Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCAN SSR-in BEYNƏLXALQ VƏ DAXĠLĠ VƏZĠYYƏTĠ
29
edilirdi. 1920-ci ilin iyununda həmkarlar ittifaqlarının Birinci Ümu mbakı konfransı keçirildi. 70 min nəfər üzvü təmsil edən konfrans respublika həmkarlar ittifaqlarının vəzifələrini müəyyənləĢdirdi, habelə Azərbaycanın həmkarlar ittifaqı hərəkatının fəaliyyətinin ümumrusiya həmkarlar ittifaqı hərəkatı ilə sıx birliyini bəyan etdi. Konfrans ÜRHĠMġ-nin müəyyənləĢdirdiyi sxemə uyğun olaraq respublika həmkarlar ittifaqlarını təĢkilat baxımından istehsal prinsipi üzrə yenidən qurmağı qərara aldı. O, respublikada vahid mərkəzi həmkarlar ittifaqı orqanı - Azərbaycan Həmkarlar Ġttifaqları ġurası (AHĠġ) və ümumrusiya həmkarlar ittifaqlarının müvafıq respublika Ģöbələrini yaratmaq qərarına gəldi. Qəzalarda isə həmkarlar ittifaqlarının qəza Ģöbələrini və bunları birləĢdirən orqanlar-qəza büroları yaratmaq qərara alındı 53 . Bakı partiya təĢkilatının antiazərbaycan özəyi A.Ġ.M ikoyanın AHĠġ-in sədri seçilməsinə nail o ldu. Respublikanın digər Ģəhərlərində, habelə qəzalarda da həmkarlar ittifaq ları orqanları yarad ılırdı. 1920-c i il avqustun 9-u sentyabrın 6-da Bakıda həmka rlar ittifaqla rın ın 1-ci qurultayı oldu. Qurultayda 120 min ü zvü təmsil edən 400-dək nümayəndə iĢtirak edirdi. "Hər Ģey istehsal üçün!", "Hər Ģey əmək cəbhəsinə!" Ģüarları altında keçən qurultay həmkarlar ittifaqlarının üzvlərini əmək məhsuldarlığını yüksəltməyə, Ģüurlu intizamı möhkəmləndirməyə, yeni həyat quruculuğunda fəal iĢtirak etməyə çağırdı. Qurultay mədən, zavod və fabriklərdə əməy in mühafızəsinə, texn iki-peĢə təhsilinə, ərzaq məsələsinə, həmkarlar ittifaqlarının kooperativ və mədəni-maarif iĢində iĢtirakına xüsusi diqqət yetirdi. Qurultayda L. Ġ. Mirzəyan AHĠġ-in sədri seçildi. A.Ġ.Mikoyan və L.Ġ.Mirzoyan respublika həmkarlar ittifaqlarına "liderlik" edərək azərbaycanlıların mənafelərinə zidd, hər vasitə ilə onların əmək fəaliyyətini məhdudlaĢdıran tədbirlərin həyata keçirilməsinə mə krli zə min yaradırd ılar.
30
Azərbaycan SSR-in elan edilməsi qonĢu ölkə və xalqların inqilabi, liberal- demokratik, ict ima i-siyasi təĢkilatları tərəfındən birmənalı qarĢılan mad ı. Ya xın və Orta ġərqin sərhədində sovet respublikasının yaran masına Qə rb dövlətlərinin paytaxtlarında düĢmənçilik bəslənir, imperialist dairələri cid di narahatlıq keçirir və bu mühüm strateji reg ionda "sovet hakimiyyətinin" möhkəmlənməsinə hər vəchlə mane olmağa çalıĢırdılar. Qərb imperialistləri həmiĢə olduğu kimi, indi də bu məqsədlə daĢnak Ermənistanından istifadə edərək onu Sovet Azərbaycanına qarĢı müharibəyə təhrik etdilər. Sovet hakimiyyətin in elə ilk günlərindən etibarən nizami daĢnak hissələri Qazax qə zasında, Qarabağda, Zəngəzurda peyda oldular. Bütün daĢnak ordusu özünün təcavüzkar əməllərini gücləndird i. Ermənistan hökuməti Ģayiə yaymıĢdı ki, "Azərbaycanda olan Qızıl ordu deyil, Denikin in qoĢunlarıdır" 1 . 1920-c i il ap relin 28-də isə menĢevik Gürcüstanının qoĢunları Poylu körpüsünü və stansiyasını, habelə Tiflis-Qazax yolundakı körpünü ələ keçirib, Ağstafaya doğru irəlilədilər və ġıxlı kəndini atəĢə tutmağa baĢladılar. MenĢeviklərin zireh li qatarı Ağstafa stansiyası yaxın lığ ına gəlib çıxmıĢ dı. Gü rcüstanda Azərbaycan SSR-ə qarĢı fıtnəkarlıq kampaniyası, azərbaycanlılara qarĢı təqiblər baĢlandı. Azərbaycanın Tiflisdəki missiyası həbs olundu. Gegeçkori Azərbaycan hökumətinə Zaqatala qəzasından qoĢunların dərhal çıxarılması haqqında nota göndərdi 2 ...
