Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
330
Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzi kimi güclü inkiĢaf mərhələsi keçən Bakıda əhali sürətlə artırdı. Belə ki, Bakının əhalisi 1939-cu ildə 1926-cı ildəki 453,3 min nəfərdən 774,8 min nəfərədək 8 , ya xud 321,5 min nəfər artmıĢdı. Respublikada Ģəhər əhalisi artımın ın 63,4 faizi məhz Bakın ın hesabına idi. Bakı Ģəhəri əhalisinin digər regionlardan, xüsusən RSFSR-dən gələnlər sayəsində artımı onun milli tərkibində ciddi dəyiĢiklik törədird i. 1926- 1939-cu illərdə Ba kı və onun mədən rayonlarında azərbaycanlıların sayı 138,3 mindən 235,8 min nəfərədək, rusların sayı 159,5 mindən 343,6 minədək, ermənilərin sayı 78,8 mindən 118,7 minədək artmıĢ, baĢqa millətlərin sayı isə əvvəlki 76,8 min həddindən artıq olmamıĢdı. Bu növ kəmiyyət artımı nəticəsində Bakı əhalisi tərkib ində azərbaycanlıların faizi 30,5-dən 30,4-ə, ermənilərinki 17,4-dən 15,3-ə, baĢqa millətlərinki isə 16,9-dan 9,9 faizə düĢdüyü halda, rusların faizi 35,2-dən 44,4-ə qalxmıĢdı 9 .
dəyiĢikliklər - sovet hakimiyyətinin ilk illərində Azərbaycanda və xüsusilə onun paytaxtında rusların məskunlaĢdırılması, yerli əhalin in isə bu və ya digər tədbirlərlə ictimai-siyasi fəaliyyət sahələrində sıxıĢdırılması məqsədyönlü istiqamətdə aparılan milli siyasətə bağlı idi. Məlu mdur ki, iĢğal olun muĢ bu və ya digər ölkədə, xüsusilə onun mərkəzində milli d irçə liĢ və inkiĢaf yoluna keçilməsinə, orada müstəqil milli dövlətçiliyin yaran masına qarĢı mübarizə formalarından biri, bəlkə də ən təsirlisi, həmin ərazidə yerli millətə qarĢı duracaq hakim millətə məxsus əhalinin yerləĢdirilməsi və ona hər sahədə üstünlük verilməsidir. Yeni sosialist iqtisadiyyatının yaradılması, xalq təsərrüfatında həyat və məiĢətin bütün sahələrində sosialist siyasi sisteminin təĢəkkül tap ması, hər Ģeydən əvvəl, respublika əhalisinin sosial strukturunun yenidən formalaĢmasına səbəb olmuĢdu. Azərbaycan SSR əhalisinin sosial strukturunun dəyiĢilməsinin ümu mi mən zərəsi aĢağıdakı kimi id i: fəhlə və qulluqçular 1926-cı ildə 26,7 faiz, 1937-ci ildə 32,3 faiz, 1939-cu ildə 41,7 faiz idi; ko lxo zçu kəndlilər və kooperativləĢ miĢ kustarlar, uyğun olaraq 0,6 faiz 40,0 faiz və 54,2 faiz; tək təsərrüfatçı kəndlilər (qolçomaqsız) və kooperativləĢməmiĢ zəh mətkeĢlər - kustarlar və sənətkarlar - 64,5 faiz, 14,0 faiz, 4,1 faiz; burjuaziya (iri və xırda Ģəhər burjuaziyası alverçilər və qolçomaqlar) 5,0 faiz, məlu mat yo xdur; və qalan əhali (məktəblilər, pensiyaçılar, hərbçilər və s.) 3,2 faiz, 3,7 faiz məlu mat yo xdur 10 . Respublika əhalisinin tərkibində fəhlələrin xüsusi çəkisi 1939-cu ildə 1926-c ı ildəki 19,6 fa izə qarĢı 25,1 faiz o lmuĢdu 11 . Bu za man iri s ənayedə fəhlələrin sayca artmasının əhəmiyyəti mühüm id i. Faktiki olaraq onların sayı bu 331
