Azerb dili 6-01 Layout 1

Şüşə qabda qum qurtarar,
Növbə vaxtı başa çatar.
Uzaq yolu keçərik biz,
Tanrı olar köməyimiz.
Günlər ötür, ətrafda isə Atlantik okeanının ucsuz-bucaqsız su la rın -
dan başqa heç nə görünmürdü. Amma hündür boylu, möhkəm bə dənli,
cəsur kapitan ruhdan düşmürdü. O, göyərtədə dayanıb saatlarla irəliyə
baxırdı. Matroslar arasında narahatlıq getdikcə artırdı. Lakin Kolumb
onların dilini yaxşı bilirdi. Bəzilərinə çoxlu qızıl vəd edir, bəzilərini isə hə -
də lə yir di. Nəhayət, söz verdi ki, əgər üç gündən sonra torpaq gö rün məsə,
geri qayıdacaqlar.
İki gün arxada qaldı. Artıq 70 gün idi ki, okeanda üzürdülər. Ge cə dən
xeyli keçmiş Kolumb öz kayutunda oturub düşünürdü. Onun he sab la ma -
larına görə, artıq Hindistana çatmalı idilər. Belə çıxır ki, o, he    sab la ma la -
rında yanılmışdı. Nə etməli? Sabah matroslara nə de yə cək? Yox! Әliboş
geri qayıtmaq olmaz. Kraliçanın etibarını itirmək dən sə, ölmək yaxşıdır. 
Birdən növbətçi matrosun qışqırığı eşidildi: “Torpaq! Torpaq gö rü rəm!”
Bu, Kolumbun sonradan San Salvador adlandırdığı Quanaxani adası idi.
Bu yerlər bir çox səyahətçilərin təsvir etdiyi Hindistanı xa tır latmırdı. Lakin
Kolumbu və onun matroslarını indi yalnız bir şey ma raqlandırırdı: okean
sularının əsarətindən azad olmaq, quruya ayaq basmaq. 
Bu səfər zamanı Kolumb Kubanı və gözəl Haiti adasını da kəşf etdi.
Burada avropalılar ilk dəfə qarğıdalı, kartof, tütün gördülər. Onları hər
yerdə qırmızıdərili, ucaboy, gülərüz insanlar qarşılayırdılar. İspanlar bu
adamları hindular adlandırdılar, çünki Kolumb Hindistana gəlib çıxdığını
zənn edirdi.
Beləliklə, Amerika kəşf edildi. Bu kəşfdən sonra Amerika torpaq la rının
müstəmləkəyə çevrilməsi başlandı. Qızıla hərislik avropalıların gözünü
tutmuşdu. Onlar burada tapdıqları qızılla kifayətlənmir, hinduları əsir
götürərək İspaniyaya aparıb qul kimi satırdılar.
Kolumb Amerikaya daha üç səfər təşkil etdi və ömrünün sonuna
qədər də yeni qitə kəşf etdiyini başa düşmədi. 
Aysel Xanalıyeva
Söz ehtiyatı
2. Lüğ td n istifad  ed r k “ dviyyat”, “ekspedisiya”, “risk”, “kayut”,
“müst ml k ” sözl rinin m nalarını araşdırın.
1. Mahnının birinci misrasını izah etm y  çalışın.
54
II BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---

Düşün və cavab ver
3. Kolumb ekspedisiya t şkil etm k üçün niy   vv lc  tacirl r
müraci t etdi?
4. Q na tl ri m tnd n g tirdiyiniz parçalarla sübut edin: 
– Kolumb italyan m nş li ispan d niz s yyahı olmuşdur. 
– Kolumb güclü inandırma qabiliyy tin  malik idi.
5. Doğru, yoxsa yanlış?
1. Kolumb 1451-ci ild  anadan olmuşdur.
2. Kolumb Amerika qit sini k şf etm k arzusunda idi.
3. Kolumbun ilk ekspedisiyası Amerikaya dekabr ayının orta la rın da
çatdı.
4. XV  sr  q d r Avropada qarğıdalı, kartof yetişdirilmirdi.
5. XV  srin sonunad k Avropada siqaret ç kmirdil r.
6. Araşdırma. Passat kül yi haqqında m lumat toplayın.
Yazı
7. M tnd ki m lumatları t x yyülünüz  uyğun genişl ndir r k
Kolumbun xarici görk mi v  daxili keyfiy y tl ri haqqında t sviri
xarakterli yazı yazın. 
Dil qaydaları
8. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl r  diqq t yetirin. Bu sözl rin cüm -
l  d ki funksiyasını mü yy nl şdirm y  çalışın.
Bir sıra miqdar sayları il  isiml r arasında çox vaxt numerativ
sözl r işl nir. 
Numerativ sözl r iki cür olur:
1)  sas v zif si numerativ söz olanlar: 
n f r, d n ,  d d, cüt,
metr, ton, litr v  s. Atasının iki n f r zabitl  söhb t etdiyini görüb
t ccübl ndi. Vaqonda üç ton yük daşınırdı.
2) Numerativ söz kimi işl n nl r: 
baş, göz, parça, tik , damcı,
qaşıq, top v  s. Bu sözl r nitq hiss si kimi isim olsalar da, sayla aid
olduğu isim arasında işl n rk n numerativ söz funksiyası daşıyır.
M s l n: 
K ndin yüz  lli baş qoyununu sel aparmışdı. Ramil st  -
kana on damcı d rman v  bir az su töküb x st y  uzatdı. 
Yadda saxla!       
NUMERATİV SÖZLӘR
55
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
 Çap üçün deyil

---

9. M tnd  verilmiş “n f r” v  “d n ” numerativ sözl rinin yerini d  -
yiş m k olarmı? Fikrinizi  saslandırın.
10. Nöqt l rin yerin  uyğun numerativ sözl ri seçin.
baş, d st, damcı, d n , dilim, n f r, top, cüt 
1. Qaranlıqda fosfor kimi parıldayan bir ... göz ona baxırdı.
2. Mağazaya beş ... m tb x mebeli g tirilmişdi. 
3. Olim pia dada  iştirak etm k üçün on ... şagird seçildi. 
4. H kim x st nin gözün  iki ... d rman tökdü.
5. Tacir c mi üç ... çit sata bildi. 
6. Naxırçı k ndin yüz  lli ... in yini dağın  t yind  otarırdı.
7. Stolun üstünd  dörd ... qarpız var idi.
8. O, kitabxanadan üç ... kitab götürdü.
11. Uyğunluğu mü yy n edin. 
bir cüt
kostyum
bir tik
üzüm
bir d st
ayaqqabı
bir litr
çör k
bir ton
süd
bir d st
gül
12. Cüml l rd  altından x tt ç kilmiş sözl rin numerativ söz, yoxsa
sas nitq hiss si kimi işl ndiyini mü yy n edin.
1. O, ilk maaşından anasına bir d st gül aldı.
2. Alpinistl rd n ibar t d st dağın başına çatdı.
3. G lin büllur st kanda qonağa çay g tirdi.
4. Hava isti olduğundan m n üç st kan su içdim. 
5. Qoca çayına iki qaşıq zoğal mür bb si töküb qarışdırdı.
6. Bu gümüş qaşıq ona n n sind n yadigar qalmışdı.
7. Qurban bayramında bazara 200 baş qoyun çıxarılmışdı.
8. Baş b d nin tacıdır, gözl r onun daş-qaşı. 
13. Qruplarla iş. Verilmiş sözl ri h m numerativ söz, h m  sas nitq
hiss si kimi cüml d  işl din.
tik , damcı, parça, top,  d d, vedr , ç ll k, metr
56
II BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---