Azerb dili 6-01 Layout 1

4. Afina v Araxna obrazlarına münasib tinizi bildirin. 
5. Araşdırma. Yunan mifologiyasında öz  ksini tapmış ilahlar haq -
qında t qdimat hazırlayın.
Dil qaydaları
6. M tnd  göy r ngl  verilmiş x b rl rin n  il  ifad  olunduğuna
diqq t yetirin.  
7. X b rl ri tapın, feilin hansı ş kill ri il  ifad  olunduğunu deyin.
1. Dostunla düşm nçilik ed nl rd n özünü qoru.
2. Komandamız yarışda mütl q qalib g lm lidir.
3. Kaş bütün uşaqlar xoşb xt ola.
4.  sg rl r h rbi parada hazırlaşırdılar.  
5. Sabah muzey  ekskursiyaya ged siyik. 
6. M n yayda  k nd  ged c y m.
8. Nöqt l rin yerin  
etm k, olmaq, başlamaq, ist m k, bilm k feill  -
rini artırmaqla x b rl ri b rpa edin.
1. O, m ğlubiyy tl  razılaşa ...
2. İnsan h r zaman ç tinliy  hazır ...
3.  li bu m s l ni mütl q h ll ...
4. Gec  düşs  d , uşaq yatmaq ...
5. Aşıq sazını kökl yib çalmağa ...
6. Heç kim sözünü geri götürm k ...
9. Hansı cüml nin x b ri frazeoloji birl şm  il  ifad  olunmayıb?
A) O, s xav tli olduğu üçün hamıya  l tutur.
B) Bütün günü bağda işl y n uşaq  ld n düşmüşdü.
C) Qardaşım qonaqla görüşm k üçün  lini uzatdı.
D) Anam bayramqabağı evl r   l g zdirdi.
Feili x b r feilin müxt lif ş kill ri il  ifad  olunur. M s l n:
Uşaqlar, g lin işıq g l n t r f  g
ged k. 
P hl van v ziyy ti bel  görüb d
dik ldi. 
Bu m rh l d n sonra daha d
diqq tli olmalıyıq. 
Feili x b r frazeoloji birl şm l rl  d  ifad  olunur. M s  l n: 
Ana
b rk tt şviş  düşdü. Dağlardan qalxan dumana baxıb d rind n k
köks
ötürdü. 
Yadda saxla!    
FEİLİ X B R
172
VI BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---

TARİXDƏ YANLIŞLIQLAR
Bir yazıçıdan soruşurlar: “Necə bi lir siniz, tarixin
gedişini kim daha çox də 
yişib: Make 
 d o   n i yalı
İsgəndər, yoxsa Se zar?” Yazıçı cavab verir:
“Bəşə riy yət möv cud olandan bəri tarixin gedi -
şi ni ta rixçilər qədər heç kim də  yiş məyib”.
Bizim tarix haqqında bilik və təsəv 
vürlə -
rimizdə “ağ ləkələr”lə yanaşı, səhvlər də 
az
deyil
. Burada baxış bucağından, tarixi faktların
bir nəsildən digər nəslə nə dərəcədə dəqiq və
təhrif olunmadan çatdırılmasından çox şey
asılıdır
. Tarixi hadisələrlə bağlı yanlış bilik və
məlumatların for ma laş masında yalnız tarix -
çilərin deyil, yazıçıların da “günahı” 
var
. Onlar tarixi şəx -
siyyətlər haqqında yazarkən bəzən faktlardan çox, öz şəxsi mül ahizə lə rinə
yer vermişlər. Zamanın tələbi,  yazıçının tarixi şəxsiyyətə münasibəti də
yan lış lıqların ortaya çıxmasında az rol oynamır. 
Böyük ingilis şairi Uilyam Şekspirin “Yuli Sezar” faciəsi miladdan öncə
I əsrdə yaşamış Roma imperatoru Qay Yuli Sezara həsr olunmuşdur.
Әsər də Sezarın ölüm səhnəsi də təsvir olunur. İmperator özünə dost
sandığı senator Mark Brutu sui-qəsdçilər arasında görüb ona deyir: “Brut,
sən də?!” Bu ifadə bir çox dillərdə zərb-məsələ çevrilmişdir. Yaxın adamın
düşmən tərəfə keçdiyini görəndə bu məsəldən istifadə olunur. Məhz bu
məsələ görə də Brut yaddaşlarda xəyanət rəmzi kimi qalmışdır. 
Beləliklə, biz bu sözləri tarixi həqiqət kimi qəbul edirik. Lakin Sezarın
tərcümeyi-halını ilk olaraq qələmə almış Roma tarixçisi Qay Svetoni bildirir
ki, Sezar elə birinci bıçaq zərbəsindən sonra yalnız dərindən köks ötürə
bilmişdi və heç nə deməmişdi. Düzdür, Svetoni əlavə edir ki, bəzi şayiələrə
görə, Sezar üstünə yeriyən Bruta: “Sən də, övladım?” – deyə müraciət
etmişdi, amma onun adını çəkməmişdi. Lakin tarixçilər indiyədək bu şayiə -
ni təsdiq edən bir mənbə tapmamışlar. Belə çıxır ki, “Brut, sən də?!” ifadəsi
Şekspirin şair təxəyyülünün məhsuludur.
1. Yazıçının sözl rini nec  izah
ed rdiniz?
2. “Ağ l k ”, “baxış bucağı”, “zamanın t l bi” ifad l rini izah
etm y  çalışın.
173
QƏDİM DÜNYA
 Çap üçün deyil

