Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kooper asiya.
84
təsərrüfatını dirçəltmək üçün konkret tədbirlər görməy i təklif edən qurultay suvarman ı və əkinə yararlı torpaq sahələrini geniĢləndirməyi, dövlot to xu m fondu və kəndlərdə aqronom məntəqələri Ģəbəkəsi yaratmağı, həmçinin kənd təsərrüfatına verilən kred iti artırmağı zəruri saydı. Azərbaycanda ərzaq vergisinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var idi: pambıq əkinləri və tut bağların ın sahibləri bu vergidən azad olun muĢ, üzü mçü lük və bostançılığa azald ılmıĢ vergi norması müəyyənləĢdirilmiĢdi 57 .
təsərrüfatının məhsuldarlığından və həcmindən asılı olan mütərəqqi vergi prinsipi təĢkil ed irdi 58 .
pud
əvəzinə iki milyon pud ərzaq vergisi toplandı, ərzaq vergisi planı 200 faiz yerinə yetirildi 59 ki, bu da ümumi ta xıl yığ ımının 6,74 fa izi qədər idi. Ərzaq vergisindən əldə edilən, inqilabdan əvvəl kəndlilə rin verdiyi vergidən 7,5 dəfə az olsa da, yeni Ģəraitdə qazanılan əhəmiyyətli müvəffəq iyyət idi. Azərbaycan MĠK Rəyasət heyəti 1922-ci ilin oktyabrında xüsusi müraciətlə zəhmətkeĢ kəndlilərə vətəndaĢlıq borclarını nü munəvi surətdə yerinə yetirdiklərinə görə təĢəkkür etdi. YĠS-in ilk müsbət nəticələrindən biri də A zərbaycanda kənd təsərrüfatı əkin sahələrin in fəlakətli Ģəkildə azalmasının 1922-ci ildə nəinki dayandırılması, hətta artmasında dönüĢ yaradılması o ldu. Əgər buğda əkin sahəsi 1920/ 21 -ci ildə 288 min desyatin idisə, 1921/22-ci ildə 514 min desyatinə çatdı 60 . Ərzaq sapalağından ərzaq vergisinə keçildi. Ərzaq vergisin in ərzaq sapalağından həcmcə az olması kəndlilərə xey li yüngüllük gətird i. Ərzaq vergiləri ödənildikdən sonra qalan məhsul kəndlin in tam ixtiyarına keçdi, onu bazarda satmaq imkanı yaratdı. Dövlət orqanlarının nizama saldığı azad ticarətə icazə verilirdi. Ərzaq vergisinə keçid fəhlələr ilə kəndlilərin iqtisadi əlaqəsinin inkiĢafı üçün xüsusi əhəmiyyətə malik id i.
əsaslı dəyiĢikliklərə səbəb oldu. 1921-ci il aprelin 15-17-də Azərbaycan kooperativçilə rin in birinci quru ltayı oldu. Qu rultay YĠS-i bəyəndi və Q.M.Musabəyovun məruzəsi ü zrə qətnaməsində vurğuladı ki, Azərkooperasiya ona həvalə olunmuĢ vəzifəni Ģərətlə yerinə yetirəcək və Azərbaycanın Ģəhər sənayesi ilə kəndli təsərrüfatı arasında ittifaqın tam möh kəmlən məsi yoluna körpü olacaq" 61 . 1921-c i il iyunun 27-də Azərbaycan Xalq Ko missarları Soveti xüsusi dekretlə istehlak kooperasiyasını özünü idarə edən müstəqil ictimai təĢkilat elan etdi 62
sənayedə, nəqliyyatda və baĢqa müəssisələrdə fəaliyyət göstərir, kooperativ 85
