Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə36/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   223

76 

 

tələbi  id i.  1921-ci  ilin  payızında  isə  əmək  haqqının  gecikdirilməsi  ilə  əlaqədar 



Xəzər nəqliyyatçıları tətil etdilə r

24



1921-c i ilin iyununda sovet hökumətin in vergi siyasətindən narazı olan  

Bakı dükançıları tətilə çıxd ılar

25



Bir  sıra  qəzalarda  kəndli  həyəcanları  baĢ  verirdi.  Bu  çıxıĢlar  rəsmi 



hakimiyyət orqanları tərəfındən "əksinqilab" kimi q iy mətləndirilir və ya "siyasi 

quldurluq" hesab olunurdu. 

Belə  bir  Ģəraitdə  bəzi  antibolĢevik  qüvvələrin  və  təĢkilatların  

fəaliyyətləri  nəzərə  çarpırdı.  Ġttihadçı  gizli  "Azərbaycan  milli  müdafiə  islam 

partiyası"nın  qəzalarda  Ģəbəkələri  var  idi.  Onun  mərkəzi  ko mitəsi  Gəncədə 

yerləĢirdi,  sədri  Cəfər  QaĢqarov,  katib i  isə  A.Usubbəyov  idi.  Bakıda  bu 

təĢkilatın  Ģəhər  komitəsi  var  idi,  onun  özəkləri  ayrı-ayrı  məhəllə  və 

müəssisələrdə fəaliyyət göstərirdi

26

. 1921-ci ilin yazında ittihadçıların fəa liyyəti 



daha da gücləndi, onlar xalqı silah lı üsyana hazırlamaq f ikrində idilər. 

1921-c i  ilin  iyununda  hökumət  orqanları  tərəfindən  aĢkara  çıxarılan 

"Ġttihad" təĢkilatı ləğv olundu, onun 234 ü zvü isə həbs edildi

27



Bakıda  və  onun  ətrafındakı  neft  rayonlarında  eserlər  gizli  fəaliyyətdə 

idilər.  Onların  əsasən  rus  millətindən  olan  Bakı  fəh lələrin in  bəzi  xırda  burjua 

əhvali-ruh iyyəli  qruplarına  təsiri  var  idi.  Bakıdakı  eser  təĢkilatında  rəhbər  rolu  

M.N.Osintsov,  Y.ġterin,  R.M.Terohanyan  və  baĢqaları  oynayırdılar.  On lar 

V.Çernovun  Ģəxsində  özlərin in  xaricdə  olan  mərkəzi  ko mitəsi  və  Tiflisdə  olan 

Zaqafqaziya ko mitəsi ilə əlaqə saxlayırdılar

28



Bakıdakı  eserlər  də  1921-ci  ilin  baĢlanğıcında  silahlı  üsyan  vasitəsilə 



sovet hakimiyyətini devirmək  fikrinə düĢmüĢdülər

29

. 1921-ci  ilin yanvarın 25-də  



eserlər  partiyasının  MK-sı  yerli  təĢkilatlara  "bolĢevik  diktaturas ını  qətiyyətlə 

aradan  qaldırmaq"  Ģüarını  irəli  sürmək  göstəriĢini  vermiĢdi

30

.  La kin  KronĢtad 



qiyamının darmadağın edilməsi eserlərin sovetlər əleyhinə fəaliyyətini  müəyyən 

müddətə  zəiflətdi.  1921-ci  ilin  Ġkinci  yarısında  onların   gizli  fəaliyyəti  yenidən 

canlandı.  Eserlər  proletariatın  "bolĢevik  diktaturasına  qarĢı  silahlı  mübarizəsini 

təĢkil et məyə cəhd göstərir və xa ric i hərb i müda xiləyə ü mid bəsləyirdilər. 

Bakıda  və  respublikanın  bəzi  qəzalarında,  o  cü mlədən  Lənkəranda 

əslində  eserlər  partiyasının  filialı  olan  Azərbaycan  eser  təĢkilatı  -  "Xalqçı"  

fəaliyyət  göstərirdi.  Onun  baĢçıları  A.A.Səfikürdski  və  C.S.Hacınski  id ilər

31



"Xalqçı"  təĢkilatın ın  üzvləri  Balo  eserləri  ilə  birlikdə  bolĢeviklər  əleyhinə 

təbliğat aparırd ılar. 

DaĢnaklar  özlərinin  azərbaycanlılara  qarĢı  azğın  millətçi  fəaliyyətlərin i 

dayandırmamıĢdılar. Qarabağda Azərbaycan xalqına düĢmən münasibət bəsləyən 

qüvvələrə arxalanaraq, daĢnakların  mauzerçi quldur dəstələri 1921-ci ildə ġuĢanı 

ələ keçirməyə cəhd göstərirdilər, lakin həmin ilin  sonunda darmadağın edildilər. 




