ilişkilərimizin məzmunu da çox yoxsul görünərdi. İnsan ilişkiləri bəzək-düzəksiz və
umacaqsız olanda ən gözəl olur.
Bax, mən əllərimi inamla və ürəkdən gələn bir istəklə sənə uzatmışam, səndən
də bunu gözləyirəm.
Açıqlama: Bu məktubun sonunda Froud öz ad və soyadını yazmamışdır, “Sevgi
məktubları” kitabının tərtibatçısı Ernst Froud bu məktubu atasının Martaya şəxsən
özünün verdiyini düşünür.
8
3
-
c
ü
i
l
,
h
ə
t
ə
Sevimli Martam!
Sənin vurğunluqla oxuduğum gözəl məktubcığazın, burada Valdebeker
sərgisindən verdiyin geniş bilgi, məni çox sevindirdi. Bu sevincin isə mənim indilikdə
korlanmış sağlamlığımın düzəlməsi üçün yaxşı bir arac olduğunu deyə bilərəm. Bu
zökəm olmasaydı, özümü çox yaxşı hiss elədiyimi də deyə bilərdim.
Sənin bu düşüncələrin “Faustdakı” Vaqnerin, öz gözəl gəzintisi boyu daldığı,
düşüncələrinə çox oxşayır, mən də bu yerdə doktor Faustun dediyi bu sözləri anmaya
bilmirəm: mən insanam, insana xas olan şeylərdən heç biri mənə yad deyildir.
Sevgilim, sən düz deyirsən, xalq belə yarmarkalara axışıb basabas salmağı
bəyənsə də, ancaq dərin düşüncəli insanlar üçün bu yarmarkalar çox darıxdırıcıdır.
Mənim üçün ən gözəl əyləncə sevgilimlə baş-başa verib danışmaqdır, bunun belə
olduğunu mən artıq dönə-dönə yoxlamışam. Bundan başqa, kitab oxumaq da belə
gözəl əyləncələrdən biridir, bu durumda bizim oxuduğumuz kitablar duyğu və
düşüncələrimizə bir aydınlıq gətirir, insanın varlığının və bütövlükdə yaşamın,
anlamını gözüaçıqlıqla qavramağımıza yardımçı olur.
Məni özümdən sitat gətirməkdə qınama, ancaq burada insan taleyi ilə bağlı
düşüncələrimi səninlə bölüşməkdən özümü saxlaya bilmirəm: dayaz düşüncəli,
geridəqalmış adamlar heç bir sıxıntı çəkmədən, çox asanlıqla yaşaya bilirlər, biz isə,
daima, ömrümüzdə nələrinsə çatışmadığını duyaraq yaşamaqdayıq. Öz kimliyimizi
bölünüb kiçilməkdən qorumaq, onun bütünlüyünü saxlamaq üçün biz özümüzün
bacarıqlarımızı sağlam bir özül üzərində qurmaqdansa, çox vaxt, əyləncələrə, hay-
küyə və yersiz duyğulanmalara qapılmaqla ömrümüzü yelə veririk. Biz, özümüz də
niyəsini bilmədən, gerçəkləşməyə çalışan gücümüzü sıxışdırır, onu gərəkli işlərə
qoşulmaqdan çəkindiririk. Bu öyrəncəmiz təbii istəklərimizi basıb əzir və biz bununla
şəxsiyyətimizi incələşdirdiyimizi sanırıq.
Biz dünyanı dərinliklərinədək qavraya bildikcə, özümüzü də çox dərin duyğular
yiyəsi olan kimsələr saya bilərik. Biz nə üçün içki düşkünlüyünə qapılmırıq? Yoxsa,
içkili adamların yiyəsiz küçələrdə, öz doğma və yaxınlarının yardımlarından uzaq
düşüb qaldığı anlarda, eşitməli olduqları it hürüşmələrinin, pişik miyovultularının
downloaded from KitabYurdu.org
yaratdığı yadlıq bizi bundan çəkindirir? Görəsən, biz nə üçün, hər ay özümüzə yeni bir
sevgi axtarmırıq? Hər dəfə qapıldığımız sevgidən ayrılanda, ürəyimizin bir parçası da
qopub ayrılırsa, onda biz nədən, çox vaxt, belə duyğusuz yaşamağı özümüzə
sığışdırırıq? Görünür, bizləri buna sürükləyən, bədbəxtlik və fəlakətlərin ağırlığından
qorxmağımızdır.