üzvlərinin ü mu mi yığıncağında seçilən idarə heyətləri tərəfindən idarə olunurdular 63 . Fəhlə kooperativlərinə daxil olmaq və çıxmaq könüllü idi. Fəhlə kooperasiyası tezliklə Bakıda iri fəhlə kooperativləri Ģəbəkəsinin güclü təĢkilatına çevrild i. Ba kıda üç kooperativ ittifaqı var idi: A zərneft sistemi fəhlələrin i və qulluqçularını ö zündə birləĢdirmiĢ "Qornyak", Bakının digər müəssisə və təĢkilatlarının öz sisteminə daxil etmiĢ "Bakısoyuz" ("Bakı ittifaq ı"), əsasən su nəqliyyatı fəhlə və qulluqçularına xid mət edən "KasTPO" 64 . Dəmiryolçu fəhlələrin kooperativləri Gəncə, Hacıqabul, Biləcəri, Kü rdəmir və Yevla xda idi 65 . O vaxt hərbi kooperasiya da formalaĢdı. Könüllü hərbi istehlak cəmiyyətləri üzvləri q ızıl əsgərlərdən, ko manda heyəti ailələri, hərbi və dəniz idarələri qulluqçularından ibarət idi 66 . Xəzər donanmasının hərbi-dəniz kooperativi 67 Türküstanda, RSFSR-in HəĢtərxan vilayətində və Ġranda özünün geniĢ alqı-satqı və əmtəə mübadiləsi əməliyyatlarını həyata keçirird i. Azərbaycan Kooperasiya Ġttifaqı (sonralar A zərittifaq) nəzd indəki fəhlə kooperasiyasının fəaliyyətinə rəhbərlik etmək üçün 1922-ci ilin əvvəllərində 104 min payçını ö zündə birləĢdirən fəhlə kooperasiyası mərkəzi - "Fəhlə Kooperasiyası MK" yaradıld ı. Fəhlə kooperativlə ri ö z ü zvlərinə payla maq üçün taxıl, tərəvəz, düyü, qond, arĢınmalı və baĢqa zəruri mallar tədarük edirdi 68 .
baĢqa, qəzalarda mütəxəssislər və fəhlə nü mayəndələrindən ibarət satınalma ko missiyaları yaradılmıĢdı 69 . Azərittifaq tədarük və mal mübadiləsi əməliyyatların ı ö zünün yerli Ģöbələri, satınalma məntəqələri və agentlikləri vasitəsilə həyata keçirirdi 70 . Nəhayət, Azərittifaq bütün qüvvələri səfərbər edib, ağır çətinlikləri - nəqliyyat yoxluğu, ağır iq lim Ģəraiti, aclıq, manatın kursunun fəlakətli surətdə aĢağı düĢməsi hallarını aradan qaldıraraq, dövlətin 1921-ci il iyulun birinədək 100 min pud taxıl tədarük etmək tapĢırığını 100, ət tədarükünü isə 234 faiz yerinə yetirdi 71 .
zavodu fəhlələ ri 125 min ədəd stəkan və 35 min ədəd la mpa ĢüĢəsi 72 , toxucular 10,5 min arĢından artıq lampa piltəsi, on minlərlə arĢın tikiĢ sapı, corab, cilov və s. istehsal etdilər 73 . Bakıdakı "ĠnĢaatçı" fəhlə kooperativi kürək, d ırmıq, çəkic, qıfıl, çapacaq, vedrə və kənd əhalisinin ehtiyacı olan baĢqa əĢyaları hazırlamaq üçün xüsusi istehsal sahəsi yaratdı 74 .
Qafqa z respublika lan və Ukrayna ilə ə mtəə mübadiləs i inkiĢaf edird i. 1921-c i ilin yayında bakılılar 11 min pud balığı 31,2 min pud Ukrayna qəndinə dəyiĢmiĢdilər 75 . 1921-1922-c i illərdə Azə ritt ifaq Moskva, Kiyev, Rostov, Krasnodar və Türküstanda ticarət və əmtəə mübadiləsi əməliyyatları həyata keçirirdi 76 . Ümu mtürküstan istehlakçıla rı cəmiyyətləri ittifaqı ilə A zərittifaq Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|