Azərbaycan hökuməti Gü rcüstan və Ermənistana təklif etdi ki, tutduqları ərazilərdən dərhal çıxsınlar. Azərbaycanın sərhədlərini daĢnak və menĢevik qoĢunlarının basqınlarından qorumaq üçün 1920-ci il aprelin 29-da Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi Azərbaycan ordusunu fəhlə-kəndli ordusu zəminində yenidən təĢkil etməyə baĢlamağı qərara aldı, hərbi-dəniz ko missarı Ç.Ġ.Ġld ın ma tapĢırıld ı ki respublikanın müdafıəsi üçün zəh mətkcĢlərin səfərbərliyə alın masını elan ctsin 3 . Azərbaycan SSR höku məti aprelin 30-da Gürcüstan və Ermənistan hökumətlərinə nota göndərərək, onlardan qoĢunlarını ö z sərhədləri daxilinə çəkməyi tələb etdi 4 . 31
1920-c i il may ın 9-da 2000 nəfərlik niza mi gürcü qoĢunu Qabaqçöl kəndi yaxınlığında Azərbaycan sərhədini keçdi. Gürcüstan hökuməti Zaqatala dairəsi rayonunda çoxlu qoĢun hissələri və yaxĢı silah lan mıĢ milli qvardiya cəmləĢdirmiĢdi. XI ordunun xüsusi süvari korpusuna Azərbaycan ın Gürcüstanla sərhədini qorumaq əmri verildi. XI Qızıl ordunun komandanlığı yaran mıĢ vəziyyətdən istifadə edərək Gü rcüstana qarĢı hərbi əməliyyata baĢladı. Lakin qızıl ordunun ön xətdəki hissələri gürcü qoĢunlarının ciddi müqavimətinə rast gəldi. 1920-ci il may ın 13-də Sovet Rusiyası ilə Gürcüstan arasında tələsik sülh müqaviləsi bağlandı, Rusiya Gürcüstanın müs təqilliyini tanıd ı. Azərbaycan Respublikası ilə Gü rcüstan Respublikası arasında fəa l silahlı münaqiĢələr dayandırıldı və sülh bağlanması haqqında danıĢıqlara baĢlandı 5 .
Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi sədrinin müav ini, Azərbaycan Respublikasın ın xalq xarici iĢlər ko missarı M.D.Hüseynov ilə Gü rcüstan Respublikasının hərbi naziri Q.S.Lord kipanid ze arasında baĢ landı. DanıĢıqla rda Gürcüstan Müəssislər Məclisi sədrin in müavini S.Q.Mdivani də iĢtirak edird i. Sülh və dostluq haqqında 18 bölmədən ibarət müqavilə imzalandı. VI bölmədə göstərilird i ki, "Zaqatala dairəsi haqqında məsələnin həlli 1920-ci il may ın 12-də RSFSR ilə Gü rcüstan Demokratik Respublikası arasında bağlanmıĢ əlavə saziĢdə nəzərdə tutulan arbitraj ko missiyasına verilir". Bu məsələ arbitraj ko missiyasında həll edilənə qədər, 1920-ci il 12 may tarixli əlavə Moskva saziĢinin II bəndinə uyğun olaraq, ―razılığa gələn tərəflərdən heç birinin Zaqatala dairəsinə yeni qoĢun hissələri yerit məyə ixtiyarı yoxdur" qənaəti qəbul edilsə də, əslində mübahis ənin mahiyyəti barədə saziĢ əldə olun madı. Müqaviləyə əsasən, hər iki respublika bir-birinin müstəqilliyini və suverenliyin i qarĢılıq lı surətdə tanıdı 6 . 1920-c i il iyulun da AK(b) P MK-da RSFSR hökuməti nümayəndəsinin ġərqdə, o cümlədən Qafqazda siyasət haqqında məruzəsi dillənildi 7 . 1920-ci il iyulun 12-də MK Gürcüstan və Ermənistanla münasibətlər haqqında məsələni mü zakirə edərək, onlarla danıĢıqları davam etdirməyi, lakin Gürcüstana neft vermə məyi, Ermənistanla danıĢıqlarda is ə RSFSR və Azərbaycan SSR missiyalarını birləĢdirməyi qərara aldı 8 . Elə həmin vaxt Türkiyə qoĢunlarının hələ də qaldığı Naxçıvan haqqında məsələ müzakirə olundu. Hər cür münaqiĢənin qarĢısını almaq üçün və Türkiyə qoĢunlarının qalması haqqında məsələni nizamlamaq məqsədilə Türkiyə ilə danıĢıqlar aparmaq üçün nümayəndə heyətinin tərkibi təsdiq edild i. RSFSR hökuməti Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqiĢələrin həllində, habelə Türkiyəyə münasibətdə ikili siyasət yeridirdi. XI Qızıl ordu Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|