---

* * *
Yəqin ki, filmlərdə qladiator döyüşlərini görmüsünüz. Düşmənini məğ -
lub edən qladiator qılıncını və ya nizəsini onun sinəsinə dayayıb döyüşü
iz ləyən imperatora baxır. Tamaşaçılar bağıraraq baş barmaqlarını yuxarı
qaldırır (“Həyat!”) və ya aşağı yönəldirlər (“Ölüm!”). Nəhayət, imperator bu
jestlərdən biri ilə məğlub qladiatorun taleyini həll edir. Qalib qladiator onun
çıxardığı hökmə tabe olaraq düşmənini öldürür və ya sağ buraxır.
Әslində isə qladiator döyüşünün tamaşaçıları, eləcə də son qərar ve -
rən Roma imperatoru qladiatora ölüm hökmü çıxararkən heç vaxt baş bar -
mağı aşağı endirməyiblər. Ümumiyyətlə, romalılarda baş barmağı aşağı
tutmaq kimi bir jest olmayıb. Әgər qladiatora ölüm hökmü kəsirdilərsə, baş
barmaq qınından çıxarılmış qılınc kimi yuxarı qalxırdı. Әgər məğlub qla -
diatora həyat bağışlanırdısa, baş barmaq qınına salınmış qılınc kimi ovu-
cun içində gizlədilirdi. Hətta latın dilində belə bir ifadə də var: “Mər hə mət
ovuca salınmış baş barmaqla göstərilir”. 
Arif Əliyev
Söz ehtiyatı
3. Lüğ td n istifad  ed r k “sui-q sd”,“t x yyül”, “qladiator” söz l  ri -
nin  m  nalarını araşdırın. 
Düşün və cavab ver
4. M tnin son cüml sind ki latın aforizmini izah edin.
5. Q dim Romada “ölüm” m nası ver n jest müasir dövrümüzd  hansı
m naya uyğun g lir?
6. Hansı ş kil qladiator döyüşü tamaşaçılarının “h yat” jestini ifad
edir?
Yazı
7. M tnin sonluq hiss sini yazın.
174
VI BÖLMƏ 
A
B
C
D
 Çap üçün deyil

---

Dil qaydaları
8. M tnd  göy h rfl rl  verilmiş x b rl rin n  il  ifad  olunduğuna
diqq t yetirin.
9. İsmi x b rl r  sual verib ifad  vasit l rini mü yy nl şdirin.
1. Dağların havası da, bulaqları da çox soyuqdur.
2. Evin yaraşığı uşaqdır, süfr nin yaraşığı qonaqdır.
3. Konsertd  çıxış ed nl rin siyahısında siz birincisiniz.
4. Müsabiq d  qalib g l n yen  d  bizik.
5. H r bir şagirdin  sas v zif si yaxşı oxumaqdır.
10. Nöqt l rin yerin  
var, yox, lazım, mümkün, b s sözl rini yazın.
1. Problemi tezlikl  h ll etm k ...
2. M nim bu işd n heç x b rim ...
3. Qonaqlıq üçün bu q d r  rzaq ...
4. Dayanın, siz  vacib sözüm ...
5. Xahişinizin yerin  yetirilm si ...
11. İsmi x b rli cüml l ri seçib d ft riniz  yazın.
1. Uşaqların  n böyük arzusu tez böyüm kdir.
2. Ş h rimiz günd n-gün  böyüyür.
3. V t n uğrunda canından keç nl r unudulmur.
4.  n böyük d rd unudulmaqdır.
12. İnkar bildir n ismi x b rli 5 cüml  qurub yazın.
X b rlik ş kilçisi q bul etmiş adlar (isim, sif t, say,  v zlik v
z rfl r) cüml d  ismi x b r olur. Bu sözl r cüml d  t sdiq bildirir,
onların inkarını bildirm k üçün 
deyil
sözünd n istifad  olunur. Bu
zaman x b rlik ş kilçil ri 
deyil
sözün  artırılır. M s l n: 
M n şşagir -
d m – M n şşagird deyil m. S n b
birincis n – S n b
birinci deyil s n. 
İsmi x b rl r söz birl şm l ri il  d  ifad  oluna bil r. 
G l c kd
mü l lim  olmaq 
linin arzusudur. Qonaqların çoxu x
xaricd n g  l n -
l r dir.  
Var, yox, lazım, g r k, mümkün, b s
sözl ri d  suala cavab ver m  -
 d n dilimizd  müs t   qil ismi x b r kimi işl n  bilir. M s l n, 
Süf r  -
d  cürb cür ye m k l r v
var  idi. S nin bu xalq üçün etdikl rinin
sayı-hesabı y
yoxdur. Sizi iş  q bul etm yimiz m
mümkün deyil.
Yadda saxla!    
İSMİ X B R
175
QƏDİM DÜNYA
 Çap üçün deyil

---