Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan SSR-in müdafiəsi tədbirləri.
44
Ġ.V.Stalin N. Ġ. Solovyovun məruzəsi ilə tanıĢ olduqdan sonra 1920-ci il sentyabrın 17-də V.Ġ.Leninə qaytararkən ona yazmıĢdı ki, xarakteristika "(zənnimcə) ü mu mən düzdür" 60 .
Moskvaya gələn Azərbaycan SSR-in xalq xarici iĢlər komissarı M.D.Hüseynovu Azərbaycan SSR-in daimi nümayəndəsi B.A.ġahtaxtınski ilə birlikdə V.Ġ.Lenin və G.V.Çiçerin qəbul etdilər. Azərbaycan Respublikası hökumətinin səlahiyyətli nümayəndəsi B.A.ġahtaxtınskinin sovet Azərbaycanın vəziyyəti haqqında gətirdiyi materiallarla ətraflı tanıĢlıqdan sonra G.V.Çiçerin 1920-ci il avqustun 4-də RK(b)P MK Siyasi Bürosuna məktubla müraciət etdi. Məktubda "Bizim Qızıl ordu hissələrinin yerli komandirləri Azərbaycan hökuməti ilə əsla hesablaĢmırlar... və onların himayədarlığı altında sırf müstəmləkəç ilik siyasəti yeridilir" - yazan G.V.Çiçerin "müstəmləkəçiləri cilovlamaq məqsədi ilə" təcili tədbirlər görməkdən ötrü bu məsələni öyrənmək üçün xüsusi komis siya yaratmağ ı təklif etmiĢdi. 1920-c i il sentyabrın 20-də B.A.ġahta xt ınski b ilavasitə V.Ġ.Leninin adına Azərbaycan haqqında və bununla əlaqədar Qafqazda, Türkiyə və Ġranda vəziyyət barədə ətraflı məruzə təqdim etdi. B.A.ġahtaxtınski məru zədə yazırdı ki, "ilk vaxtlar Qızıl ordu özünü əla aparırd ı, indi isə mürtəce aparır". Çətinlikləri aradan qaldırmaq, sovet hakimiyyətini möhkəmləndirmək və yerlərdə milli siyasəti dəqiq aparmaq məqsədilə 1920-ci ilin oktyabrında RK(b)P MK "Cənub partiya təĢkilatlarına məktub" göndərdi. Burjuaziyanın mülkiyyətindən məhrum olunmasında bir sıra cənub Ģəhərlərinin, o cümlədən Bakının partiya və sovet orqanlarının lənglik və qətiyyətsizlik göstərdiyini qeyd edən RK(b)P MK
eyni zamanda bildirirdi ki, "bu iĢin həyata keçirilməsində maksiumu m mütəĢəkkilliyə və ma ksimu m qayda-qanuna əməl olun ma lıdır". Məktubda deyilirdi: "Mərkəzi Komitə təkid edir ki, əhalinin milli tərkibi qarıĢıq olan Ģəhərlərdə bu iĢ son dərəcə" ehtiyatlı həyata keçirilsin. ÇalıĢmaq lazımdır ki, müsəlman burjuaziyasını müsəlman fəh lələri, ermən i burjuaziyasını erməni fəh lələri mü lkiyyətdən məhru m etsinlər və s. BaĢqa sözlə, hər cür səy gös tərmək lazımd ır ki, bu iĢin sinfi mənası aydın olsun, milli cəhətlə kölgələnməsin və heç bir halda milli münaqiĢələrə və toqquĢmalara səbəb olmasın" 61 .
belə yol verilmiĢ antiazərbaycan hərəkətləri Azərbaycanda ilk sosialist dəyiĢikliklərinin həyata keçirilməsini xeyli çətinləĢdirdi. Bu çətinlikləri mürəkkəbləĢdirən bir də o idi ki, Antanta imperialistlərinin Azərbaycana qarĢı yenidən silahlı müdaxiləyə baĢlamaq cəhdləri ilə əlaqədar Azərbaycanın beynəlxalq və daxili vəziyyəti yenə də olduqca mürəkkəb id i. ġərq xalqları Fəaliyyət və Təbliğat ġurası Rəyasət Heyətinin 1920-ci il 17 sentyabr tarixli rəyində də göstərilirdi: "Aydındır ki, Ġngiltərə hökuməti ingilis-
45
Ġran qoĢunlarının, Ermənistanın, ola bilsin, həm də Gürcüstanın birləĢmiĢ qüvvələri ilə Azərbaycanı "bolĢevik əsarətindən azad etmək" adı altında sovet Azərbaycanına qarĢı zərbə hazırlayır" 62 .
