Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
236
təsərrüfatların ın kollektivləĢdirilməsi sahəsində hökm və təzyiq metodunun tətbiqindən ibarət idi. Azərbaycanda kollektiv təsərrüfatlar yaradılmasına hələ sovet hakimiyyətinin ilk illərində baĢlanmıĢdı. 1921-c i ilin may ayında respublikada sərəncamlarında 11 min desyatin torpağı olan 9,5 min adamı birləĢdirən 137 kənd təsərrüfatı arteli, 37 ko mmuna var id i. Həmin kollektiv təsərrüfatlarının çoxu q ısa bir müddətdə kəndli kütlələrinin Ģüurunun və mədəniyyətinin geriliy i, fərdiyyətçi münasibəti və iqtisadi-te xniki a millə rin kifayətləndiric i səviyyədə olma ması nəticəsində dağıld ı. 1926-1928-c i illərdə kolle ktiv təsərrüfatlar yenidən təĢkil olun mağa baĢlandı. Respublikada 1928-ci ilin sonunda kolxo zların sayı 289-a çatdı, bu da kənddəki təsərrüfatların 1,3 faizin i təĢkil edirdi. Bu dəfə kolxo zlar kənd yoxsulların ın "nisbətən Ģüurlu hissəsindən və bütövlükdə könüllü" yaradılırd ı, heç də təsadüfi deyildi ki, bunlarda ko mmun istlərin sayı əvvəlkinə nisbətən iki dəfə, ko msomo lçuların sayı isə beĢ dəfə artmıĢdı. Kollekt iv təsərrüfata cəlb olunanların a ilə ləri isə ko lxo zun ə mək ehtiyatını tə msil edirdi. Bundan əlavə kolxo zların 88 faizi kənd təsərrüfatı maliyyə kooperasiyası ilə əhatə olunmuĢdu. Bu da yeni yaranan kolxo zla rın kənd təsərrüfatı maĢ ınları, avadanlıq, nəqliyyat vasitələri əldə etməsinə imkan verirdi. 1929-cu ildə ko lxo zların 59 faizində cəmi 560 t raktor idi. Te xn ika ilə təchizat ancaq Ġttifaq mə rkə zindən asılı idi və ucqar rayonlara olduqca az maĢ ın ayırırd ı. 1929-cu ildə Azə rbaycanda 100 min xıĢdan istifadə olunurdu! Ona görə də AK(b)P yaxın beĢ il müddətində bütün xıĢları kotanla əvəz etmək Ģüarın ı irəli sürmüĢdü. Azərbaycanda, demək olar ki, 1928-ci ilin ortalarına qədər kollektiv təsərrüfatların qurulması prosesi, ayrı-ayrı hallardan baĢqa, nisbətən mülayim, "kəskin sinfi mübarizəsiz keçir və ö z müsbət nəticələrini verirdi. Həmin ildə kəndli təsərrüfatının 40 faizi, 1929-cu ildə isə 47 faizi vergidən azad edilird i. Vergidən azad olunmuĢ yoxsul, zəif kəndli təsərrüfatları hesabına məhsul istehsalı ço xalırdı. Ko lxo zlara maliyyə ayrılmasına, maĢın, avadanlıq və s. alın masına getdikcə qayğı da artırdı. Belə ki, dövrün hesablamalarına görə, Azərbaycanda kolxozlaĢma faizi baĢqa Zaqafqaziya respublikalarından yüksək idi. La kin 1928-ci ilin ortalarından baĢlayaraq, bütün ölkədə olduğu kimi, Azərbaycanda da kolxo z təĢkili süni "sürətləndirilir", hətta açıq zorakılıq tətbiq etmək hallarına yol verilirdi. 1929-cu ilin yayında ölkədə "bəzi dairə lərin kəndli təsərrüfatları e lliklə tamam ko llektiv ləĢdirilsin" Ģüarı irəli sürüldü. ÜĠK(b)P MK-n ın noyabr (1929-cu il) plenu mu təsərrüfatları elliklə tama m kollekt ivləĢdirilməsi vəzifəsini art ıq ayrı-ay rı vilayətlərin qarĢısına 237
