Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
244
dairələrin təĢkilinə tərəfdar olduğunu bildirdi. Əsas olaraq qəbul edilmiĢ layihəyə görə, ərazi rayonlaĢdırılmasın ın əsasında üçdərəcəli bölgü qoyuldu; dairə, rayon, kənd soveti 82 . Azərbaycan SSR-in yeni in zibati-ərazi bölgüsü haqqında məsələ VI Ümu mazərbaycan Sovetlər qurultayında (1-9 aprel 1929-cu il) xüsıısi olaraq mü zakirə edild i. Quru ltay Naxçıvan MSSR və DQM V-n in sərhəd və hüquqlarını pozmadan, respublikanın dairə, rayon və kənd sovetləri ü zrə inzibati-ərazi bölgüsünün həyata keçirilməsini qərara ald ı. Qərarda dairələrin sayının azald ılması və onların ərazisin in geniĢləndirilməsinin məqsədəuyğunluğu qeyd olunurdu
83 . Yeni rayonlaĢdırmaya qədər respublikada 15 qəza - Ağdam AğdaĢ, Gəncə, Göyçay, Cəbrayıl, Zaqatala, Qazax, Quba, Kü rdüstan, Lənkəran, Nu xa, Salyan, ġamxo r, ġamaxı, Bakı qəzaları, eyni zamanda DQM V və Naxçıv an MSSR mövcud idi 84 . 1929-cu ilin sonunda yeni rayonlaĢdırma nəticəsində 15 qəza əvəzinə 8 mahal (Naxçıvan MSSR və DQM V-dən baĢqa) təĢkil olundu: Qarabağ, Gəncə, ġirvan, Zaqatala, Nu xa, Lənkəran, Salyan, Bakı. Dairələrin sayı 128-dən 62-yə endi, kənd sovetlərinin sayı isə 1090 oldu 85 . Yeni rayonlaĢdırma dövlət aparatını kütlələrə yaxınlaĢdırdı, onların dövlət quruculuğuna daha fəal cəlb edilməsini, yerli hakimiyyət orqanlarının iĢinin yaxĢılaĢdırılmasın ı təmin etdi. Bu, ço x vacib idi, belə ki, o dövrdə partiya orqanları tədricən sovetlərin funksiya, hüquq və vəzifələrini mənimsəyərək, onlan əvəz etməyə cəhd edirdi. SənayeləĢdirmə və kənd təsərrüfatının kollektivləĢdirilməsi dövründə elliklə kollektivləĢ mə rayonlarında sovetlərin ləğv edilməsi haqqında çıxıĢlar edilird i. Bu çıxıĢlar belə əsaslandırılırdı ki, guya kolxozlar özləri kənd sovetlərinin vəzifələrini icra edə bilərlər. Bu, faktiki olaraq yerlərdə dövlət orqanların ın ləğv edilməsinə gətirib çıxarırdı. SSRĠ MĠK-in Rəyasət Heyəti 1930-cu il yanvarın 25-də bununla əlaqədar qəbul etdiyi qəra rda qeyd etdi ki, kolxo zlar istehsal birlikləri olduğu üçün dövlət hakimiyyət orqanları olan kənd sovetlərinə qarĢı qoyulmamalıdır 86 . 1930-cu il fevralın 3-5-də Zaqafqaziya MĠK yanında keçirilmiĢ sovet quruculuğu məsələsinə dair müĢavirə Azərbaycanda dövlət aparatının fəaliyyətinin yaxĢılaĢdırılmasında əhəmiyyətli ro l
oynadı. MüĢavirə kollektivləĢ mə dövründə sovetlərin vəzifələri haqqında məsələni mü zakirə edərək, ZSFSR sovet orqanlarının, o cü mlədən kənd sovetlərinin iĢinin əməli proqramını müəyyən etdi 87 . Sovet aparatı iĢinin yaxĢılaĢdırılması, onun zəhmətkeĢ kütlələrə daha da yaxınlaĢdırılması mənafey i ölkənin mövcud olan inzibati bölgüsünün yenidən qurulmasını tələb edirdi. 1929-cu ildə qəzaları əvəz etmiĢ dairələr, Zaqatala dairəsindən baĢqa, mərkəz rayonlar arasında lazım o lmayan ara vasitəsi 245
