Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “qa” və “qu”
- “Qa”
- “hamı yeyir, biz də yeyirik”.
- ... yemək
- “Gördün yemək, daha nə demək”.
400
dünyaya yetişməsini mümkünləşdirdi. Qaranlıqdan işığa, xaosdan kosmosa “qa” və “qu” enerjisilə: “Məlikməmmədin nağılı” Azərbaycan xalqının mifik təfəkkürünə güzgü tutur. Əslində, bu iki başlanğıc, yəni “qa” və “qu”, bir-birinin içinə elə sirayət eləyir ki, onları ayırmaq, fərqləndirmək çətinləşir. Məsələn, quyu torpaqda olduğu üçün, dərin olduğu üçün, sulu olduğu üçün qadın kimi qavranılır, yağış isə göydən gəldiyi üçün kişi kimi obrazlaşdırılır. Halbuki o da, bu da su görkünün reprezentasiyasıdır. Qarın torpaq və su başlanğıclarını, yəni Azərbaycan etnik mədəniyyəti müstəvisində “qa” və “qu” kimi bildirilən xalis, saf enerjiləri bir araya gətirir, materiyanı, həyatı, yaşam enerjisini istehsal edib çoxaldır, nəsil artımının ardıcıllıq silsiləsini sahmanlayır. Bununla belə... və hər halda... ...burada ilişib yubanmayım, mən mesajlarımı göndərdim – linqvistlərə, etnoqraflara və hətta türkoloqlara: kimə lazımdısa, dəyərini o, bilər; mənsə indi yol alıram düz məqalənin fəlsəfi-estetik mətləbinə və bir də kütləvi bilincdə “qarın” anlayışının törətdiyi saysız məna cingiltilərinə doğru, əlbəttə
ki, yazdıqlarımdan bəhrələnə- bəhrələnə. Əgər mən başlasam, izah etməyə ki, “tvitter” və ya “tuittə” nədir, bütün İnternet istifadəçiləri mənə çəpəki baxarlar. Yəni hacət varmı bunu xırdalamağa? Bu sözün
açıqlaması aydın:
cikkildəmək, çərənləmək, laqqırtı vurmaq mənalarını özündə
qapsayır. (“Quql”da axtarsanız, asanca
tapacaqsınız. Elə bu “quql” sözünün strukturunda da “qu” lokomotivi çox güclü, çox küylüdür. Burada da onu Göy enerjisinə bir işarə kimi götürmək mümkün. Axı “Quql”da da bilgilər, xəbərlər sanki göydən yağış yağan kimi yağır bizim iç dünyamıza. Hər halda
bu fərziyyədir, fantaziyadır və
elmi sübutlardan məhrumdur.) Amma “tvitter”in çoxlarına məlum olmayan bir mənası da mövcud: bu termin “işə salan mexanizm”, “dövriyyəyə buraxan mexanizm” anlamına uyğun gəlir. Yəni tvitter hər hansı bir xəbəri və ya bilgini sitəyə atır və o, virus kimi 401
zəncirvari şəkildə, öz-özünü hər dəfə təzədən törədərək şaxələnir, aləmə yayılır. İndi mənim məqaləm üçün də “tvitter” sözünün məhz bu konkret mənası önəmlidir. Qarın təbiətdəki və cəmiyyətdəki zəncirvari proseslərin (kosmik, sosial-iqtisadi, siyasi, ideoloji) tvitteridir: “torpaq – torpaq” sistemində çalışan mühüm
mexanizmdir, sistemin həyatını nizamlayan, tənzimləyən mexanizmdir. “Qa” və “qu” qarından keçib yaşadıcı enerjiyə dönür və sonradan bir daha gübrə şəklində (qarın çürüntü zavodu kimi) təbiətə qayıdıb yeni həyat zəncirinin tvitteri, dövriyyəyə rəvac verən mexanizmi olur, növbəti “Qa” və “qu” silsiləsi üçün xammal hazırlayır. Mədəniyyət şəbəkəsində qarın
düşüncə təhrikçisidir, vizual bədii
obrazların təhrikçisidir, emosional rəngarəngliyin təhrikçisidir. Bu
da asanca
