Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
quruculuğu barədə öz baxıĢlarını Ģərh etmiĢdi. O, Azərbaycanda sovet dekretlərini həyata keçirərkən yerli Ģəra iti, a zə rbaycanlı əhalinin adətlərini və məiĢətini, habelə onun dini baxıĢlarını nəzərə almağın zəruriliy ini vurğula mıĢdı. N.N.Nərimanov mətbuat nümayəndəsinə verdiyi müsahibəsində demiĢdi: " Lenin yoldaĢ bütün bunlarla razı idi" 44 .
yazırdı: "Mən qabaqcadan dəhĢətli vaxt görürəm, ona görə də Sizdən heç nəyi gizlətməməy i zəruri hesab edirəm. Mənə inanırlar və hamısını deyirlər: mən bütün ucqar mu xtar respublikaların vəziyyəti və Sizə münasibəti haqqında Ģifahi və yazılı məruzələrə malikəm. Bütün məruzələrdə Sovet Rusiyasının müstəmləkə siyasətindən danıĢırlar..." 45 . Azərbaycan sovet respublikası quruculuğunda yerli xüsusiyyətləri, dövlətçiliy i və müstəqilliyin i nəzərə almaq Ģərti ilə siyasət yeridilməsinin elə ilk günlərindən, tədricən, addımbaaddım üzə çıxan diktatorluq, müstəmlə kəçilik meyilləri gözə çarpırdı. Bunlar RK(b) P M K Qafqa z Bürosunun rəhbəri Q.K.Orconikidzen in, Bakı partiya təĢkilatının, Bakı Ġcraiyyə Ko mitəsinin, onu dəstəkləyən liderlərinin fəaliyyətində özünü xüsusilə göstərirdi. Ko mmunistlərin bir ço xu Moskvaya göndərdikləri müraciətlərdə, məktublarda Q.K.Orconikidzeni açıq-aĢkar müstəmləkəçi ad landırırd ılar. N.N.Nərimanov Zaqafqaziya ko mmunist təĢkilatların ın II qurultayında (1923-cü il mart) Q.K.Orconikidzenin düzgün olmayan hərəkətləri barədə RK(b)P MK-ya yazdığ ı məktubunda və sonra, onu bir dəfə "Stalinin yanındakı general-qubernator" adlandırdığını xatırlayaraq yazmıĢdı: "Ġndi Orconikidze Zaqafqaziyada Mərkəzin açıq müstəmləkə siyasəti yeridən nümayəndəsi kimi məĢhurdur" 46 . Azərbaycanda sovet hakimiyyətin in üçüncü ayında Q.K.Orconikidze Azərbaycan Respublikasının RSFSR ilə birləĢ məsi haqqında məsələ qaldırdı. Mərkəzi Ko mitənin üzvü olan ermənilər, ruslar onu dəstəklədilər, digər partiyalardan ko mmunist partiyasına keçmiĢ cavan azərbaycanlı partiya üzvlə ri də onlara qoĢuldular. N.N.Nərimanov və onun həmfikirləri birləĢmən in əleyhinə çıxd ılar. Respublikanın müstəqilliyinin qorunub saxlan masına tərəfdar çıxanları "millətçi təmayülçülü kdə" günahlandırırdılar. Beləliklə, partiya təĢkilatında fikir ayrılığ ı, rəhbərlər, məsul partiya iĢçiləri arasında çəkiĢ mələr baĢlandı. Azərbaycanda hakim Mərkəzin hansı siyasətini yeritmək prinsiplərinə münasibətdə qütbləĢmə dərinləĢir, orta təbəqədə, dəstədə hakimiyyət uğrunda mübarizə güclənirdi. Partiya üzv ləri arasında bir-b irini izləmək, təqib etmək, çuğulluq, intriqa sistemi yaranır və bəzən kəskin, açıq ixtilaflara çevrilirdi. Partiya təĢkilatındakı belə vəziyyət gənc Azərbaycan respublikasının taleyi üçün böyük təhlükə doğururdu. N.N.Nərimanov deyirdi: "Mən hələ yayda (1923-cü ildə - məsul red.) Mərkəzi Ko mitəyə yazmıĢdım ki, partiya günbəgün
26