sayılaraq, 1930-cu ilin avqustunda Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti və MĠK-in qərarı ilə ləğv edild i 88 . Ġnzibati-ərazi bölgüsünün əsas həlqələri olan rayonların sayı 63 oldu. Sonralar (1932-ci ildə) rayonları möhkəmləndirmək məqsədilə Azərbaycanın yeni rayonlaĢdırılması həyata keçirildi, nəticədə respublika ərazisində (Naxçıvan MSSR və DQM V-dən baĢqa) 47 rayon saxlan ıld ı. Ġri Ģəhərlərdə, əvvəllərdə olduğu kimi, müvafıq rayon sovetləri olan rayonlar qaldı 89 . Dairələrin ləğv edilməsi ilə əlaqədar hakimiyyət orqanları da dəyiĢikliyə məruz qaldı. Rayon sovetləri yaradıldı, icraiyyə ko mitələrin in təĢkilati strukturu təkmilləĢdirild i. Ġdarə və ictimai-mədəni müəssisələrin (xüsusi qərarla respublika təĢkilatlarına aid edilən idarələrdən baĢqa) bütün maddi ehtiyatları rayon icraiyyə ko mitələri və Ģəhər sovetlərinə verildi 90 . Bu, yerli hakimiyyət orqanlarının maddi bazasının möhkəmləndirilməsinə və rayonların iqtisadi və mədəni həyatında onların rolunun yüksəldilməsinə kö mək etdi. Yeni inzibati bölgü dövlət aparatını kütlələrə yaxınlaĢdırd ı, həmçinin respublikada sosialist quruculuğu vəzifələ rin in həllini asanlaĢ dırdı. Da irələ rin ləğvi rayon və kəndlərin sovet orqanlarını kadrlarla möhkəmləndirməyə imkan verdi. Azad edilmiĢ kadrlardan təkcə sovet iĢinə 681 nəfər rayonlara, 797 nəfər isə kəndə göndərildi 91 . 1930-cu ilin noyabrı - 1931-c i ilin fevra lında keçirilmiĢ hesabat kampaniyası sovetlərin möhkəmlən məsinə, əməkçilərin dövlətin idarə edilməsinə daha geniĢ cəlb edilməsinə xeyli dərəcədə kömək etdi. Sovetlərə seçkiləri hazırlamaq və keçirmək məqsədilə kənd rayonlarına Bakıdan 200 sovet iĢçisi və 150 nəfər qabaqcıl fəhlə göndərildi 92 . Yerlərdə buraxılmıĢ nöqsanları düzəltməklə məĢğul olan xüsusi briqada seçki hüququndan qeyri-qanuni olaraq məhru m ed ilən ləri seçki siyahılarına daxil etdilər və Azərbaycan üzrə seçki hüququndan məhru m ed ilən lərin fa izi 6,4-dən 4-ə endi 93 . Seçicilərin 73,6, qadınların 61, mu zdur və fəhlələrin isə 79 faizi seçkilərdə iĢtirak etdilər 94 . La kin həqiqətən seçilməyə layiq o lanların hüquqları həmiĢə qorunmurdu, bəzən isə adamlar seçki briqadaları ü zvlə rinin günahı və subyektiv mü lahizələrinə görə seçki hüququnda məhru m edilird ilər. 1930-1931-c i illə rin seçkilə ri Azərbaycanda sovetlərin sosial tərkibində həlledici dəyiĢiklikləri nü mayiĢ etdirdi. Mu zdurlar, yo xsul kəndlilər və fəhlələr sovetlərin bütün üzvlərinin 75 faizini təĢkil edirdi. 1929-cu ildə isə onlar 53,1 faiz id i 95 . Fəhlə briqadalarının tərkibində kəndə göndərilənlərin ço xu kənd soveti sədri seçildilər Həmin ildə kənd soveti sədrlərinin 27,1 faizi fəhlə və muzdur idi
96 . Fəhlələ rin dövlətin idarə edilməsində iĢtirakı onların aĢağıdan sovet aparatı üzərində nəzarət iĢinə cəlb edilməsi fo rmalarından biri fabri k və zavodların dövlət idarələrinə hamilik etməsi oldu. 1931-ci ildə Bakı fəhlələri 33 idarəyə hamilik edirdilər 97 . Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|