Biz, bilərəkdən, yaşamda bacardıqca az ağrı-açılar çəkməyə, ondan bacardıqca
daha çox həzz almağa çalışırıq. Bizim kimi, bütün insanların da ömrü, yaşamla ölümün
asılılığındadır və insanlar, uzun illər boyunca, sevincin nə olduğunu duymadan
yaşamalı olurlar. Onlar yalnız birlikdə olanda, özlərinə könülcə doğma olan birisi ilə
əl-ələ verib yaşayanda, əllərindəki ən dəyərli nəsnələri dartıb alan taleyin ağır
zərbələrinə qarşı daha asan duruş gətirə bildiklərini anlayırlar. Ona görə də, dərin
duyğular yiyəsi olan insanlar öz ömürlərində yalnız bir dəfə sevməyi bacarırlar. Bu,
mənim ürəkdən inandığım bir gerçəklikdir, kimsə məni bunun belə olmadığına
inandıra bilməz.
Adi bir insanın bütün ömrü, gündəlik yaşamında üzləşdiyi yoxsulluq yükünün
ağırlığını az da olsa yüngülləşdirmək uğrunda apardığı savaşlarda keçir. Bəlli olduğu
kimi, yoxsullar, toplumun daha yüksək təbəqədən olan insanların çiyninə qoyduğu
ictimai vəzifə yüklərindən azaddırlar, ancaq onlar, istər-istəməz, özlərindən asılı
olmayaraq, gönüqalın və incə duyğulardan uzaq insanlar olurlar, yoxsa, onlar
yaşadıqları ömrün necə də miskin olduğunu anlaya bilsəydilər, onun ağırlığına dözə
bilməzdilər. Onlar öz sağlam instinktlərinin səsinə qulaq asır, onun çağırdığı yönə üz
tuturlar və təbiətin də, toplumun da, onları sevmədiyini anlayırlar. Ona görə də, bu
adamların əlinə ötəri və yüngül əyləncələr keçən kimi, bundan artığının olmayacağını
bildiklərindən, özlərini onlara qapılmaqdan çəkindirmirlər.
Yoxsullar çox gücsüz və düşkünlüyə qapılmağa yönəlik olduqlarından, biz onları
yamsılamaqdan uzaq qaçmalıyıq. Mən hansısa xalqın yaxşılıqsevərlikdən
uzaqlaşdığını görəndə, bunun niyəsinin onun sıx-sıx üzləşdiyi epidemiyalar,
xəstəliklər, yoxsulluqlarla bağlı olduğunu düşünürəm, xalqlar, elə bil, başlarına gələn
bu bədbəxtlikləri unutmaq üçün, yaxşılıqlardan uzaqlaşır, yamanlığa qapılmaqla
üzləşdikləri bu fəlakətlərə “dözməyə” çalışırlar. Yazıqlar olsun, bütün bu
bədbəxtliklərlə üzləşən xalqların hamısının yaşadığı dövlətlərdəki ictimai qurumlar
tərəfindən qorunmadığı göz önündədir.
Mən bu düşüncələrimin ardını danışmaq istəmirəm, ancaq mənə elə gəlir, xalqın
sevgisi də, mühakiməsi də, işi-gücü də bizimkinə bənzəmir. Sadə insan deyilən
varlığın psixologiyası var və onun bu psixoloji durumu bizimkindən büsbütün seçilir.
Yoxsulların təbii hissləri bizimkindən güclüdür. Ancaq onlarda, hələ də, bizim hər
birimizi sonucda ölümə, daha doğrusu, yoxluğa gətirib çıxaran bu özəllik: gerçəkliyi və
yaşamı dəyişməyə can atan ehtiras öz yaşarılığını saxlayır.
Sevgilim, birdən, bu düşüncələrimi bəyənməsən məndən incimə. Sənin mənim
üzərimdə necə güclü təsirinin olduğunu bilirsən. Sənin bəlli durumlara uyğun olan
qavram və davranışların mənimki kimi deyildir. Bütün bunlar, bizim keçdiyimiz ömür
yolunda qazandığımız təcrübələrdən və duyğularımızdan asılıdır. Bu konu ilə bağlı
bundan artıq danışmağa gərək duymuram. Mənim şahzadə xanımımdan bütünlüklə
asılı olmağım isə ürəyimcədir. Öz sevgilisinin buyuruğunda olmaq çox gözəldir, ancaq
downloaded from KitabYurdu.org