Azerb dili 6-01 Layout 1

44
I BÖLMƏ
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TƏKRAR
1. M tnl rd n çıxış ed r k cüml l ri tamamlayın.
1. “...” m tnini daha çox b y ndim, ona  gör  ki, ...
2. “...” m tninin q hr manının mövqeyi il  razılaşmadım, çünki ...
3. Hesab edir m ki, “...” v  “...” m tnl rinin ideyaları oxşardır
(f rqlidir), çünki ...
2. İsim v  sif tl ri qruplaşdırın.
azarkeş, palıdı, yağışlı, ş h rli, atlı, c fakeş, qoruq, s pki,
hörm , dondurma, qurucu, satıcı, yaşıllıq, qorxaq
3. M tni oxuyun. Düz ltm  isim v  sif tl ri seçin, onların  t l ffüz
formasını d ft rinizd  yazın. 
Xınalıq k ndinin camaatı şadyanalıq edirdi. Artıq k nd  yeni yol
ç kilirdi. K ndlil r yol sarıdan çox  ziyy t ç kirdil r. Dağlıq  razi
olduğundan burada maşın yolu yox idi. Yağışlı günl rd  yolda tez-tez
sürüşm  baş verir, gediş-g liş daha da ç tinl şirdi. 
Ancaq yolun ç kilişi heç d  asan başa g lmirdi. Ona gör  buraya bir
neç  yüks k s viyy li peş kar müh ndis c lb olunmuşdu. İşçil r böyük
h v sl  iş  girişmişdil r.Yaxşı deyibl r: “Yol ç k nin yeri c nn tdir”.
Budur, artıq iki maşınlıq yol uzandıqca uzanır. Sürüşk n, dağınıq
yollar hamar, möhk m olmuşdur. Turistl rin sayı çoxalmışdır. Onlar
Xınalıq k ndinin s rin havasına, lal li yamaclarına, ulduzlu gec  l  -
rin  heyran qalırlar.
Az rbaycan t bi tin yaratdığı möcüz li bir di yardır. Ancaq mö -
cüz nin d  diqq t , qayğıya ehtiyacı var. Doğma yurdumuza sevgi
ver k, göz lliyind n biz  pay versin. 
Yolunuz daim açıq olsun!
4. T l ffüz formasında verilmiş yönlük v  çıxışlıq halda işl n n isim -
l ri düzgün yazmaqla cüml  l ri d ft riniz  köçürün.
1. İndi yolumuz L nk rannan keç c k. 
2. Uşaq atasınnan güclüsünü bilm z.
3. Araba bir anda d riy  yuvarlandı. 
4. Xannan g l n nök r m, dinm , dişl rini tök r m.   
5. Aslan t liy  düşmüşdü. Gah qocuya baxıb q z bl  n rild  yir,
gah da ağrıdan yer  uzanıb qıvrılırdı.
6. Qocadan dem k, cavannan köm k.
7. Tamaşıya baxmağa xeyli adam g lmişdi. 
 Çap üçün deyil