tarixli nömrəsindəki etiraf maraq doğurur: "Ġlkin plan (Antantanın - məsul red.) Bakının iĢğalı üçün Gürcüstan və Ermənistandan istifadə etməkdən ibarət idi" 63 .
"sülhün mənafeyi Azərbaycanda və Ermənistanda sovet hakimiyyətinin devrilməsin i tələb ed ir". O, Gürcüstanın menĢevik höku mətinə silahlı yardım vəd etmiĢdi. RSFSR-in Ġran və Türkiyədəki fövqəladə və səlahiyyətli nümayəndəsi ġ.Z.Eliava 1920-ci il sentyabrın 18-də V.Ġ.Leninə, RK(b) P MK-ya, G.V.Çiçerinə teleqram göndərmiĢdi. Əsas müddəaları RK(b)P MK-nın Qafqaz bürosu və AK(b)P MK tərəfindən bəyənilmiĢ teleqramda deyilirdi ki, Ġngiltərə ən yaxın vaxtda sovet ölkəsinə qarĢı Qafqazdan ta Türküstana qədər yeni cəbhə təĢkil etmək istəyir. "Ġndiki anda Ġngiltərənin bütün diqqəti Anadoluya və onun Ġranla, Ermənistanla, sovet Azərbaycanı ilə qovuĢuğuna yönəlmiĢdir. Məqsəd Bakını tutmaq, bizi Qafqazdan ayırmaqdır... Azərbaycanda Antantanın, xəlifənin agentləri dolaĢır, qiyamlar ara vermir, Gü rcüstan və Vrangel Dağıstan əksinqilabını təchiz edir, qiya mlara təhrik edirlər" 64 . Antanta imperialistlərinin təhrikilə 1920-ci ilin payızında daĢnak Ermənistanı ilə kamalçı Türkiyə arasında müharibənin baĢlanması da Zaqafqaziyada vəziyyəti mürəkkəbləĢdirirdi. Qafqazda yaran mıĢ beynəlxalq və daxili vəziyyətlə əlaqədar RK(b)P M K 1920-c i il sentyabrın 20-21-də keçirilmiĢ plenumda "Qafqazda və ġərqdə" partiyanın siyasətini "qaydaya salmaq" barədə tapĢırıqla Ġ.V.Stalin i Qafqaza göndərmək haqqında qərar çıxardı" 65 . 1920-ci il oktyabrın 16-da Ġ.V.Stalin ġima li Qafqaza və Azərbaycana yola düĢdü 66 . ġimali Qafqaza gəldikdən bir həftə sonra, oktyabrın 26-da Ġ.V.Stalin Qafqazda vəziyyət barədə V.Ġ.Leninə teleqram göndərdi. Teleqramda Gürcüstan menĢevik hökumətinin Batumu Antantaya t əslim etməsinin və müdaxiləçilərin Bakıya yürüĢə baĢlamaq cəhdlərinin mü mkünlüyü güman olunurdu 67 . Teleqramda sovet Azərbaycanın müdafiəsinə dair tədbirlər görülməsinin zəruriliy indən də bəhs edilirdi. V.Ġ.Lenin 1920-ci il oktyabrın 29-da Ġ.V.Stalinin teleqramına cavabında yazırdı: "ġübhəsiz hesab edirəm ki, Gürcüstan Batumu yəqin ki gizlicə Antantaya verəcək və Antanta Bakının üzərinə gələcək. Qurudan və dənizdən Bakının ətrafın ı möhkəmlətmək ağır toplar gətirmək və sairə üçün təcili surətdə tədbirlər düĢünüb hazırlayın. Sizin qərarın ızı xəbər verin" 68 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|