Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   223

36 

 

olan hər Ģeylə təchiz edirdilər. 1920-ci  ilin yazında onlar Sovet Rusiyasına qarĢı 



yeni yürüĢ təĢkil etməklə ilk növbədə Bakı neftin i ələ  keçirmək ü mid ində idilər. 

O  va xt  Antanta  imperialistləri  təyyarə  meydanları  yarat maq la  Ġran  əra zisindən 

Bakıya  hava  basqınları  etmək  barədə  düĢünürdülər.  Bakın ı  və  onun  mədən 

rayonların ı ingilis təyyarələrin in basqınlarından qorumaq üçün XI Qızıl ordunun 

ko mandanlığı  Ģəhərin  müdafiəsini  üç  növə  (hava,  artilleriya  və  pulemyot 

müdafiəsi) ay ırmıĢ və qırıcı dəstə yaratmıĢdı

27



Ġngilis  imperialistləri  mü xtəlif  hiy lələrə  də  əl  atırdılar.  On lar 



Azərbaycan  barədə  böhtan  yayırdılar  ki,  guya  "Azərbaycan  hökuməti  ingilisləri 

incitməklə,  onlara  iĢgəncə  verməklə  məĢğul  olıır".  Bu  iftiranı  ifĢa  etmək  üçün 

Azərbaycanın  hakimiyyət  orqanları  Ġngiltərə  nü mayəndəsinin  Gürcüstan 

nümayəndəsi  AliĢaba  ilə  görüĢünü təĢkil  etmiĢdi  və  o, "xaricilərə  xüsusi  diqqət 

göstərdiyi  üçün  görüĢdən  sonra  Azərbaycan  hökumətinə  minnətdarlığını 

bildirmiĢdi".  Höku mət in  baĢçısı  N.N.Nə rimanov  Ġngiltərənin  fitnələrinə  qarĢı 

qəti  etirazın ı  bild irmiĢ  və  1920-ci  il  avqustun  8-də  RSFSR-in  xarici  iĢlər 

ko missarı  G.V.Çiçerinə  bəyanat  göndərərək,  "imperia list  dövlətlərin  f itnələrinə 

son qoymaq üçün" onu geniĢ yaymağı xahiĢ etmiĢdi.  

Qərb  dövlətləri  antisovet  çıxıĢlar  təĢkil  etmək  üçün  Sovet 

Azərbaycanına  agentlər,  böyük  miqdarda  silah  göndərdilər.  Britaniya  ali 

ko missarı  Lük  1920-ci  il  iyunun  9-da  Tiflisdən  Kerzona  xəbər  verirdi  ki, 

"bolĢevikləri  Bakıdan  çıxarmaq  məqsədilə  tatarların  (azərbaycanlıların  -  məsul 

red.)  üsyanı  onlar  bizim  dəstəyimizə  ə min  olanadək  davam  e dəcəkdir.  Əgər 

qəbul  edilmiĢsə  ki,  Bakıdakı  bolĢevik  hakimiyyəti  Britaniya  və  Ġran  üçün  çox 

böyük  təhlükə  doğurur  və  buna  görə  də  devrilmə lid ir,  onda  biz  tatarları 

(azərbaycanlıları  -  məsul  red.)  pulla  təmin  etməliy ik".  Yeri  gəlmiĢkən  həmin  

vaxt Bakıda 53 nəfər Britaniya hərbi qulluqçusundan ibarət dəstə tutulmuĢdu. Bu 

istiqamətdə  Tiflisdə  təĢkil  olun muĢ  "Azərbaycanda  qurtuluĢ  komitəsi"  iĢləyird i. 

Həmin  ko mitə  ilə  əlaqə  saxlayan  "Ġttihad"  partiyası  öz  fəaliyyətini 

gücləndirmiĢdi.  Ġttihadçılardan Bakı qəzasında, Lən kəranda, Zaqatalada üsyanlar 

qaldırmaq üçün nəzərdə tutulan çoxlu silah aĢkar edilmiĢdi.  

Antisovet  qüvvələr  əhali  a rasında  XI  Qızıl  o rdu  əleyhinə  iĢ  görür, 

"müsəlman  ko mmunistlərinin  xəyanətkarlığı",  "ü mu mmilli  fəlakət"  və  s. 

haqqında  fikirlər  yayırdılar.  Torpaqların  müsadirəsi  haqqında  dekret 

verilməsindən  xəbər  tutan  mülkədarlar  Qarabağda  və  Azərbaycanın  baĢqa 

qəzalarında  cidd-cəhdlə  Ģayiələr  yay mağa  baĢlamıĢdılar  ki,  Qızıl  ordu 

"müsəlmanları bütünlüklə qırmaq üçün gəlir"

28



RSFSR  Xalq  Xarici  ĠĢlər  Ko missarlığ ı  və  daĢnak  Ermənistanı 

nümayəndələri  arasında  danıĢıqlar  zaman ı  Azərbaycanın  bəzi  əra zilərin in 

mübahisəli  elan  edilməsi  də  əhalinin  əhvali-ruhiyyəsinin  sovet  hakimiyyəti 



