Azerb dili 6-01 Layout 1

HİKMƏT XƏZİNƏSİ
145
Söz ehtiyatı
1. Lüğ td n istifad  ed r k “f zil t”, “h kim”, “möt b r”, “g da”,
“m tl b”, “agah etm k”, “intixab etm k”, “z r”, “x rac”, “r vac”,
“müdam”  söz l  ri nin    m nalarını  araşdırın. 
Düşün və cavab ver
2. Şah h kimin v siyy tini yerin  yetirm k üçün n  etdi?
3. Müdrik qocanın cavablarına münasib tinizi bildirin.
4. Son beytd  mü llif “Ey Qüdsi” dem kl  kim  müraci t edir?
Yazı
5. Abbasqulu ağa Bakıxanov haqqında araşdırma aparıb yazılı t qdi -
mat hazırlayın. 
Dil qaydaları
6. Göy r ngl  verilmiş cüml d  düzgün söz sırasını mü yy nl şdirin.
7. Nöqt l rin yerin  uyğun z rfl ri artırmaqla cüml l ri d ft riniz
köçürün.
bird n-bir , üzüaşağı, taybatay, güd n-gün , başdan-başa,
bir q d r, üzüyuxarı
1.  Ş h rimiz ... göz ll şir.
2. Göyün üzünü ... qara buludlar aldı.
3. Ovçu dağ cığırı il  ... qalxırdı.
4. Kül k qapını ... açdı.
5. Qoca ... dinc lib yoluna davam etdi. 
6. Meydan ... gül-çiç kl  b z nmişdi.
7. Gur ş lal  qayalardan ... axırdı.
8. Altından x tt ç kilmiş sözl ri orfoqrafik normalara uyğun yaz-
maqla cüml l ri d ft riniz  köçürün.
1. Uşaq günb -gün deyil, saatba-saat böyüyürdü.
2. Uğurlarımızın sayı bir beş artmışdı.
3. O, yoldaşı il  dil ucu salamlaşdı.
4. M kt bimizd  bugün m zunlarla görüş keçirildi.
9. Verilmiş z rfl ri quruluşca növün  gör  qruplaşdırın.
bir gün, c ld, iç ri, b rkd n, ş xs n, birlikd , c sar tl ,
vv l, indi, sakitc , h miş , ağır-ağır, için-için, 
bird n-bir , lal-dinm z
 Çap üçün deyil

---

V BÖLMƏ 
146
SEVİNC
Uşaqlar skamyada oturub
söh    bət edirdilər. Gülay dedi:
–
Bu gün 
mən
çox
sevinirəm,
mənim yeni donum var. Baxın,
necə gözəldir!
– Mən də çox sevinirəm, –
deyə Nəz rin söhbətə qoşuldu.
– Atam mə 
nə təzə kompüter
alıb. Bilir si niz, necə 
sürətlə
iş lə yir!
– Sizin sevinciniz mənimkinə ça ta bilməz! – Әhməd qürurla dilləndi.
– Ba  xın, mənim tilovum var. Heç bilirsiniz, balıq tutmaq necə ma raq lıdır?!
Nicat da 
fərəhlə
təzə yaşıl köynəyini göstərib sevindiyini dedi.
Təkcə Әli qulaq asır, heç nə demirdi. Gülay dedi:
– Deyəsən, Әlini sevindirən heç nə yoxdur. Susub durur.
– Niyə yoxdur, var, – deyə Әli astadan dilləndi. – Mən  çoxlu çiçək
görmüşəm.
Hamı maraqlandı:
– Necə çiçəklər? Harada?
– Meşənin kənarında, çəmənlikdə. Axşam idi, toranlıq düşmüşdü. Әtraf
isə ağ çiçəklərlə dolu idi. Onlar sanki işıq saçırdı.
Uşaqlar gülüşdülər.
– Çəməndə çiçək görüb! Burada sevinməli nə var ki?!
–
Bir dəfə
də 
qışda
mən evin damını görmüşdüm.
Uşaqlar daha 
bərkdən
güldülər.
– Deməli, sən yayda damları görmürsən?
– Görürəm, amma qışda damın üstü qarla örtülmüşdü, günəş də ya nır -
dı. Damın bir tərəfi göy, o biri tərəfi çəhrayı idi. Özü də 
par-par
parıl da yırdı. 
– Sən lap ağ elədin, – deyə Gülay dodaqlarını büzdü. – Elə bil biz
damların üstündə qar görməmişik. O ki qaldı damın rəngbərəng olma sı na,
sən bunu uydurursan.
– Bəlkə, sənin sevincinin başqa səbəbləri var? – deyə Nəzrin soruşdu.
– Var, mən 
dünən
gümüş balıqlar görmüşəm.
– Harada? – deyə Nicat maraqlandı. 
Әhməd isə hətta yerindən sıçradı:
– Әsl balıqlar? Özü də gümüş? Göldə, ya çayda?
– Gölməçədə.
Bu dəfə gülməkdən uşaqların, az qala, ürəkləri getdi. Әhməd dedi:
 Çap üçün deyil

