Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
403
göstərə bilmir,
enerji itirməkdən qorxur, qarınqulu, tənbəl kimi tanıtdırılır. Bu halda personajın qidaya aşırı həvəsi neqativdə götürülür, onun yeyib-içmək həşirində bulunması, acgözlüyü lağa qoyulur. Amma epos qəhrəmanı nə qədər basıb yesə də, yenə acgöz sayılmır. Çünki nəfsi, tamahı yoxdur, sərvət torplamağa iddiası yoxdur; əgər olsa, ondan qəhrəman olmaz. Odur ki, adam, yəni hər hansı bir kimsə və ya hər hansı bir qəhrəman, igid, mərd, kişi öncə yeyib-içməyindən tanınır. Yeyib-içmək, ilk baxışda, ən rahat, ən asan sınaqdır, yarışdır, sadə əzələ nümayişinə bərabər bir şeydir. Hərçənd bu “imtahan” həm də mənəvi- əxlaqi keyfiyyətlərin yoxlanılmasıdır. Ortaçağ müsəlman mədəniyyətində təsəvvüf adi qavrayışda həməncə zahidliklə bağlanır. Lakin
sufilikdə zöhdün alternativi də olub. Məsələn, mövləvi qardaşlığının dərvişləri hər dəfə cümə axşamından cüməyə keçən gecə düzənlədikləri səma törənindən sonra yaxşıca yeyib-içmək məclisi də qurarlarmış. 12
Bektaşiliyin mürşidi
Hacı Vələd
islam kontekstində orucu qadın və kişi orucu kimi bir- birindən ayırır. Bunun ondan, onun da bundan nə ilə fərqləndiyini bektaşi dərvişindən soruşanda deyir ki, qadın orucu 40 gün yeyib-içməyi yasaqlayır; kişi orucunda isə gərək sən hər gün bir öküzü yeyib durasan. 13
Hacı Vələdin yanına məsləhətə gəlmiş adamların hamısı səhər qadın orucu tutur. Professor Niyazi Mehdi bunu qeyri-rəsmi mədəniyyətdə davranış tipologiyası ilə əlaqələndirir, mənə isə bu sufi hədisi Ortaçağ müsəlman aləmində bir yeyib-içmək görkü kimi lazımdır. Müsəlmanlar da qədim yunanların, romalıların ardınca
yeyib-içməyi estetik
zövq hadisəsinə çevirmişdilər. Kef məclisləri islam mədəniyyəti şəbəkəsində permanent aktual idi. Burada kef əhli olmaq sanki əlavə bir peşədir, əlavə bir statusdur. Qafqazda yeyib-içmək həmişə
igidin hünərlərindən biri sayılıb: burada yeyib-içmək hünər variantıdır.
404
Uyqarlıqlar yeyib-içməyi zövq hadisəsi kimi təqdim edir, etnik mədəniyyətlər çərçivəsində isə bu, adətən, qəhrəmanlıq, xeyirxahlıq nişanəsi kimi diqqətə çatdırılır. Avropa mədəniyyətinin müxtəlif dönəmlərində biz
yeyib-içmək kultunun təzahürləri və
ya rudimentlərilə təkrar-təkrar rastlaşırıq. Harada və necə, və hətta kiminlə yeyib-içmək məsələsi ətraf mühitin, ekologiyanın, sonucda isə dünyanın xəritəsinin sürətlə dəyişməsinə gətirib çıxaran amillərdən biridir. Siz hesab eləyin ki, bütün canlı varlıqlar fasilə vermədən Yeri və Göyü yeyir. Sözümün kəsəri üçün hamıya tanış bir nümunəni ortaya atacağam: fillər aşırı çoxalanda Afrikanın savannaları səhraya dönür. Çünki fillər yemək üzrə mütləq rekordçudurlar. Hərçənd fillərdən dəfələrlə balaca insanlar yemək aktivliyinə görə savanna nəhəglərinə heç də uduzmurlar. Bu da axırı ona gətirib çıxarır ki, insanın qarnı özündən qabaqda gedir. Nədən ki, yeyib-içən bir kimsə olmağın başlıca əlaməti, təbii ki, yekə qarındır. Yaponiyada müdrik obrazı həmişə öz yekə qulağı və yekə qarnı ilə seçilir. Nədən ki, tabaq kimi girdə, böyük
