Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

363 

 

edəcəklər

105

. Bu iĢi təĢkil etmək üçün Azərbaycan kolxozçula rı 1940-cı il  iyulun 

2-də  BĠKT-in TəĢkilat bürosu yaratdılar

106

. BĠKT-in üzvləri rayon kitab xanaları 

və kənd klublarında BĠKT guĢəsi yaradır və beynəlmiləlçi gecələr keçirird ilər

107

. 

FaĢist quldurların ın basqını ərəfəsində Azərbaycan BĠKT idarə və müəssisələrdə 

"FaĢizm  zəh mətkeĢlərə  nə  gətirir",  "BĠKT-in  vəzifələri"  möv zularında  yüz 

minlərlə  adamı  cəlb   etmiĢ  məruzələr  təĢkil  etdi.  Ço x  yerdə  yaradılmıĢ  "BĠKT 

guĢələri"  beynəlxalq  vəziyyətin  mühüm  məsələlərin i  iĢıqlandırmağa  kö mək 

edirdi

109

.  Təkcə  1941-cı  ilin  birinci  ya rısında  Azərbaycan  BĠKT-i  xarici  siyasi 

dustaqlara  kömək  üçün  136  min  manat  könüllü  ianə  yığdı,  Azərbaycan  dilində 

ədəbiyyat nəĢr etdi

110

. 

Ġkinci dünya müharibəsi ərəfəsində Azərbaycan xalqı dərin humanizm, 

sülhsevərlik,  bütün  dünya  xalqları  ilə  beynəlmiləlçi  həmrəylik  nü mayiĢ 

etdirirdi. 

Azərbaycan  hərbçilərinin  Xalxin-Qol  döyüĢlərində  iĢtirakı. 

Azərbaycan  oğulları  1938-1939-cu  illərdə  Sovet-Monqol  qoĢunları  sıralarında 

Yaponiya  hərbi  h issələrinə  qarĢı  döyüĢlərdə  iĢtirak  etmiĢdilər.  1938-ci  ilin  

iyulunda  yapon  hərbçiləri  Xasan  gölü  ətrafında  SSRĠ  əra zisinə  silahlı  basqın 

etdilər.  BaĢ vermiĢ döyüĢdə yaponlar böyük itki vermək hesabına müvəqqəti də 

olsa Bezımyannı və Zao zerni təpələrini tutdular.  1939-cu  ilin avqustunda sovet 

qoĢunları  düĢməni  həlledici  zərbələrlə  darmadağın  edib,  sərhədin  əvvəlki 

vəziyyətini  bərpa  etdi.  Xasan  gölü  rayonunda  Sovet  Ġttifaqı  sərhədlərini  yapon 

samuraylarından  təmizləmək  üçün  Qızıl  ordunun  keçirdiy i  əmə liyyatda  77-ci 

piyada  diviziyas ının  7-c i  topçular  a layının  2-c i  topçular  d ivizionu  da  iĢtirak 

edirdi.  Bu  d ivizion  əsasən  1938-ci  ilin  yayının  baĢlanğıcında  hərbi  döyüĢlər 

rayonuna Bakıdan gəlmiĢ azərbaycanlılardan ibarət idi. Ġyunun 24-dən avqustun 

sonuna qədər  topçular  divizionu  I  Sakit  okean  atıcı  d iviziyas ının  15-ci  yüngül 

topçular  alayının  tərkib ində  Zaozerni  rayonunda  yapon  qoĢunları  ilə  döyüĢdə 

iĢtirak  etmiĢdi

111

.  DöyüĢdə  dəyanət  və  igidlik  göstərdiklərinə  görə  topçular 

divizionunun zabitləri F.M.Ağayev, A.D.Babayev, Abdullayev, S.Süley manov, 

A.Bağırov,  Q.Ağabəyov,  Ağayev,  N.Nağıyev,  M.Mənsurov,  N.Qəniyev, 

R.M.Rəcəbov, həmçinin bir ço x serjant və döyüĢçülər "Ġgidliyə görə" medalı  ilə 

təltif  o lundular

112

.  1939-cu  ildə  yaponlar  Monqolustan  Xalq  Respublikasının  

Ģərq  sərhədində  olan  Xalxin -Qo l  çayı  rayonunda  yeni  hücuma  baĢladılar. 

