma ki, ulayanda mütləq şəkildə başını Göylərə qovzayır, Günəşə sarı, quta sarı dönür.
“Biz “quar” 7 söz-adının birinci hissəsinin hər iki variantını da “qu” // “ku” // “kü” // “küy” qəbul edirik, “qu” // “ku” // “kü” // “küy”ün bir çox türk
dillərində əsasən
“yanmaq”, “səs”,
“bağırtı”, “gurultu”, “mahnı”, “mahnı oxumaq”, “danışmaq”, “şöhrət” mənalarına rast gəlirik... H.Zərnizadə “səs”, “qışqırıq”, “nərə” mənasını verən “qu” sözünü Səfəvi dövlətindən əvvəl fars dilinə keçmiş Azərbaycan sözü sayır” 8 . Burası, aydın. Şübhə yox ki, “qu” səmadandır, Göylərlə ilişiklidir. Odur ki, bu mənada qu+laq “qu”ya köklənmiş və ya “qu”nu tutan lokator kimi mənalanır. Yenidən Azərbaycan mifik təfəkkürünün “atası” kimi şərəfləndirə biləcəyim Mirəli Seyidovun irsinə müraciət edək: “Quar” // “kuər” // “küər” söz- adının ikinci hissəsi “ar” // “ər”dir... “Ar” //
quar – “yanan”, “bağıran” deməkdir. “Ər”in bir çox türk dillərində, o sıradan Azərbaycan dilində də əskidən tutmuş bugünə kimi kişi mənası və həmin sözlə əlaqədar “qoçaq”, “igid”, “qorxmaz” məna çalarları vardır... Deməli, quar // kuər // küər səsli, hayqıran, yanan ər – kişi deməkdir... Deməli, Tanqrixan (Tanqrıxan), Quar // kuər ad- sözlərində dörd
Azərbaycan sözü
işlənmişdir. Tanqrixan // tanqrıxanda “tanqrı” (göy, səma), “xan”, “quar” // “kü” + “ər”lə “ku” // “kü” // “küy” (od,
səs, ər,
kişi, igid)
sözləri işlənmişdir”. 9
tanrıdır, kişi başlanğıcının obrazıdır, yağışı 399
təhrik edən göy gurultusudur, odu, səsi şərtləndirən sakral, kosmik substansiyadır. Nəticə iki: “Tanqrı” (tenqri) sözü, yəni türkün ulu tanrısının adı özündə “qarın” sözünün bütün samitlərini qapsayır. Nəticə üç: hunlar // qunlar qədim türk tayfaları oluban “qu”
adamlarının, yəni
Göy enerjisini, “qu” enerjisini daşıyan insanların tayfaları kimi yozulurlar. Nəticə dörd: ərəblərin Allaha müraciətən işlətdikləri “Hu” (yəni “O” əvəzliyi) kəlməsi elə həmən “qu”dur ki var: nədən ki, hu // qu // ku keçid-transformasiyaları dildən
dilə olan
sıçrayışları asanlaşdırır. “Hu” “O”dur, səmada, kainatda, kosmosda, Göydə olandır, “qu” enerjisinin islamdakı dini konkretliyidir. Hunlar hu // qu adamlarıdır. “Müqəddəs “HU”
səsi qırtlaqdan üfürülən külək kimidir və ŞÜA ilə oxşarlııq tapır”. Musiqişünas Sevil Fərhadovanın bu fikri mənim “qu” səsini Göy enerjisinin türk dilindəki işarəsi kimi götürməyimə bəraət qazandırır. Bunu adi təsadüf sayıb üstündən adlamaq olarmı? Əsla, yox və mən bu sayaq düşünməkdən çox uzağam. Bu elmi improvizə və gəzişmələr dil, folklor, mifik təfəkkür qatında belə
bir qənaəti
aktuallaşdırır ki, Azərbaycan mifik təfəkküründə, mifoloji qatda “qa” qadın başlanğıcıdır, “qu” – kişi başlanğıcı. Bu kontekstdə onları yapon
mədəniyyətilə müqayisə eləmək mümkün: nədən ki, bunlardan biri “in”dir, o birisi – “yan”; biri torpaqdır, digəri – su; biri qara enerjidir, biri – ağ. Yadınıza salın, “Məlikməmmədin nağılı”nda ağ və qara qoçu. Onlar bu iki enerjinin vizuallaşmış, konkretləşmiş təzahürləri kimi oxunur. Ağ qoç işıqlı dünyaya, ağ enerjiyə, Göyə doğru aparır, qara qoç – qaranlıq dünyaya, yeraltı səltənətə. Bütün bunlar
onu isbatlayır ki,
birgəliyindən isə Azərbaycan mifologiyasında kosmos yaranır. Məhz “qa” və “qu” Məlikməmmədin quyuda tapdığı enerji formaları idi ki, sonucda onun işıqlı
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|