qoydu. ġərq respublikalarında, o cü mlədən Azərbaycanda kollektiv ləĢdirmənin baĢa çatdırılması ikinci illikdə nəzərdə tutulsa da, bu möhlətin 1930-cu ilin yaz əkin kampaniyası dövrünə keçirilməsi qərarlaĢdırıld ı. ÜĠK(b)P Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsinin 1929-cu il 23 noyabr tarixli plenumunun kollekt ivləĢ mənin sürətləndirilməsi qəra rı ilə əlaqədar o laraq, Azərbaycan K(b)P M K 1929-cu il 10 dekabrda respublikada kolxo z və sovxoz quruculuğu planında dəyiĢiklik etmək barədə qərar qəbul etdi. 59 Kollekt ivləĢ mə prosesində "sürət uğrunda" keçirilən baĢabəla yanaĢma baĢlandı. Bu zaman sosial-iqtisadi, milli təsərrüfat formaları, həmçin in bəzi rayonlarda əhalinin yarımköçri həyat tərzi, mədəniyyətin aĢağı səviyyəsi, məiĢət və dini mövhumatın güclü üsulu kimi mühü m amillər belə nəzərə alın mırd ı. Ġnandırmaqla və təmkin lə təĢkilati iĢ aparmaq əvəzinə, kəndli kütlələrinə inzibatçılıq, kobud təzyiq, hədə, hətta fiziki zorakılıq tətbiq edilird i. Bunun nəticəsində kolxo zların sayı "sürətlə" artırdı. Ya lnız 1930-cu ilin yanvar ayında Azərbaycanda 591 yeni ko lxo z yaradılmıĢ, onlara 436 kəndli təsərrüfatı daxil edilmiĢdi ki, bu da əvvəlki illərdəkinə n isbətən 2,5 dəfə artıq id i. Həmin ilin mart ayının axırında respublikadakı ko lxo zlarda artıq 102 min kəndli təsərrüfatı birləĢdirilmiĢ pambıq əkən bir ço x kəndlərdə isə artıq elliklə kollektivləĢdirməyə baĢlanmıĢdı. Lakin xüsusi yerli Ģəraitlə əlaqədar olaraq, Azərbaycan SSR-də 1929-1930-cu illərdə fə rdi təsərrüfatların ko lle ktiv ləĢməsi ço x ləng gedirdi. Çünki ko lxo zlara əsasən yoxsul kəndlilər daxil olur, ortabablar isə hələ tərəddüd edirdilər. 1930-cu ilin payızında Azə rbaycan SSR-də kütləvi kolxo z quruculuğu baĢlandı, artıq həmin il oktyabrın 1 -dək kəndli təsərrüfatlarının 15,7 faizi kollektivləĢdirilmiĢdi. Bu iĢ pambıqçılıq rayonlarında daha sürətlə aparılaraq, 1930-cu ilin dekabrında kəndli təsərrüfat ının 20,2 fa izin i əhatə etmiĢdi 60 .
təsərrüfatların ın 46,3, o cümlədən pambıqçılıq rayonlarında isə 61,8 faizi kollekt ivləĢdirilmiĢdi. Artıq pa mbıq ə kin lərinin 64,3 və ta xıl əkinlə rin in isə 41 faizi kolxo zların payına düĢürdü. 1930-cu ildə respublikada 55304 təsərrüfatı birləĢdirən 1839 kolxo z olduğu halda, 1931-ci ildə 154457 təsərrüfatı birləĢdirən 3300 kolxo z var id i 61 . Deməli, bir ildə respublikada 1491 yeni kolxo z təĢkil ed ilmiĢ, 99153 nəfər yoxsul və ortabab kəndli kolxo zlara daxil olmuĢdu ki, bu da 1930-cu ilə nisbətən təqribən üç dəfə çox id i. Elliklə kolxo zlaĢdırma prosesinin geniĢlənməsində, kənddə yeni ictimai quruluĢun yaradılmasında dövlətin öz marağından doğan kö məyinin mühüm ro lu olmuĢdu. Birinci beĢillik ərzində respublikan ın kənd təsərrüfata dövlət tərəfindən 13408 milyon manat kapital qoyulmuĢdu. Həmin dövrdə respublikanın su təsərrüfatına 44 milyon 920 min manat, yəni həmin iĢə
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|