Azerb dili 6-01 Layout 1

Düşün və cavab ver
8. Gün ş, su v  qum saatlarını müqayis  edin. Onların üstünlükl rini
v  çatış mayan c h tl rini mü yy nl şdirin. 
9. N  üçün “qurmaq” sözü dırnaq iç risind  verilmişdir?
Dil qaydaları
10. M tnd  göy r ngl  verilmiş miqdar saylarının yazılışına diqq t ye-
tirin. Hansı sayların yazılışında defisd n v  ş kilçil rd n istifad
olunmuşdur?
11. Sözl  verilmiş miqdar saylarını r q ml  yazın.
üçd  bir, bir milyon yarım, beş min, iki tam onda bir, altıdır, 
iyir mi ikisind , onda beşini, dördd  birind n, min doq quz yüz otuz iki 
12. Nöqt l rin yerin  müvafiq saylar  lav  etm kl  cüml l ri tamam -
layın. 
1. M kt bimizd  d rsl r saat ... başlayır.
2. Respublika Günü mayın ... qeyd olunur.
3. 3 ay 1 ilin ... hiss sidir.
4. Biz h r il yanvarın ... Ş hidl r xiyabanına gedirik.
13. Sayların yazılışında buraxılmış s hvl ri düz ltm kl  cüml l ri
d ft riniz  köçürün.
1. Bu gün ayın 25-idir.
2. Aprelin 18-ind  m nim ad günümdür.
3. 12-ni 3-  vuranda 36 edir?
4. Mü llim şagirdl rd n 2-sini növb tçi t yin etdi.
14. Miqdar saylarının müxt lif yazılış formalarından istifad  ed r k
son bir h ft d  h yatınızda baş vermiş mühüm hadis l ri qeyd edin.
R q ml  yazılan miqdar saylarına qrammatik ş kilçil r artırılar -
k n r q ml  ş kilçi arasında defis qoyulur: 
2-y , 8-in, 15-d n, 
33-ü, 56-sı, 50-dir. 
Saylar eyni zamanda h m m nsubiyy t, h m d  dig r qrammatik
ş kil çil r (hal, x b rlik) q bul ed  bil r.  Bu zaman r q ml  ifad
olunan saydan sonra m nsubiyy t ş kilçisi yazılmır: 
yanvarın 4-d ,
ayın 17-d dir.
Yadda saxla!      
MİQDAR SAYLARINDA ŞӘKİLÇİLӘRİN YAZILIŞI
63
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
 Çap üçün deyil

---

İLK DÜNYA
SƏYAHƏTİ
1519-cu 
il idi. Kolumbun coğ 
ra fi
kəşf lərindən 27 il ötürdü. On dan son ra
Atlantik okeanı ilə qər bə doğ ru Ame -
riqo Vespuççi də sə yahət et miş di. Artıq
hamı bi lir di ki, oke a nın o ta yında “Ame -
 rika” deyi lən bir materik var və mö cü -
zələr di yarı olan Hin  dis tan heç də bu
ma terikdə yerləşmir. 
Hindistana Afrika sahillərindən ke çən dəniz yolunu tapmış portu qa llar
heç kəsi bu yoldan  keç mə yə qoymur du lar. Belə bir vaxtda por  tu qaliyalı
dəniz səyyahı 39 yaşlı Fer nando Ma gel lan İspaniya kralını inan   dırdı ki,
Hindistana yeni yol tapacaq. Bunun üçün, sadəcə ola raq, Amerikanı keçib
okeanla qər bə doğru yolu davam etmək lazımdır. Gənc kral ekspedisiya
üçün pul verməyə razı oldu. Şərtə görə yeni kəşf olunacaq torpaqlar İspa -
ni yanın mülkiyyətinə çevriləcəkdi, əldə olunan sərvətin isə iyirmi faizi eks -
pedisiya üzvlərinə çatacaqdı. 
1519-cu ilin sentyabrında Magellanın başçılıq etdiyi ekspedisiya 5 gəmi,
265 nəfərlik heyətlə yola çıxdı.
1520-ci ilin martı idi. Ekspedisiya artıq Amerika sahillərinə çatmışdı.
İndi də qərbə – böyük okeana keçmək üçün boğaz axtarırdı. Boğaz isə
görünmürdu ki, görünmürdü. Kəşfiyyata göndərilmiş “San t yaqo” gəmisinin
qayaya toxunaraq dağılması ekspedisiya üzvlərinə böyük zərbə oldu.   
Oktyabrın 
ikinci
yarısında Magellan yenə kəşfiyyata iki gəmi gön dərdi.
Dörd uzun, üzücü gün keçmişdi, amma gəmilərdən bir xəbər yox idi.
Hamının qanı qara idi. Bir dən keçid də məşəllərin işığına qərq olmuş gə -
mi lər göründü. Onlar öz flaq manlarını salam la yır dı lar. Bo ğaz tapılmışdı!
Sonralar Magellan bo ğa zı adlandırılan 600 km uzun lu ğun da olan bu
boğaz iyir mi bir gü nə qət olundu. Bu müd dət ər zin də ekspedisiya gəmilə -
rin dən biri də itdi.
Böyük okean dənizçiləri gözəl hava ilə qarşıladı. Üç ay iyirmi gün
qərbə doğru üzdülər. Bu müddət ərzində, bir dəfə də olsun, fırtına ilə üz -
ləşməyən Magellan onu “Sakit oke an” adlandırdı. Səfərin başa çat  masına
1. N  üçün portuqaliyalı Magellan Hindistana yeni yol tapmaq
t k lifi il  öz ölk sinin deyil, İspaniyanın kralına müraci t etdi?
64
II BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---