illərdə, ilk növbədə yeni ağır sənaye müəssisələri hesabına, 15235 nəfər artmıĢdı 12 . Azərbaycanda fəhlə sinfi formalaĢmağa baĢladığı ilk çağ lardan etnik cəhətdən yekcins olmamıĢdı. Sovet hakimiyyəti illə rində o daha da beynəlmiləlləĢdi. Lakin istər Azərbaycan, istərsə də digər müttəfiq respublikalar üçün yerli millətdən olan fəhlə kadrların in kiĢaf etdirilməsi məsələsinin birinci dərəcəli əhəmiyyəti var idi. SənayeləĢdirmə Azərbaycanda fəhlə sinfinin içərisində milli kadrların ço xalmasına səbəb olmuĢ, lakin bu proses müharibəyə qədərki illərdə özünəməxsus səciyyə daĢımıĢdı. Azərbaycanda xalq təsərrüfatının bütün sahələri ü zrə fəhlə və qulluqçuların sayı 1939-cu ildə 1933- cü ildəki 352,1 min nəfərdən 462,0 min nəfərə çatmıĢdı. Həmin illər ərzində azərbaycanlı fəhlə və qulluqçuların sayı, uyğun olaraq, 122593 nəfərdən 129074 nəfərə çatmıĢ, yəni mövcud artımın təxminən altı faizi onların payına düĢmüĢdü
13 . Bu xalq təsərrüfatında çalıĢan fəhlə və qulluqçuların ü mu mi tərkib indəkı azərbaycanlıların xüsusi çəkisinə mənfı təsir göstərmiĢdi. Belə ki, 1933-cü ildə bu sırada 34,8 fa iz təĢkil edən azərbaycanlıların xüsusi çəkisi 1939- cu ildə 27,9 faizədək azalmıĢdı 14 . Be lə vəziyyət istehsalın ayrı-ay rı sahələrində də mövcud idi. 1934-cü il avqustun 1-nə olan məlu mata görə, iri sənaye fəhlələri arasında azərbaycanlıla rın xüsusi çəkisi orta hesabla 21,8 faiz, ayrı-ayrı sahələr üzrə isə neft hasilatı və emalında - 20,2, maĢınqayırmada - 12,7, kimya sənayesində - 21,3, mineral hasilatında - 30,6, tikinti materialları istehsalında - 13,1, to xuculuqda - 15,0 faiz idi . Bu dövrdə inĢaatçılar arasında azərbaycanlı fəhlə lər cə mi 12,2, sovxo z fəhlələri arasında 20,7, MTS-lərdə isə 40,0 faiz təĢkil edirdilər 16 . Eyni vəziyyət sonrakı illə r üçün də səciyyəvi idi: 1939-cu ildə mədənçilər arasında azərbaycanlıların xüsusi çəkisi 25,2, metalçılar arasında - 15,9, kimyaçılar arasında - 2,5, inĢaatçılar arasında -18,7, to xucular arasında - 44,6, tikiĢçilər arasında - 24,0, yeyinti sənayesi iĢçiləri arasında 31,0 faiz17, Zaqafqaziya dəmir yolu Bakı bölməsinin fəhlə və qulluqçuları arasında isə 1940- cı il dekabrın 1-nə 22,1 faiz təĢkil edirdi 18 .
izah olunurdu ki, respublikada fəhlə sinfinin əsas artım mənbəyi tttifaqın digər regionlarından gələnlər və əsasən azərbaycanlı olmayan Ģəhər əhalisi idi. Azərbaycan kəndlərindən iĢçi qüvvəsinin cəlb edilməsi zə if id i. Respublika rəhbərliy i milli ə mə k ehtiyatları bazasında sənaye fəhlələri yetiĢ məsinin mühüm sosial mah iyyətini la zımi qədər qiymət ləndirmir, bəlkə də onun xalq üçün mühü m əhəmiyyət kəsb etdiyini dərk etmirdi. Azərneftə, sənaye və digər idarə aparatlarına səpələnmiĢ Ģovinist əhvali- ruhiyyəli ayrı-ayrı partiya və sovet "superbeynəlmiləlçi" məmurları əslində bu Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|