izahediləsi bir
məqamdır. İnsanın fikirlərinin bir ucu həmişə qarnına
bağlıdır. Doymaq
gündəmə düşməyən, rəsmiləşdirilməmiş daimi aktuallıqdır. Hamı, yəni canlı
məxluqların hamısı,
hər gün
doymaq həşirindədir, doymaq əziyyətindədir. Elə ki doyur insanlar, həşir unudulur və təqribən bu mətndə xorla (mərasim rudimenti) oxu başlanır: “hamı
10
“Hə, nə olsun: bu ki adi insan tələbatıdır”, deyib problemi yavaşca qapatmaq mümkün. Amma və lakin... sübuta ehtiyacı olmayan bir həqiqətdir ki, ... yemək gün ərzində dəfələrlə təkrarlanan mini bayramdır. Yemək göz qabağında olanda insanlar daha rahat olurlar, bolluğu görüb onun minimal yaxınlığından arxayınlaşırlar. Arxayınlaşırlar ki, ac qalmaq təhlükəsi yoxdur. Çünki insan bir yeyir, bir də sabahın fikrini çəkir. Hər bir bayram mütləq şəkildə çoxlu yeyib- içməklə müşayət olunur. Bazarlar... Marketlər... Qəlyanaltılar... Restoranlar... Toylar... Yaslar... Orda yemək, burda yemək... 402
“Gördün yemək, daha nə demək”. Yemək önündə danışıq bitir, dialoqlar, monoloqlar qurtarır, fikirlər ovxalanıb sınır, süfrəyə düşüb uzaqlaşır. Yeyib-içmək kultu bütün mədəniyyətlər üçün xarakterik bir təzahürdür, təqribən eynitipli bir təzahürdür. Qədim yunan mədəniyyətində ölüb-dirilən məhsuldarlıq tanrısı Dionisin (Zevs və Semelanın oğlu) şərəfinə düzənlənən bayramlarda insanlar trans vəziyyətinə, dəliliyə düşəcək qədər yeyib- içib əylənirdilər, şərabçılıq tanrısının özünə oxşamağa çalışırdılar. Ona görə ki, miflərdə Dionis (divanə Vakx) və onun əshabələrinin (satirlər, panlar) özləri də huşlarını itirənədək kef məclislərində bulunurdular. Miflərdə və gerçəklikdə kiməsə qonaqlıq, yəni bolluca yeyib-içmək vermək son dərəcə pozitiv, təqdirediləsi əməl sayılır. İslamda Hatəm peyğəmbər variantı. Mif məntiqi yeyib-içməyi və ya qonaqlıq düzəltməyi bir sınaq, bir imtahan kimi də ortaya atır.
11
İndinin özündə də azərbaycanlılar (xüsusilə, kişilər xoşlayır bu sayaq epitetləri) el içində birini tərifləmək istəyəndə qürurla bəyan eləyirlər ki, bəs
filankəs yaxşı
yeyib-içən oğlandır. Dostluğun, tanışlığın, qohumluğun təməli qoyulanda yeyib-içmək hər zaman mərasim statusu qazanır. Dastan qəhrəmanı da hər şeydən öncə öz yeyib- içmək
vərdişi, yeyib-içmək mədəniyyətilə və
qarnının çoxlu qida tutmaq imkanları ilə hamını heyrətləndirir və təəccübləndirir. Onun yediklərinin miqdarı qəhrəmanlığı ilə daim düz mütənasibdir. Epos parametrlərində qəhrəman və onun dostları üçün aşırı yeyib-içmək pozitivdə qavranılır: çünki qəhrəman xeyirxah işdən ötrü yediyi qədərincə də güc, enerji sərf edib qalibiyyət qazanır. Koroğlu buna bir görk: bir oturma Təpəgöz qədər yueyib durur. Və ya Oğuz bəyləri: hamısı yeməkdə usta. Dünya xalqlarının əksər qəhrəmanlıq dastanları bu belədir: hesab edirəm ki, aşırı sadalanmasına bir gərək yox. Elə ki mif, dastan, nağıl, hədis, hekayət sistemində personaj yeyib-içdiyinə layiq fəaliyyət Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|