---

II 
BÖLMƏ
İXTİRALAR 
VƏ KƏŞFLƏR
 Çap üçün deyil

---

II BÖLMƏ 
46
RİYAZİYYATÇILARIN ŞAHI
1777-ci 
il idi. Kasıb bir alman ailəsində oğ lan
uşağı dünyaya gəl di. Adını Karl qoydular. Hələ
uşaq ikən Karl ətrafda gördüklərinə həd siz marağı
ilə seçilirdi. Daim vali deyn lərinə cür bəcür suallar
verirdi. Ata-anası səbirlə onun bütün sual la rına
cavab verməyə çalışırdı, am 
 ma sualların
ardı-arası kəsil mirdi.
Bir gün Karlın əlinə bir kitab keçdi. O,
kitabı vərəqləyib içində cürbəcür işarələr
olduğunu görəndə soruşdu:
– Ana, bunlar nədir?
– Hərflərdir.
– Hərflər nə üçündür?
– Yazıb-oxumaq üçün.
– Bu kitabda nə yazılıb?
Anası kitabı ona oxudu. Karl valeh oldu. Bu nə möcüzədir!  Hərf lərdən
sözlər əmələ gəlir, sözlərdən cümlələr düzəlir. Bu cümlələr isə insana o
qədər maraqlı şeylər danışır ki!
– Ana, mənə oxumaq öyrət!
Anası üç yaşlı oğluna baxıb gülümsədi:
– Hələ çox tezdir, oğlum! Bir az böyüyərsən, məktəbə gedərsən,
yazıb-oxumağı öyrənərsən. Tələsmə.
Amma balaca Karl gözləmək istəmədi. O soruşa-soruşa özü hərfləri
öyrəndi və yazıb-oxumağa başladı. 
Karlın riyazi qabiliyyəti də göz qabağında idi. O saymağı bacarmaqla
yanaşı, müxtəlif hesablamaları fikrində yerinə yetirirdi. Hətta bir dəfə
fəvvarə ustası işləyən atasının hesablamalarında səhv tap mışdı. Onda
onun cəmi beş yaşı vardı...
Məktəbdə oxuyanda da Karl hamını öz dərrakəsi və məntiqi ilə heyran
edirdi.
O zamanlar məktəblərdə şagirdlərə fiziki cəza verilməsi adi bir hal idi.
Uşaqlar əlində qamçı sinifdə gəzən müəllimdən qorxaraq dərs lərini səylə
oxuyurdular.
Bir dəfə müəllim dərsdə uşaqlara 1-dən 100-ə qədər ədədləri top la -
mağı tapşırır. Həmin dövrdə yazı yazmaq üçün məktəblərdə kağız-qə -
ləmdən yox, kiçik taxta lövhələr və təbaşirdən istifadə edirdilər. Hər kəs
1-dən 100-ə qədər ədədləri lövhəyə yazıb toplamalı idi. 
 Çap üçün deyil

---

İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
47
Bir neçə də qiqədən sonra Karl tapşırığı yerinə yetirdiyini və cavabı
tapdığını söyləyib lövhəsini müəllimin yazı masasına qoyur. Müəllim
şübhə ilə ona baxır, hətta hədələyir: “Səhv olsa...”, – başı ilə qam  çını
göstərir. Uşaq cəsarətlə deyir: “Bağışlayın, cənab müəllim! Mən düz
hesablamışam!” Dərsin sonuna qədər bütün şagirdlər tapşırığı yerinə ye-
tirib lövhələrini müəllimə ve rir lər. Müəllim tapşırığı yoxlayıb heyrətə gəlir:
hamının cavabı səhv idi, Karlın cavabından başqa. Onun lövhəsində
“5050” yazılmışdı. Müəllim çox təəccüblənir: 10 yaşında uşaq bir neçə
dəqiqəyə bu cəmi necə he sab la mışdı? 
Ağıllı Karl başa düşmüşdü ki, 1-dən 100-ə qədər ədəd lər sı ra sında
1-ci və 
sonuncu
, 2-ci və sonuncudan əvvəlki, yəni kənar 
dan eyni
uzaqlıqda olan ədədlərin cəmi eynidir: 1+100=101; 2+ 99=101, 3+98=101...
Beləliklə, o, ədədləri cüt-cüt toplayaraq 50 dənə 101 al mışdı. 50-ni 
101-ə vuraraq cavabı asanlıqla tapmışdı: 5050. Bu, balaca istedadın ilk
riyazi kəşfi idi. 
Sonralar bu uşaq dünyanın ən böyük riyaziyyatçılarından biri oldu.
İndi Karl Fridrix Qauss adı elmdə hamıya tanışdır. Müasirləri onu “Ri ya -
ziy yatçıların şahı” adlandırmışdılar. O, fizika və astro no mi ya ilə də məş -
ğul olur, 
bir çox
dillərdə sərbəst danışırdı. 
78
yaşında vəfat etmiş Karl
ömrünün so nuna qədər hesablamaların çox hissəsini, vərdiş etdiyi kimi,
bey nində aparırdı.
Reyhan Yusifqızı
Düşün və cavab ver
1. 
M tn   sas n verilmiş sillogizmi tamamlayın.
1-ci hökm: Karl Qauss 1777-ci ild  anadan olmuşdur.
2-ci hökm: Karl Qauss ilk riyazi k şfini 10 yaşında etmişdir.
N tic : Dem li, Karl Qauss ilk riyazi k şfini ... ild  etmişdir.
*
Karl Qaussun neç nci ild  v fat etdiyini mü yy nl şdirm k üçün
m tn  d ki m lumatlardan istifad  et m k l  sillogizm qurun.
Yazı
2. Bu m tnd n  ld  etdiyiniz üç  sas m lumatı yazılı ş kild  t qdim
edin.
Dil qaydaları
3. M tnd  göy r ngl  verilmiş saylardan h r birin  sual verin. H min
saylar arasındakı m na f rqini izah etm y  çalışın. 
 Çap üçün deyil

---