qarın əmin-amanlıq, firavanlıq, asudəlik, rahatlıq rəmzi kimi çözülür. Bu, dzen fəlsəfəsinin yapon mədəniyyətində dəstəklədiyi bir görk, bir obrazdır. Onlar elə hesab edirdilər ki, əsl gülüş qarınla gülməkdir, qarından gülməkdir, qarına
gülməkdir. Azərbaycanlılar da tez-tez
deyirlər: “o qədər güldüm ki, qarnım ağradı”; və ya “o qədər güldüm ki, qarnım cırıldı”; “elə gülürdü ki, dişlərinin 32-si də görsənirdi” və sair. Yaponlarsa deyirlər: “elə gülürdü ki, bağırsaqları görsənirdi”. Digər xalqların leksikonunda da belə ifadələrlə rastlaşmaq ehtimalı qədərincə. Bu, gülüş homerik gülüşdür; uğunub özündən getməyi, hər şeyi unudub gülməyi, bütün mənaların üstündən xətt çəkib gülməyi, mənaları mənasızlaşdırıb gülməyi
eyhamlaşdırır. Yəni sən gülürsən, şaqqanaq çəkib gülürsən, bütün varlığınla gülüşün içində olursan, gülüş olursan və bu an sənin gülüşün sanki bütün
405
dünyanı bürüyüb dünya ilə təkbətək qala bilir. Bu gülüşü elə bil ki dünya eşidir; elə bil ki bu gülüş dünyada eşidilir. Yenə... düşüncələrimin istiqamət düzlüyünü bir daha vurğulamaq niyyətilə... başqa bir bağlılığa, bir
əlaqəyə fikrinizi yönəltmək istəyində bulunuram. Məqalənin əvvəlində söyləmişdim ki, “qarın” sözü “qa”nın, “qa” enerjisinin toplandığı məkanı bildirir. Qarın bədən
enerjisinin cəmləşdiyi, fokuslaşdığı, bir harmoniya, vəhdətə gəldiyi bir
nöqtədir, enerjinin yığışdığı mərkəzdir. Mən bunları özüm üçün aydınlaşdırdığım zaman birdən rastıma çıxdı ki, yaponca qarın “xara” adlanır. Təbii ki, sözün xara // hara // kara // qara kimi
şəkildəyişmələri, transformasiyaları yolverilən bir haldır. Dediyim bu ki, “xara" və “qarın” sözləri arasında aşkar fonetik bir oxşarlıq mövcud. Bu, qa // ka // ha // xa // ğa enerjisinin universallığının sübutumu? Fakt budur ki, “yapon ənənəsində, xüsusilə də, dzen təriqəti ənənəsində
ruhsal qüvvə qərarlaşır. Çin və Yaponiyanın dzen müdriklərinin çəkdiyi rəsmlərdə görükən yekə qarın heç də antiestetik bir şey deyil, əksinə, enerji mərkəzi xaraya bir işarədir”. 14 Sumo pəhləvanlarının hədsiz yekə qarınları da tatami üzərində enerji bolluğunun, gücün dəlaləti kimi, nümayişi kimi qavranılır. Xarakiri, yəni qarnı yırtmaq, qarnı cırmaq məhz bədənin enerji mərkəzinə təcavüzdür, bədənin harmonik tarazlığının, enerji tarazlığının pozulmasıdır. Heç kəs heç vədə Buddanın (Bodhidharma) iri qarnını müzakirə obyekti kimi götürmür: əgər o, kamil insan
kimi, sansaranı (dünyaya təkrar
doğulmalar zəncirini) qurtarmış insan kimi yoqa təlimindən büsbütün keçmişdisə, niyə hindlilər onu belə bir qarınla təsəvvür edirlər? Düzdür, Budda qarnı yapon müdriklərinin qarnı kimi sallanmış qarın deyil, amma yetərincə böyük tutuma malik bir qarındır. Şərq müdrikləri və əlbəyaxa döyüş ustadları deyirlər ki, özünü
düzgün idarə
eləmək istəyirsənsə, düzgün nəfəs al, qarınla nəfəs al! Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|