Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
1920-ci il oktyabrın 30-da Ġ.V.Stalin Bakıya yola düĢdü və burada noyabrın 4-də AK(b)P M K Siyasi Bürosu, RK(b)P MK Qafqa z bürosu üzvlərinin iĢtirakı ilə Gürcüstanla danıĢıqlar və Ermənistanda vəziyyət haqqında məsələləri müzakirə etdi. Ermənistan, Azərbaycan və kamalçı Türkiyənin qarĢılıqlı münasibətləri məsələlərin in həllində Ġ.V.Stalin Rusiyanın mənafelərindən çıxıĢ edərək həmiĢə Ermənistanm mövqeyini müdafiə edirdi. O deyirdi: "Əgər bilmək istəyirlərsə ki, Zəngəzur və Naxçıvan kimə məxsus olmalıdır, onları Ermənistanın indiki hökumətinə vermək olmaz, sovet hökuməti olanda vermək o lar" 69 . Noyabrın 8-də AK(b)P MK-nın, RK(b)P MK Qafqaz bürosu və AK(b)P Bakı Komitəsinin üzvləri ilə birgə, Ġ.V.Stalinin iĢtirakı ilə plenumu keçirildi. Plenumda əsasən haqqında fikir ayırlığı olan məsələlər müzakirə edilmiĢdi. Məsələn, iri və xırda burjuaziyanın mülkiyyətdən məhru m olun ması məsələsində iki xətt nəzərə çarpırdı. "Sol" xəttin tərəfdarları iri və xırda burjuaziyanın mülkiyyətdən dərhal məhru m olun masını tələb edirdi, "sağ" xətt isə yerli milli xüsusiyyətlər nəzərə alın maqla xırda burjuaziya barəsində mülayim siyasət yeritməyi təklif edirdi. Plenumda kənddə aparılan "sərt siyasət" tənqid olundu. Mənzillərin müsadirəsi, azad ticarət haqqında məsələlər ətraf mda da mübahisələr getdi.
Ertəsi gün AK(b)P MK, AK(b)P Bakı Ko mitəsi, RK(b)P MK Qafqaz bürosu, Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi, Bakı Ģəhər Ġcraiyyə Komitəsi, xalq ko missarları, rayon icraiyyə komitələri və rəyasət heyətləri üzvlərinin birləĢmiĢ iclası keçirildi. "Azərbaycanda yaxın dövrdə partiya və sovet iĢi haqqında" məruzə söyləyən Ġ.V.Stalin qeyd etdi ki, indi bu məsələni qaldırarkən, aĢağıdakı ümdə amilləri əsas götürmək lazımdır - birincisi: "Qafqazın baĢı üstünü qara buludlar almıĢdır. Antanta hərbi əməliyyatlar meydanını Qafqazın cənubuna keçirməyə çalıĢır... Ola bilsin, Azərbaycan öz azadlığın ı silahla müdafiə etmək faktı qarĢısında durur"; Ġkincisi - gözəl ifadələrə uyulması, iĢgüzarlığın olmamasıd ır; üçüncüsü isə - proletariatla kəndlilər arasında ittifaq ı möhkəmləndirmək üçün real surətdə çox az iĢ görülmüĢdür" 70 . Həmin iclasda sovet Azərbaycanının müstəqilliyi haqqında məsələ barədə Stalin açıq demiĢdi: "Mən Azərbaycanın müstəqilliyinə tərəfdar deyiləm. Kommunistlərin bir hissəsinin digərindən müstəqilliyi ola bilməz". O, tezisini belə əsaslandırırdı: "Sovet Rusiyası Bakının yanacağı olmadan keçinə bilməz. Sovet Rusiyasının köməyi, mütəĢəkkilliyi, ordusu və s. olmadan Azərbaycan da məhv olar. Burada tam ittifaq labüddür. Bütün dövlətlər ya sov et Rusiyasına, ya da Antantaya tay olmalıdırlar, üçüncü vəziyyət yoxdur. Zənnimcə, yoldaĢların hamısı - müsəlmanlar da, ruslar da bunu bilirlər. Bununla belə , burjuaziyanın agentləri dedi-qodu yayırlar ki, rus gəldi və Azərbaycanı uddu, onlar ziyalıları bizim əleyhimizə qaldırırlar" 71 .