77 

 

Amiranə  birpartiyalı  sistem,  insanın  tam  azadlıq  hüququna  təminatın 



olmaması, onun hakim "ideologiyadan" asılılığ ı, siyasi hakimiyyət hərisliyi ona 

gətirdi  ki,  azad  fikirli  insanlar,  "proletariat  diktaturasının  cəzalandıran  əli" 

adlanan  FK-nın  (Fövqəladə  Ko missiya)  təqiblərinə,  repressiyalarına  məruz 

qaldılar.  Bu  ziddiyyətli  dövrün  faciəsi  onda  id i  ki,  M.C.Bağırovun  (sədr)  və 

L.P.Beriyanın 

(onun  müavini)  baĢçılıq  etdiyi  Azərbaycan  Fövqəladə 

Ko missiyası daha amansız d iktatorçu və  zorakı hərəkətləri  ilə respublikada ço x 

ağır, dö zülməz vəziyyət yaratmıĢdı. 

ÖzbaĢınalıq,  hakimiyyətdən  sui-istifadə,  amansızlıq,  təxribatçılıq  

Bağırovun,  Beriyanın  və  onların  əlaltılarının  iĢ  üsulunun  səciyyəvi  cəhəti  id i. 

Onlar  elə  o  dövrdə  görkəmli  Azərbaycan  xadimlərini  -  inqilabçıların ı, 

ziyalıların ı böhtan və saxtakarlıq vasitələri  ilə ləkələyərək həyatdan yox etməyə 

çalıĢırdılar.  Onların  ço xu  1937-1938-ci  illərdə  "Bağırov  cinayətkarlığ ının" 

qurbanı oldu. 1956-cı  ildəki  məh kəmə prosesində o, həyasızcasına elan etdi  ki, 

guya "onlar onun Ģəxsi düĢmənləri idilər". 

"Siyasi  düĢmənlərə"  divan  tutmaqda  "fövqəladə  üçlük"  adlanan 

ko missiya  xüsusilə  məkrli  ro l  oynayırdı.  Onun  tərkibinə  FK-nın  yerli 

orqanların ın  baĢçıları  ilə  birlikdə  qəza  partiya  ko mitələrin in  və  icra 

ko mitələrinin  nümayəndələri  daxil  olurdular.  Onların  cinayətkar  təqibləri 

nəticəsində  yüzlərcə  təqsirsiz,  namuslu  insanlar  həbsxanalarda,  düĢərgələrdə, 

sürgünlərdə əzab çəkir və məhv edilirdilər. 

Beləliklə,  digər  müttəfiq  respublikalarda  o lduğu  kimi,  Azərbaycanda 

da  inzibati-a mirlik  sisteminin  e le mentləri  bürokrat izm,  totalitarizm  re jimi  kök 

salırdı. 



Yeni iqtisadi siyasətə keçid. 1921-ci il ərəfəsində kəndlilərin fəhlələrin  

bir  h issəsini  əhatə  etmiĢ  narazılıq  göstərirdi  ki,  " hər  kormmun izm"  siyasəti 

əsasında  xalq  təsərrüfatını  bərpa  etmək  mükün  deyil.  Ərzaq  sapalağı  siyas əti, 

sosializmin  quruculuğunun  kommunist  üsulu  sistemi  bütün  kəndlilə rin  

mənafeləri  ilə  toqquĢmağa  baĢlamıĢdı.  Belə  bir  Ģərait  fəhlə  sinfi  ilə  kəndlilərin  

ittifaq ını,  sosialist  quruculuğunun  taleyini  təhlükə  alt ına  a lırdı.  Yen i  iqtisadi 

siyasətə keçmək  zəruriyyəti  meydana çıxdı.  Onun əsas məqsədi iqtisadi və sosial 

böhranın  qarĢısını  almaq,  sovet  hakimiyyətinin  sosial  bazası  sayılan  fəhlə  və 

kəndli ittifaqın ı möhkəmləndirmə k idi. 

1921-c i  ilin   mart ında RK(b )P  X qurultayı ə rzaq sapalağını  ləğv et mək, 

natural  ərzaq  vergisinə  keçmək  barəsində  qərar  qəbul  etdi.  Ərzaq  vergisinin  

miqdarı  ərzaq  sapalağından  az  idi.  Ərzaq  vergisi  ödənildikdən  sonra  qalan 

məhsul  kəndlinin  ixtiyarında  qalırdı  və  o,  bu  məhsulu  azad  surətdə  sata  da 

bilərd i. ġəhərlə kəndin, sənaye ilə kənd təsərrüfatının iqtisadi əlaqələrini qoruyub 

saxlamaq  üçün,  bir  müddət  əmtəə  istehsalını  (alğı-satqı  vasitəsi  ilə  mübadiləni) 



Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə