Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
345
soyuq, urvatsız, mənfi enerjili. “Çaşanlar qaranlıqdadırlar. Qaranlıq yalnız işığın yoxluğudur. Qorxu, xof, heybət, həyəcanlar qaranlığın zəruri xassələridir” 2 və neqativ enerjini bildirənlərdir. İşıq və qaranlıq güzgüdə görüşür. Güzgüdə elə bil ki gecə və gündüz Siam əkizi kimi əbədi olaraq bir- birinə pərçimlənir, bir-birinə bitişib yaşayır. Güzgüdəki əksim mənə əks dayanandır və mənə qarşıdır. Qarşı tərəfsə hər zaman dost və düşmən birgəliyini özündə qapsayır. Belə ki, absolyut dost olmadığı kimi absolyut düşmən də yoxdur. Bunun ona, onun buna çevrilməsi hər an baş verə bilər və bu çevrilmə sığortalanmayıb. Güzgü mənə əksdə, yəni inikasda, yəni məndən dışarıda, yəni virtuallığın qapısında məni görmək imkanı bəxş edir. Əslində isə “əks”
deyilən bir
şey yalnız
kölgənin işıqllandırılmış görkəmidir. O mənada ki mənim qənşərimdə dayanmış əksim mənim işıqda aydınlaşmış kölgəmdir. Kölgə bütün
yozum variantlarında virtuallığın təmsilçisidir. Güzgüdə kölgə mənə artıq mənim yox, özünün virtual görünüşünü tanıtdırır. Qəribədir, fotoşəkilləri də kölgələrin (neqativlərin) üzündən
çıxarırlar. Neqativlər insanların kölgələrini “tutub” saxlayırlar. İnsan şəkilə
dönməmişdən öncə
obyektiv vasitəsilə kölgələşdirilib fotoapparatın içinə “salınır”. XIX əsrin “ayaqlı” və “çadralı” fotoapparatları ilə ilk dəfə qarşılaşan eskimosların tayfa
başçısı fotoapparatın əksetdirici qurğularına proyeksiya edilmiş adam
kölgələrini görərkən qorxub şaşırmışıdı. Qışqırmışdı ki, “qaçın, dağılışın, o, bizim ruhlarımızı qutuya yığıb”. 3 Çox simptomatikdir və ruhun, kölgənin, güzgünün qohumluğunu sanki bir daha xatırladır, gündəmə gətirir. Deməli, əslində, mənim şəklim
mənimki deyil,
mənim kölgəmin surətidir. Mənim şəklim mənim neqativə hopmuş kölgəmdən çıxarılır. “Əks”,
“kölgə”, “ruh”,
346
“surət”... onların hamısının cövhəri və təbiəti birdir, yalnız təzahür cildlərinin hüsnünə görə adları başqa-başqadır. Güzgüdə (fotoapparatda, kinokamerada) görünən nə varsa,
gerçəkdə mövcud
olanın əsli
yox, surətidir. Güzgüdə mən heç vaxt mən olmuram. Yalnız işıq orada məndən bir əks, bir əkiz yaradır. Fikir vermisinizmi, bu əks bizə gah xoş görünür, gah da biz onu bəyənmirik. Halbuki bütün variantlarda güzgünün içindəki biz özümüzük. Amma bir məqamda var: güzgüdə görünən mən deyiləm, mənim kölgəmin üzüdür. Güzgüdəki surət mənim məhz kölgəmin əksi olduğu üçün onun heç bir duyğusu, hissi yoxdur. Mənsizlikdə mən... qəribə və eyməndirici... Güzgüdəki əksim mənim bədən görkəmimi almış kölgəmdir. Məsələ bu ki, əksin canı yoxdur. Kölgəyə də can verilməyib. Kölgə də heç nəyi hiss etmir. Kölgə mənim qara neqativdə olan əksim kimi bir şeydir. Kölgə işığın kor köləsidir; yəni işıq necə düşdüsə, o da eləcə oynayır və olsun ki, işıqla mənim ətrafımda “rəqs edir”. Onun bütün iradəsi işığa tabedir. Bütün kölgələrin tanrısı işıqdır. Doğrudanmı? Təbii ki, kölgənin (və həmçinin əksin) görünməsindən ötrü gərək mütləq işıq ola, kölgə salan obyekt ola və bir də kölgənin düşdüyü yer. Bu bir aksiomdur, amma kölgə üçün kifayət deyil. Nədən ki, zülmət (qaranlıq) olmasa, kölgə bilinməz. Absolyut işıq kölgələri yox eləyir. Elə buradaca Ortaçağ islam mədəniyyətinin “dahi şeyxi” 4 İbn Ərabiyə əsaslansam, deyəcəyəm ki, kölgə “nə işıqdır, nə zülmət”... yalnız onların ikisi bir-birinə qarışanda kölgə yaranır. Kölgə işıqla zülmətin sərhədində peyda olur.
İşığın gözəlliyi, alicənablığı nurdur, xiffəti, xəcaləti - kölgə. Kölgə
“mən”in metafizikasıdır. Təkcə zülmət
(absolyut qaranlıq) kölgələri “udur”, yox edir, onların olmaq, görünmək şansını sıfra endirir. Əgər 347
absolyut işıq və ya absolyut qaranlıq içində kölgəm məni buraxıb gedirsə, mənim onu özümünkü bilməyə ixtiyarım çatmır. Deməli, kölgə mənim iradəmə tabe deyil. Kölgə kosmosla (işıqla) xaosun (zülmətin) təmas zolağında mövcuddur. Böyük mənada o, xaosun, neqativin əlamətidir. İnsan qavrayışında da bu, belədir. Sosium da kölgəni pis (əskik) bir şey kimi səciyyələndirir. “Kölgə iqtisadiyyatı” iqtisadiyyatla cinayətkarcasına məşgul olan, dövlətə ziyan vuran qurumun fəaliyyətini eyhamlaşdırır. “Kiminsə kölgəsi olmaq” anlamı toplum içrə kiminsə kiməsə yaltaqlıq etdiyini, ləyaqətini itirdiyini, qürursuzlaşdığını, kiçildiyini bildirir. “Gözü
kölgəli” ifadəsi cəmiyyətdə kiminsə xəcalətli, ayıblı, dili qısa, hörmətsiz olduğunu işarələyir. Azəri türkləri ifrat ehtiyatlı şəxsi ələ salıb ona “kölgəsindən qorxan Əhməd” deyirlər. Bir sözlə, toplum kölgə ilə ilişikli nə varsa, hamısına qarşı mənfi münasibətdədir. İnsanın psixi qavrayışı da kölgəni urvartsız, zərərli bir nəsnə hesab edir. Buna səbəb nə? Bəlkə insan kölgəsini öz rəqibi bilir? Bəlkə
insan kölgəni
özünü müdafiə
qabiliyyətindən məhrum aciz sayır? Bəlkə insan kölgədə potensial təhlükə görür? Cəhd eləyim, bir aydınlıq gətirim bu məsələyə. Kölgə işıqda görünür, amma özü qaradır deyə, qaranlığı təmsil edir. Bu baxımdan kölgə xaosun xof və vahimə qarışıq vizual
gizli bir xof var. Bilirsiniz, bu xofun müəllifi nədir? Əlbəttə ki, SƏSSİZLİK. Kölgələrin, ruhların, əkslərin səsi olmur. Səssizlikdə potensial qorxu, xof, vahimə
uyuyur. Səssiz
adam isə
kölgə timsalındadır. Qəribədir, lallar, korlar və karlar da kölgə kimi səssizdirlər. Elə buna görə də normal adamlar həmişə onlardan ehtiyatlanırlar. Səssizlikdə bir bilincsizlik, bir xaos, azman bir güc, məxfilik yaşayır. Səssizlik qorxularla doludur. Hay-küy Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|