---

HİKMƏT XƏZİNƏSİ
147
– Sən, deyəsən, bizi ələ salırsan!
– Yox, mən, doğrudan da, görmüşəm. Yağışdan sonra alma ağacının
al tında gölməçə əmələ gəlmişdi. Mavi rəngdə. Günəşin şüaları onun üzə -
rinə düşürdü. Külək də əsirdi. Su titrəyirdi və 
orada
balaca gümüş balıqlar
oynaşırdı.
Gülay:
– Yalandır, – dedi, – onu sevindirən heç nə yoxdur, buna görə də özün -
dən uydurur.
Nəzrin isə fikrə getdi, sonra 
astadan
dilləndi:
– Bəlkə, əksinə, onun sevincləri bizimkindən çoxdur. Axı o hər yerdə
onları tapır...
Lyubov Voronkovanın eyniadlı hekayəsi əsasında
Düşün və cavab ver
1. Uşaqların h r birinin n y  sevindiyind n çıxış ed r k onların
xarakteri haqqında n  dey  bil rsiniz? 
2. N zrinin son cüml sini nec  başa düşürsünüz?
3. B s siz h yatda  n çox n l r  sevinirsiniz?
Dil qaydaları
4. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl r  sual verin. Bu sözl r h r k ti
hansı c h tl rd n izah edir? 
H r k ti hansı c h td n izah etm sind n asılı olaraq z rfl rin
müxt lif m na növl ri vardır:
1. 
T rzi-h r k t z rfl ri h r k tin nec  icra olunduğunu bildirir:
t ccübl , yavaşca, q fild n v  s.
2. 
Zaman z rfl ri h r k tin icra olunduğu zamanı bildirir: indi,
bayaq, dün n, bildir, s h r, axşam, gec , gündüz, s h r-axşam, gec-
tez,  vv l, sonra v  s. 
3. 
Yer z rfl ri h r k tin icra olunduğu yeri bildirir: ir li, geri,
iç ri, aşağı, yuxarı, sağa, sola, ora-bura, ir li-geri, üzüaşağı v  s.  
4. 
K miyy t z rfl ri h r k tin k miyy tini v  d r c sini bildirir:
az, çox, xeyli, azca, azacıq, d f l rl , az-az, az-maz, azdan-çoxdan
v  s. 
Yadda saxla!     
Z RFİN M NA NÖVL Rİ
 Çap üçün deyil

---

5. Cüml l ri oxuyun, z rfl ri seçin v  sualları cavablandırın. 
1. Bir xeyli getmişdil r ki, Rövş n Qıratın başını ç kdi.
2. Sahil gücl  görünürdü.
3. Uzaqdan bir atlı g lirdi.
4. Dan yeri yenic  ağarmağa başlamışdı.
Hansı z rf:
H r k tin nec  icra olunduğunu bildirir? 
H r k tin n  zaman icra olunduğunu bildirir?
H r k tin harada icra olunduğunu bildirir?
H r k tin k miyy tini bildirir? 
6. Cüml l rd ki z rfl ri tapın v  onların hansı növ  aid olduğunu
mü yy n edin. 
1. Şimal t r fd n q fl t n güclü kül k başladı.
2. Qaranquşlar alçaqdan uçaraq ora-bura vurnuxurdular. 
3. H r k sin dediyin  kor-koran  inanmaq cahillikdir. 
4. K nd  çatmağa azca qalmış maşınımızın yanacağı qurtardı. 
5. Axşamdan başlayan yağış s h r k sdi.
*
7. Verilmiş m tnd  z rfin hansı m na növü işl nm yib?
S n  vv lc  ağ suya girib çim rs n, sonra qara su il  başını
yu yub, bir az da qaşına, kirpiyin , qırmızı sudan da yanağına
sür t r s n. Sonra x lv tc  bütün sümükl ri torbaya yığıb
g tir rs n m nim yanıma. Qorxma, qardaşın indi d  keçi
cildin  düş c k.
*
8. Dördünd n biri m na növün  gör  f rqlidir.
1. A) öt ri 
B) iç ri 
C) geri 
D) ir li  
2. A) ruh n 
B) qism n 
C) q fl t n  D) daxil n 
3. A) ucadan 
B) b rkd n  C) çoxdan 
D) bird n 
4. A) azca 
B) b z n 
C) daim 
D) arabir 
9. Verilmiş z rfl ri m na növün  v  quruluşuna gör  qruplaşdı ra raq
d f t   riniz   yazın. 
dürüst, ora-bura, daim, bir -min, xeyli, s rrast, üzüaşağı,
h rd n, ağayana, ara-sıra, ora, sözarası, tamamil , 
birlikd , az-çox, üz-üz , çoxdan, az, atüstü, 
d f l rl , iç ri, bildir, s h rçağı 
148
V BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---