hələ çox var idi. “San An tonio” gəmisinin xain heyəti əsas ərzaq ehtiyatı
ilə birlikdə qaçıb İspa niyaya qayıtdı və yoldaşlarını ac qoydu. Bədbəxt
dənizçilərin çoxu oke anda acından öldü. Nəhayət, dənizçilər çiçəkli bir
sahil gördülər. Bu, Filippin adaları idi. Burada ekspedisiya üzvləri dincəl -
dilər. Magellanın sevinci hədsizdi! Bir az da get sə idilər, arzularına çata -
caqdılar, lakin Magellan yerli qəbilələrlə dö  yüşdə həlak oldu. Yerdə qalan
iki gəmi səyahəti davam etdirdi. Yenidən aclıq, qasırğa, xəstəlik...  Gə -
milərdən biri por tuqalların əlinə keçsə də, qalan dənizçilər yola davam
etməyə müvəffəq oldu.
1522-ci ilin sentyabrında salamat qalmış yeganə “Viktoriya” gəmisi
güc-bəla ilə gəlib İspaniyaya çatdı. 265 ekspedisiya üzvündən cəmi 18
nəfər qalmışdı.
Həmişə qərbə tərəf üzən Magellanın ekspedisiyası vətənə şərqdən
gə lib çıxdı. 18 cəsur dənizçi tarixdə ilk dəfə dənizlə dünya səyahətini ba  şa
vurdu. Beləliklə, Yerin kürə şəklində olduğu təcrübədə yalnız 
XVI
əsrdə
sübut edildi. 
Gülarə Xudiyeva
Söz ehtiyatı
2. Lüğ td n istifad  ed r k “flaqman” sözünün m nasını araşdırın. 
3. İzahlı lüğ tin köm yi il  “boğaz” sözünün m tnd ki m nasını araş -
dırın. Sizc , bu söz omonimdir, yoxsa çoxm nalı söz?
4. M tnd ki “çiç kli sahil” ifad sini “Manuel Vasko da Qama” m t nin -
d ki “çiç kl n n ş h r” ifad si il  müqayis  edin. Eyniköklü
sözl rd n hansı m  ca zi m nada işl nmişdir?
Düşün və cavab ver
5. Kolumb, Vasko da Qama v  Magellan haqqında m tnl rd  ve ril miş
m lumatları ümumil şdir r k cavab verin: yeni torpaqları k şf et -
m k d  avropalıların  sas m qs di n  idi?
Araşdırma
6. Ameriqo Vespuççi haqqında m lumat toplayıb t qdimat hazırlayın.
Dil qaydaları
7. M tnd  göy r ngl  verilmiş sıra saylarının yazılışına diqq t yetirin.
65
İXTİRALAR VƏ KƏŞFLƏR
 Çap üçün deyil

---