deyil, saatbasaat parçalanır: o vaxt mən Azərbaycanda partiyadakı vəziyyət haqqında yazmıĢdım. Görünür, MK Serqodan məlu mat alaraq arxay ınlaĢıb, çünki heç bir tədbir görülməyib. Ancaq indi bütün Zaqafqaziyada partiyanın vəziyyəti haqqında düĢünmək lazım gəlir... Mən bəyan edirəm... hazırda Zaqafqaziyada bizim hakimiyyətimiz yalnız süngü gücünə yaĢayır. Lakin belə məsuliyyətli dövrdə onu süngü gücünə çoxmu saxlamaq o lar" 47 . Bakı sənaye mərkəzi tərəqqi edib regionda seçilməyə baĢladığı vaxt rəsmi Rusiyada, onun hakim elitasında Bakının A zərbaycanın bütün qalan hissəsindən ayrı olması barədə qəti fikir formalaĢdırılmıĢdı. Bu da Bakını və onun neft rayonunu Rusiya imperiyasının ərazisi elan etmək üçün əsas olmuĢdu. Bakı daĢnak-bolĢevik ö zəyi də 1918-ci ildə Bakıya, ü mu mən Azərbaycana münasibətdə eyni siyasəti yeridirdi. Bu o vaxt Bakı Xalq Ko missarları Sovetinin yaradılması və A zərbaycanm Ģərq hissəsinin ələ keç irilməsi, onun əslində Sovet Rusiyasının təsir dairəsinə düĢməsi ilə nəticələn miĢdi. Hətta müstəqil Azərbaycan Demokratik Respublikası elan ed ild ikdən sonra və onun müvəqqəti olaraq Gəncədə yerləĢən hökuməti Bakın ın azad edilməsi uğrunda mübarizəyə baĢlayanda da Sovet Rusiyası hökumətin in rəs mi sənədlərində Bakı və onun mədən rayonları "Rusiyan m ərazisi" kimi vurğulanırd ı. Həmin siyasət Azərbaycan SSR elan olunandan sonra da, lakin daha incə formad a davam etdirilirdi. 1920-c i illə rdə Ba kıda idarəç ilik əsasən Bakı partiya təĢkilat ının və Bakı Soveti Ġcraiyyə Ko mitəsinin daĢnak-bolĢevik rəhbərlərinin əlində idi. Onlar AK(b)P Mərkəzi Ko mitəsini, A zərbaycan SSR Xalq Ko missarları Sovetini əslində tanımırdılar. Hətta ilk vaxtlar qərara alın mıĢdı ki, Azərbaycan Sovet hökumətin in üzvləri Bakı Soveti, Ġcraiyyə Ko mitəsi qarĢısında hesabat versinlər. Bakın ın hakimiyyət orqanları partiya Mərkəzi Ko mitəsinin bəzi üzv lərinin - ermənilərin, habelə XI Qızıl ordunun xüsusi Ģöbəsindən olan hakim millətçi Ģovinistlərin dəstəyi ilə sovet hakimiyyətinin elə ilk günlərind ən etibarən, azərbaycanlı əhali arasında qızğ ın təqib və müsadirə fəaliyyətinə baĢladılar. Onlar qanunsuzluq, soyğunçuluq törədir, varlı ailələrin evlərin ə soxulur, burjua qadınların ın qulaqlarından sırğaları çıxarır, ev əĢyalarını aparır, müsəlman ailələrinin adətlərin i, məiĢət ənənələrini ələ salırd ılar. N.N.Nərimanov Azərbaycanda "inqilabi hakimiyyət" bayrağı altında, partiyanın adından törədilən biabırç ılıqlara qarĢı dəfələrlə və qətiyyətlə çıxıĢ etmiĢdi. Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi avqustun 19-da müsadirə iĢinin nizama salmması haqqında dekret dərc etdirərək, hakimiyyət orqanlarına tapĢırdı ki, " müsadirə zəh mətkeĢlərin mənafeyinə mü mkün qədər az toxunsun". 1921 -ci il fevralın 22- də isə özbaĢına axtarıĢlar keçirilməsinin və ev əmlakın ın müsadirəsinin qarĢısını almaq tədbirləri haqqında N.N.Nərimanovun imzası ilə əmr verildi 48 . Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|