Buradakı döyüĢlər dörd aya qədər davam etdi. DöyüĢlərdə Qızıl ordu və monqol 

qoĢunları  düĢməni  ağır  məğlubiyyətə  uğratdılar.  Xa lxin-Qol  çayı  rayonunda 

1939-cu  ilin  avqustunda  baĢ  vermiĢ  doyüĢlərdə  Azərbaycandan  26  döyüĢçü və 

ko mandir iĢtirak etmiĢdi

113

. Onlar  127-ci atıc ı a layın  63-cü  zenit d ivizionunda, 

185-c i  a rtille riya  və  zenit  a layın ın,  66-cı  xüsusi  zenit-art ille riya  d ivizionunda, 

11-ci  tank  briqadasının  və  baĢqa  hərbi  hissələrin  tərkibində  vuruĢ muĢdular

114

. 

---

364 

 

Monqolustan Xalq  Respublikasının  Böyük Xura lının fə rmanı ilə bu döyüĢlərdə 

iĢtirak  etmiĢ  17-ci  ordunun  57  motoatıcı  d iviziyasının  127-ci  alayın ın  tank 

ko mandiri  "DöyüĢ  xid məti  uğrunda"  ordeni,  11-ci  tank  briqadasının  63-cü 

xüsusi  zenit-artilleriya  divizionunun  komandiri  mayor  Əliyev  Allahverdi 

Balabəy  oğlu  "Qütb  ulduzu"  ordeni  ilə  təltif  o lunmuĢdular.  Bundan  baĢqa, 

Xalxin -Qo l  döyüĢünün  38  a zərbaycanlı  iĢtira kçısına  bu  qələbənin  30  illiy inə 

həsr olunmuĢ yubiley meda lları da verilmiĢdi. Təltif olunanların arasında 57-ci 

atıcı  d iviziyanın  127-ci  atıcı  alay ının  taqım  ko mandiri,  ehtiyatda  olan  kapitan 

ġ.V.Rzayev və baĢqaları var idi

115

. 

BaĢqa  müttəfiq  respublikaların  nümayəndələri  ilə  çiyin-çiyinə  fin  

müharibəsində  onlarla  azərbaycanlı  döyüĢçü  və  zabit  iĢtirak  etmiĢdi.  Onlardan 

biri  də  o  vaxt  cavan  zabit  olan,  sonra  iki  dəfə  Sovet  Ġttifaqı  Qəhrəman ı  adına 

layiq görülmüĢ general-mayor Həzi Aslanov idi

116

. 

Beləliklə,  sonralar  Böyük  Vətən  müharibəsinin  bütün  cəbhələrində 

vuruĢmuĢ  Azərbaycan  oğulları  -  əsgər  və  komandirlər  özlərin in  döyüĢ 

bacarıqlarını  ilk  dəfə  burada  göstərərək  mətinləĢ miĢ  və  müharibədə  döyüĢ 

təcrübəsi qazan mıĢdılar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

365 

 

 

Azərbaycan Res publikası əhalisinin sayı



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(min nəfərlə) 

 

 

 

 

 

(min 

nəfərlə) 

 

Ġllər 

 

Cəmi Ģəhər 

 

və kənd əhalisi

 

 

 

O cümlədən 

 

ġəhər əhalisi 

 

Kənd əhalisi 

 

 

 

KiĢilər 

Qadınlar 

 

 

 

 

1913 

2339,2 

 

  55,9 

1783,3 

1917 

2353,7 

 

  560,2 

1793.5 

1920 

1952,2 

 

  405,8 

1546,4 

1922 

1963,0 

 

  485.8 

1377,2 

1926 

2313,7 

1212,4 

1101,3 

649,5 

1664.2 

1939 

3205,2 

1642,6 

1562,6 

1156,8 

2048,4 

1940 

3274,3 

 

  1212.3 

2062,0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                 



 

Məlumatlar 1926-cı il üçün siyahıyaalınma üzrə 17 dekabr, 1939-cu il üçün 

siyahıyaalınma  üzrə  17  yanvar,  qalan  illər  üçün  isə  müvafiq  ilin  əvvəlinə  olan 

vəziyyətə görə verilmiĢdir. 

 

---