Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çanaq. Ərzaq vergisinin tətbiqi.
82
qazandı 44 . Həmin ildən xüsusi Ģəxslərin də balıq vətəgələrini icarəyə götürmələrinə icazə verilmiĢdi 45 . 1922-c i il 24 fevra l tarixli dekretlə dövlət dəyirman larının, on kiç ik ipəkəyirmə və pambıq emalı zavodların ın, həmçin in un üyüdən müəssisələrin də icarəyə verilməsi qanuniləĢdirildi 46 . 1922-c i ilin mart ayına qədər Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı ġurası iyirmi müəssisəni, o cümlədən Bakıda dörd, Gəncə qəzasında dörd, Lənkəranda beĢ, Salyanda bir və s. keçmiĢ sahiblərinə qaytardı, yaxud icarəyə verdi 47 . Onların arasında iki qənnadı, iki kolbasa fabriki, iki gön-dəri zavodu, rəng fabriki, Gəncə tütün fabriki, doqquz dəyirman və s. var idi 48 . Ümu miyyətlə, 1922-ci ilin yazında 13 pambıqtəmizləyən zavod, 71 balıq vətəgəsi, 37 kimyəvi müəssisə, ġəkinin 37 xırda baramaaçan müəssisəsi icarəyə verildi 49 . Beləliklə, YĠS Ģəraitində Azərbaycanda nepmanların (nep man burjuaziyasının) formalaĢması prosesi baĢlandı. Ġnsanlar yaradıcılıq, təĢəbbüskarlıq və iĢgüzarlıq azad lığ ı aldılar. Çanaq. Ərzaq vergisinin tətbiqi. YĠS-in A zərbaycanda tətbiqi kəndlilərdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalını və əmək fəallığını artırmaq üçün maraq oyatdı. Ərzaq siyasəti sahəsində də köklü dəyiĢikliklər baĢ verdi. 1921-c i ildə A zərbaycan kəndlilərinə öz məhsullarından istədikləri kimi sərbəst istifadə etmək imkanı yaradıldı. Bununla yanaĢı, Azərbaycanın dənli bitkilər ixrac edən yo x, ə ksinə taxıl id xal edən respublika olması da nəzərə a lın ırd ı. 1921-c i ildə kəndlilə rin ə rzaq verg isindən azad edilməsi Azə rbaycan kəndinə böyük yüngüllük gətirsə də, o, respublika Ģəhərlərin i taxılla təmin etmək iqtidarında deyildi. Sovet Rusiyası özünün ərzaq çətinliklərinə ba xmayaraq, neftin naminə Bakın ı çörəklə təmin et məy i öz üzərinə götürmüĢdü. Ərzaq vergisinin tətbiq olun masının təxirə salın ması o dövrdə Azərbaycanda YĠS-in tətbiqinin xüsusiyyətlərindən biri id i. 1921-ci ilin baĢlanğıcında yaranmıĢ ümumi iqtisadi böhran və kənd təsərrüfatının olduqca ağır vəziyyəti Ģəraitində Respublikanın ö z daxili ehtiyatları hesabına Bakı fəhlələrin i təmin etmək üçün imkanlar axtarmaq, fərdi kəndli təsərrüfatlarına necə yanaĢmağı müəyyənləĢdirmək zəruri id i. Azərbaycan Ģəraitində kəndlilərə yeni münasibət N.Nərimanovun təĢəbbüsü ilə irəli sürülmüĢ və həyata keçirilmiĢ "çanağın" toplanması oldu. 1921-ci ilin mayında Birinci Sovetlər qurultayı Azərbaycanda ərzaq vergisi əvəzinə "çanaq" adlanan könüllü natural rüsum tətbiq etmək barədə qərar qəbul etdi. Bu rüsum hər təsərrüfatdan kəndlilərin özlərin in müəyyən etdiyi 20 g irvənkə taxıldan ibarət idi. "Çanağ"ın əsasını bərabərçilik prinsipi ilə "evlər" arasında bölüĢdürülməsi təĢkil edirdi, həm də kəndli təsərrüfatlarının b ir-b irindən fərqlən məsi nəzərə alın mırd ı 50 . ZəhmətkeĢ kəndlilər "çanaq" toplanması çağırıĢını rəğbətlə qarĢılad ılar. Bəzi qəzalarda kəndlilər 20 girvənkə əvəzinə bir pud, hətta beĢ pud taxıl 83