37 

 

əleyhinə  dəyiĢməsində  müəyyən  rol  oynamıĢdı.  Qızıl  ordu  hissələrin in 



bəzilərinin  nümayəndələrinin  yerlərdə  özlərin i  ço x  vaxt  iĢğalçı  kimi  aparmaları 

da  əhalidə  sovet  hakimiyyətinə  qarĢı  məyusluq  doğururdu.  Xalq  kütləvi 

rekvizisiyadan, ərzaq və malların zorla  müsadirəsindən, Qızıl ordu komandanlığı 

xüsusi Ģöbəsi nümayəndələrinin özbaĢınalığından hiddətləndiyini bild irird i.  Yeni 

hakimiyyətin  din  əleyhinə  davakar  hərəkətlərindən  istifadə  edən  dindarlar, 

fanatiklər  qızğ ın  antisovet  fəaliyyətə  baĢlayaraq  əhalini  silah lı  çıxıĢlara 

səsləyirdilər

29



M.Ə.Rəsulzadə  yazırd ı:  "Ġstiqlaldan  bir  ay  sonra  artıq  bütün 

Azərbaycan  məmləkətinin  müdhiĢ  bir  istilaya  məru z  qaldığ ını  acı  bir  surətdə 

dərk etmiĢdi... Xalq təhəmmül eləməd i. Üsyan etdi"

30



Üsyanların təĢəbbüsçüləri  Gəncədəki  milli qüvvələr oldu.  Onlar 

 

mayın  



25-də sovet hakimiyyətinə və Qızıl o rdu qarnizonuna qarĢı fəal silah lı çıxıĢ lara  

baĢladılar. Azərbaycan ordusunun yenidən təĢ kilinin,  milli  zabitlərin  xid mətdən 

çıxarılmasın ın doğurduğu güclü narazılıq silah lı toqquĢmaların  kəskinləĢ məsinə 

kö mək  edirdi.  Gəncə  qarnizonu  komandirin in  və  zabitlərin in  Qızıl  ordu 

nümayəndələri  ilə  əvəz  olun ması  ona  gətirib  çıxardı  ki,  1800  nəfərlik  Gəncə 

qarnizonu  mayın  28-dən  29-na  keçən  gccə  üsyan  qaldırdı  və  Ģəhərin 

müsəlman lar  yaĢayan  hissəsini  tutdu.  Üsyanın  yatırıldığ ı  b ir  nccə  gün  ərzində 

minlərlə  üsyançı  həlak  oldu.  On ların  arasında  görkəmli  ictimai-siyasi  xadimlər 

var idi.  Generallar, yüksək rütbəli  zab itlər, o cümlədən general-mayor Məmməd  

Mirzə  Qacar,  general-mayor  Cavad  bəy  ġıxlinski,  polkovnik  Cahangir  bəy 

Kazımbəyov qətlə yetirildilər, bir ço xları  isə Nargin adasına sürgün edilib orada 

güllələndi.  Həbs  edilmiĢ  məĢhur  generallar  Ə.  ġıxlinski  və  S.  Meh mandarov 

N.N.Nərimanovun  təkidi  sayəsində  azad  edildilər  və  onun  V.Ġ.Len inə  məktubu 

ilə hərbi xid mətdə istifadə olun maq üçün Moskvaya göndərildilər.  

General  Nuru  paĢanın  rəhbərliy i  ilə  Qa rabağda  baĢlayan  üsyan  ġuĢa, 

Ağdam  və  Bərdəni  əhatə  etmiĢdi.  Üsyanda  Azərbaycan  piyada  polku  və  yerli 

bəylərin  silah lı  dəstələri  iĢtirak  edird ilər.  XI  Qızıl  ordunun  2-ci  süvari 

korpusunun və 32-ci atıcı diviziyanın hissələri Qarabağ üsyanın üçüncü günündə 

- 1920-c i il iyunun 15-də ta ma milə  yatırdıla r

31



Qarabağ  üsyanının  yatırıldığ ı  vaxt  Zaqatala  dairəsində üsyan  qalxd ı  və 

ġəki  bölgəsinin  bir  hissəsini  də  bürüdü.  1920-ci  ilin  iyununda  Gürcüstan 

parlamentinin  ü zvləri  Zaqatala  bölgəsində  sovet  hakimiyyətinə  qarĢı  təĢviqatı 

gücləndirmiĢdilər.  Onlar  əhali  arasında  Ģayiə  dolu  intibahnamələr  yayırdılar  ki, 

guya "əgər Zaqatala dairəsini Gürcüstana verməsələr,  Gürcüstan zor gücünə tabe 

olmağa məcbur edəcək"

32



Zaqatalada sovet hakimiyyətinə qarĢı üsyan 1920-c i  il iyunun 6-da belə  



bir  bəhanə  ilə  baĢlandı  ki,  guya  "Gürcüstan  Azərbaycana  müharibə  elan  


Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə