Azerb dili 6-01 Layout 1

Beləliklə, qədim Misir heroqlifləri ilə yazılmış ilk iki söz oxundu: Ptole-
mey və  Kleopatra. Qısa müddət ərzində Şampolyon digər heroq lif lərin
də sirrini açdı. O artıq heroqliflərlə yazılmış mətnləri rahat oxuya bilirdi.
Bununla da Şampolyon tarix və dilçilik elmində vacib bir kəşf etdi. 
Rozetta daşının oxunması qədim dünya tarixinin öyrənilməsində və
Şam polyon tərəfindən yeni elmin – misirşünaslığın əsasının qoyulma -
sın da böyük rol oynadı. 
Svetlana Quliyeva
Söz ehtiyatı
1. Lüğ td n istifad  ed r k “heroqlif”, “müy ss r olmaq”, “pa-
pirus”, “perqament”, “linqvist”, “prinsip”, “funksiya”, “firon”
sözl  ri nin 
m nalarını araşdırın
.
Düşün və cavab ver
*
2. M tnd  verilmiş m lumatlardan istifad  ed r k sillogizm qur-
maqla aşağıdakı sual lara cavab verin: 
1) Şampolyon neç nci ild  anadan olmuşdur?
2) Rozetta daşı tapılanda Şampolyonun neç  yaşı var idi?
3) Şampolyon neç nci ild  tarix üzr  professor adını almışdır?
3. M tnin tarixçil r v  dilçil r üçün maraqlı olan hiss l rini seçin.
4. Sizc , n  üçün Rozetta daşının oxunması tarix v  dilçilik el min -
d  böyük k şf hesab edilir? 
Yazı
5. Sizc , elmi k şf etm k üçün hansı xüsusiyy tl r  malik olmaq
la zım dır? Şampolyonda bu xüsusiyy tl rd n hansıları var? B s
siz d  bel  xüsusiyy tl r varmı? Bu bar d  fikirl rinizi ümumi -
l ş dir r k mühakim  xarakterli yazı yazın.
Şifahi nitq
6. M tnd  adı ç kil n tarixi ş xsiyy tl r haqqında  lav  m lumat -
lar toplayaraq t qdimat hazırlayın.
Dil qaydaları
7. M tnin birinci hiss sind  göy r ngl  verilmiş saylara sual verin.
Onların arasındakı m na f rqini izah edin.
51
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
 Çap üçün deyil

---

8. Dialoqu oxuyun. Göy r ngl  verilmiş sayların m na f r qini izah
edin.
– Baba, göyd  n  q d r ulduz var?
– Başındakı tükl rin sayı q d r.
– Baba, b s başımda n  q d r tük var?
– Dağların yaşı q d r.
– Baba, b s dağların n  q d r yaşı var?
– Bala, dünyada el  şeyl r var ki, heç k s onların d qiq sayını
dey  bilm z. Bu zaman köm yimiz  
yüzl rl , milyonlarla, xeyli,
bir q d r, bir sıra, bir çox
kimi sözl r g l r. “Dünyada 
dörd
okean
var” dediyimiz halda, çayların sayını konkret dey  bilm rik.
9. Nöqt l rin yerin  uyğun g l n sayları seçin.
5, xeyli, 6, bir-iki, 7, dördd  bir
1) Dünyada ... materik var. 
2)  15 d qiq  saatın ... hiss sidir.
3) Bayram t dbirin  ... adam g lmişdi.
4) Nizami G nc vi ... poema yazmışdır.
5) Göy qurşağının ... r ngi var.
6) Ad t n, uşaqlar ... yaşında dil açırlar.
10. Verilmiş adi k srl ri onluq k srl rl   vv lc  r q ml rl , sonra
is  sözl  ifad  edin.
Nümun : iki tam beşd  üç – 2,6; iki tam onda altı
1) ikid  bir, 2) dörd tam beşd  iki, 3) dördd  bir, 
4) dördd  üç, 5) bir tam iyirmid  bir
Miqdar saylarının 3 növü vardır: 
Mü yy n  miqdar  sayları.
şyanın konkret miqdarını bildir n
saylara mü yy n miqdar sayları deyilir. M s l n: 
dörd, on iki, 245.
Qeyri-mü yy n miqdar sayları. Qeyri-mü yy n miqdar sayları
ş yanın t xmini miqdarını bildirir v  
n  q d r? sualına cavab olur:
az, çox, xeyli, bir q d r, bir az, bir çox, bir sıra, beş-altı, çoxlu, on-
larla, yüzl rc v  s. 
K sr sayları. K sr saylarının yaranmasında miqdar sayları v
yerlik hal ş kilçisind n istifad  olunur. Tamın (vahidin) hiss sini
v  ya tam v  onun hiss sini bildirir:
beşd  iki, üç tam onda altı.
Yadda saxla!      
MİQDAR SAYLARININ NÖVLӘRİ
52
II BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---