verməyə hazır olduqlarını bəyan edirdilər. Qazax qəzasın ın b ir ço x kəndlərində "çanaq" toplanmasını kəndlilər "Biz Bakı fəhlələri üçün hər Ģeyi etməyə borcluyuq!" 51 Ģüarı ilə qarĢıladılar. Çanaq hesabına kəndlilər yü z min puddan çox ərzaq topladılar. Lakin respublika üzrə yığılan "çanaq" bütövlükdə nəzərdə tutulduğundan xeyli az oldu. Qəzalarında çoxundakı məhsul qıtlığı, yığımın təĢkilində yol verilən nöqsanlar, nəqliyyat çatıĢma zlığı "çanağ"ın kifayət qədər səmərə li olma masının əsas səbəbləri id i 52 . Buna baxmayaraq, "çanaq" kampaniyası mühü m siyasi əhəmiyyət kəsb edirdi. Ka mpaniya za manı kəndlərə göndərilən fəhlələ r xeyli ictimai-mədəni, maarif və təĢkilat iĢləri görür, kəndlilərə istehsalatda kömək göstərir, kənd təsərrüfatı alətlərini təmir edirdilər. Bakı fəhlələri ilə birlikdə qəzalarda o lan hökumət baĢçısı N.Nərimanov "çanaq" toplantısında fəhlə sinfi ilə kəndlilərin nail olduqları itt ifaqı yüksək qiy mət ləndirərə k de miĢdi: "Mən təsdiq edirə m ki, indi fəhlələrlə kəndlilər arasında əlaqə yaran mıĢdır. Fəhlələr baĢa düĢürlər ki, müəyyən güzəĢtlərə getmək, kəndlilərə kö mək etmək lazımdır. Kəndlilər də baĢa düĢürlər ki, fəh lələrə kö mək etmə k lazımd ır" 53 .
əkin sahəsinin artmasına, kəndli kütlələrinin kənd təsərrüfatının bərpası iĢində daha da fəallaĢ masına səbəb oldu. Kəndlilər kəndli konfranslarında və qəza sovetləri qurultay larında kənd təsərrüfatı ilə bağlı məsələ lərin mü zakirəsində fəa l iĢtirak edirdilər. Məsələn, Tovuz qəza fövqəladə sovetlər qurultayı "torpaqlardan istifadəni gücləndirmək, əkin sahələrini geniĢləndirmək, maldarlığ ın artmasına nail o lmaq" barəsində xüsusi qərar qəbul et miĢdi 54 .
zəruriyyəti meydana çıxdı. Bu, respublikanı ərzaq la təmin edən Ukrayna və Rusiyanın taxıl rayonlarında həmin il baĢ verən quraqlıq nəticəsində 90 milyon əhalisi olan 40 quberniyanın qıtlıq və aclıq çəkməsi ilə Ģərtlənirdi. 1922-ci ilin ma rtında Azərbaycan MĠK-in 111 sessiyası ərzaq vergisinin tətbiqini qanunlaĢdırdı. Aprelin 13-də A zərbaycan SSR Xalq Ko missarları Soveti "1922- ci ildə kənd təsərrüfatı məhsulları ü zərinə ərzaq vergisi qoyulması haqqında" dekret verdi 55 . 1922-c i il mayın 3-də Azə rbaycanın II Sovetlər qurultayı ərzaq vergisi haqqında dekreti təsdiqlədi 56 . Qurultayın Xalq Torpaq komissarı S. M. Əfəndiyevin məru zəsi üzrə qəbul etdiyi qətnamədə "kənd təsərrüfatında məhsuldar qüvvələrin artması və in kisafı təsərrüfat quruculuğunda birinci vəzifə kimi qeyd olundu. Kənd təsərrüfatını qaldırmadan sənayenin bərpasının mü mkün olmadığın ı vurğulayıb, sovet hakimiyyəti orqanlarına Azərbaycanın kənd Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|