47
Ziyalıları bu "silahdan" məhrum etmək üçün Stalin utanmadan, məsləhət görürdü ki, "biz deməliyik ki, Azərbaycan müstəqil ölkədir, xoĢ məramla Rusiya ilə ittifaqa girmiĢdir. Bu ittifaq olmadan Rusiya zəifləyər, Azərbaycan Antantanın hakimiyyəti altına düĢər. Zahiri müstəqillik bizim strateji siyasətimizin məsələsidir" 72 . Burada Ģərhə ehtiyac yoxdur! Stalinin 1920-c i ilin noyabrında Bakıda olarkən, məsul partiya və sovet iĢçilərinin fəallar yığıncağında çıxıĢında iĢtirakçıları narahat edən suallara verdiyi cavablar maraqlıdır. Ordu və donanmanın xüsusi Ģöbələri, habelə repressiyalar haqqında suallara cavabında o etiraf etmiĢdi ki, ordunun "Xüsusi Ģöbə"si Azərbaycanda öz səlahiyyətini almıĢdır, halbuki partiya təĢkilatları " xüsusi Ģöbə"dən yüksəkdə dayanmalıdır. "Xüsusi Ģöbələr, FK partiyadan qidalanırlar; onlar partiyaya yox, partiya onlara nəzarət edir". Stalin bildirmiĢdi ki, vəziyyəti yumĢaltmaq üçün "xüsusi Ģöbə"lərə yeni rəis təyin olunmuĢdur. Ġ.V.Stalin Azərbaycanda "Xüsusi Ģöbələrin və FK-nın yolverilməz ifratçılığ ı" haqqında V.Ġ.Leninə də yazmıĢ və bu barədə "ətraflı məlu matı Ģəxsən" çatdıracağını vəd etmiĢdi. Sovet Azərbaycanının vəziyyəti ilə maraqlanan V.Ġ.Lenin Qafqazda olan Ġ.V.Stalindən 1920-ci il noyabrın 13-də teleqramla yenidən soruĢmuĢdu: "Bakının ətrafını möhkəmləndirmək üçün tam ciddiyyətlə iĢ görülmü r?" 73 . Stalin in 1920-c i il noyabrın 16-da göndərdiyi cavab mə ktubunda deyilirdi: "Bakının fəal müdafiə yolu ilə təsadüflərdən qorunmasını təmin etmək üçün ən azı beĢ diviziya lazımdır. "ġübhəsiz, düĢmən elə ilk hücumdaca Yelizavetpolu (Gəncəni - məsul red.) tutacaq, bu isə ona on səkkizinci ildəkinə bənzər Azərbaycan burjua hökuməti yaratmağa və Bakının ələ keçirilməsini təmin etməyə imkan verəcək" 74 .
verə bilməyəcəyini deyir və ona məsləhət görürdü ki, ya dərhal konkret təklif irəli sürüb yubanmadan Siyasi Büroya bildirsin, ya da dəqiq surətdə öz səlahiyyətləri daxilində hərəkət etsin, yaxud bütünlükdə Qafqaz məsələsini həll etmək üçün Moskvaya qayıtmasını tezləĢdirsin. V.Ġ.Lenin bildirirdi ki, hər halda əlavə qüvvələrin hazırlan ması iĢini gücləndirmək və sürətləndirmək la zımd ır. V.Ġ.Lenin məktubun axırında Stalindən xah iĢ edirdi ki, məhz öz qərarının nədən ibarət olduğunu bildirsin 75 . Ġ.V.Stalin V.I.Leninə cavab göndərmiĢdi ki, o bu gecə Moskvaya yola düĢür
və Q. K. Orconikidzeyo tapĢırıq verilib ki, hazırlıq iĢi görsün və Moskvadan göstəriĢlər gözləsin" 76 . Ġ.V.Stalin Qafqazdan qayıtdıqdan sonra 1920-ci il noyabrın 27-də V.Ġ.Leninin sədrliyi ilə keçirilən RK(b)P MK Siyasi Bürosu iclasında "Qafqaz iĢləri haqqında" onun məruzəsini dinləyərək xüsusi qərar qəbul etdi. V.Ġ.Lenin tərəfındən yazılmıĢ və cüzi əlavələr ed ilmiĢ həmin qərarda Ġ.V.Stalinə tapĢırılırdı ki, Q.K.Orconikidzedən istifadə olunmaqla Qafqazla həmsərhəd dövlətlərlə daha
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|