ƏFSANƏVİ 
DƏNİZ SƏYYAHI
Amerika qitəsini hər kəs tanıyır.
Amma XV əsrin sonlarında Av ro pa -
da bu yerlərdən heç kimin xəbə ri yox
idi. İtaliyanın Genuya şə 
   hə   rin  dən
olan əfsanəvi dəniz səyyahı Xristo-
for Kolumb özü də bilmədən Ameri -
kanı kəşf etdi...
Avropada həmişə Şərqlə, xü su -
silə də Hindistanla maraqla nırdılar.
Hindistanın  qızılı və  ədviyyatı, xal ça və bəzək əşyaları varlanmaq istəyən
avropalıları cəlb edirdi. O dövrdə Avropadan Hindistana gedən quru yolu -
nu qüdrətli Osmanlı imperiyası tutmuşdu. Odur ki avropalılar bu möcüzəli
diyara çatmaq üçün dəniz yolu axtarırdılar. 
1485-ci ildə İspaniyaya köçmüş 34 yaşlı Kolumb artıq geniş coğrafi
biliklərə yiyələnmiş və dənizçilik işində böyük təcrübə toplamışdı. O,  he -
sablamalar apararaq bu qərara gəlmişdi ki, Avropadan qərbə doğru üz -
məklə Atlantik okeanından keçib Hindistana çatmaq olar. Niyə də ol  masın?
Axı o zaman artıq hamıya məlum idi ki, Yer kürə şəklindədir. La kin bu
kürənin ölçüləri barədə heç kimin dəqiq təsəvvürü yox idi.    
Belə bir ekspedisiyanı təşkil etmək üçün böyük vəsait lazım idi. Ona
görə də Kolumb əvvəlcə yardım üçün doğma Genuyanın tacirlərinə
müraciət etdi. Lakin tacirlər ona inanmadılar. Ölçüsü bilinməyən bir okeanı
üzüb keçmək ideyası hamıya ağılsızlıq və dəlisovluq kimi gö rünürdü.
Daha sonra Kolumb Portuqaliya kralını Hindistan zənginlikləri ilə şir nik -
ləndirmək istədi. Kral da bu ideyaya etinasız yanaşdı. Lakin Kolumb ina -
dın dan dönmürdü. Nəhayət, onun inandırmaq bacarığı öz işini gördü.
İs paniya kraliçası İzabella qartalburunlu, mavigözlü dənizçinin bu riskli
ideyasına “hə” dedi. Onun yardımı ilə Kolumb ekspedisiya təşkil etməyə
müvəffəq oldu. 
1492-ci il avqust ayının 3-də Xristofor Kolumb üç 
ədəd
yelkənli gəmi və
bö yük heyətlə uzaq səfərə çıxdı. Səfərdə onu 90 
nəfər
dənizçi müşayiət edirdi.
Passat küləyi bir qaydada əsir, gəmilər okeanın sakit sularında sü rət -
lə üzürdü. Gəmidə cəmi bir 
dənə
kayut vardı; orada kapitan qalırdı, qa -
lan lar isə göyərtədə yatırdılar. Matroslar mahnı oxuya-oxuya növbəni
də yi şirdilər:
53
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
 Çap üçün deyil

---