Azərbaycan atatürk məRKƏZİ

Mədəd Çobanov 
 
 
32 
bizə miras qoyduğu sərhədlərimizdən kənara atmaq olmaz. Çünki 
Vətən  müqəddəsdir!  Vətən  anadır!  Vətən  xalqın  gələcəyidir! 
Vətən torpaqlarından pay ola bilməz!.. Vətən torpağının bir qarıĢ 
torpağına da biganəlik göstərmək olmaz... Bu mənada, Vətənimi-
zin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi, əbədi qorunması, müdafiə 
edilməsi  bizim  –  hamımızın  Müqəddəs  vəzifəsi  və  Müqəddəs 
borcu olmalıdır... 
Məhz bu ünvanda qədim kökə - qeneoloji və tipoloji əla-
mətlərinə  görə  bir  –  birinə  yaxın  olan,  eyni  kökdən  qaynaqlanan 
Türk  dillərinin  ilkin  danıĢıq  səslərinin  və  sözlərinin,  ilk  ifadə  və 
bəsit cümlələrinin, ilk danıĢıq dilinin, ilk mətnlərinin, analarımızın 
–  ağbirçək  nənələrimizin  ilk  laylaları  və  ilk  ağıları,  bayatı  və 
nağıllarının  qıĢın  uzun  gecələrində  səhərə  qədər  danıĢılıb  qurtar-
mayan ibrətamiz nağılları və dastanları elə Türk Vətənində doğma 
qədim  Türk  dillərində  yaradılıb,  yaĢadılıb  və  yazılıb.  Məhz  bu 
ərazilərdə  öz  tarixləĢmiĢ  ətrini,  ruhunu  və  izini  hopdurmuĢdur. 
Deməli, Türk xalqlarının tarixi milli sərvəti də -  Ana dili də, milli 
Ünvanı  da,  açıq  səma  altındakı  milli  etnoqrafik  muzeyləri  də 
(kurqanlar, qəbristanlıqlar da), tarixi möhürü də (toponimləri də), 
folkloru  da  (sifahi  xalq  ədəbiyyatları  da,  xalq  musiqisi  də,  xalq 
rəqsləri  də)  xalqımızın  milli  sərvətidir...  Türk  dünyasının  tarixi 
Vətənlərində yaradılmıĢ, yaĢadılmıĢ və indi də yaĢadılmaqdadır... 
Türk xalqlarının tarixi Ünvanını araĢdırarkən, əlbəttə, yu-
xarıda qeyd edilən ən mötəbər mənbələr əsas kimi götürülməlidir. 
Bu  mötəbər  mənbələr  üzərində  aparılan  araĢdırmalar  göstərir  ki, 
Türk xalqlarının tarixi coğrafiyası çox geniĢdir. Türklərin tarixən 
məskünlaĢdığı  ərazilər  Qərbi  Avropadan  –  ġotlandiyadan  tutmuĢ 
ta Uzaq ġərqə - Gəmiçatdıya (Kamçatkaya), Volqaboyu və Ural-
ətrafı,  Qara  dəniz və Xəzər dənizi  ətrafları,  Qafqaz, Guney  Qaf-
qaz,  Balkanlarda,  Sibir  və  Altaydan  Çinə  və  Hindistana,  Əfqa-
nistana, Orta Asiya, Kiçik Asiya, Yaxın ġərqi  əhatə edir. Türklər 
həmin ərazilərdə Dövlət qurumlarının əsasını qoymuĢlar. Beləliklə 
də,  bəĢəriyyətə  lap  qədim  zamanlardan  böyük  mədəniyyət  – 

---

Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 
 
 
33 
dövlətçilik və dövləti idarəetmə mədəniyyəti bəxĢ etmiĢlər, tarixin 
ilkin təməlini yazmıĢlar. 
Tarixi mənbələrin verdiyi məlumatlara görə Türklər minil-
liklər ərzində Dövlət siyasətinin, dövlət quruculuğunun, demokra-
tik  ideyaların  yaranması  sahəsində  dünya  tarixinə  böyük  töhfələr 
vermiĢdir. 
Bu,  heç  də,  təsadüfi  deyil.  Çünki  Türk  xalqları  qədim 
dövrlərdən  bəri  Dünya  miqyasında  tanınmıĢ  112  Dövlət  qurumu 
yaratmıĢlar. Türkiyə alimi Rəfik Özdək ―Türkün qızıl kitabı‖ əsə-
rində  həmin  Dövlət  qurumları  arasında  15  Ġmperatorluq,  38 
Dövlət, 34 Bəylik, 4 Atabəylik, 16 Xanlıq, 5 Cümhuriyyətin adı 
qeyd olunmuĢdur. 
Indi də  Türk xalqları həmin ərazilərin  yerli  – köklü tarixi 
sakinləri  kimi  yaĢayır  və  özlərinin  doğma  Ana  dillərini  də  qoru-
yub saxlamaqdadırlar... 
Türk  xalqlarının  Həyatnaməsi  (Tərcüməyi  -  halı)  Dün-
yanın digər xalqlarının tarixi ilə müqaisədə çox qədimdir. Onu da 
qeyd  edək  ki,  qədim  türk  xalqları  qədim  Dünyada  ilk  dövlət  qu-
rumları və dövlətçilik ənənələri yaratmıĢ, inkiĢaf etdirmiĢ, qədim 
idarəetmə mədəniyyəti və ənənələri olan ən qədim xalqlardır... 
Onu  da  qeyd  etmək  yerinə  düĢər  ki,  Qədim  çinlilər  də, 
slavyanlar da və digər xalqlar da Dövləti idarəetmə mədəniyyətini 
qədim  Türklərdən  öyrənmiĢlər...  Bu  məqsədlə  qədim  çinlilər  də, 
slavyanlar da öz bakirə qızlarını böyük məbləğli cehizlə Türk xa-
qanlarına  göndərməklə  qohumluq  əlaqələri  yaratmıĢ  və  Türk-
lərdən  Dövlətyaratma  və  idarəetmə  üsullarını  və  təcrübəsini  öy-
rənmiĢlər...  Lakin  onlar  bu  xeyirxah  iĢi  qiymətləndirə  bilməmiĢ-
lər... 
 

---

Mədəd Çobanov 
 
 
34 
 
TÜRK ĠMPERATORLUQLARI: 
 
1.
 
Asiya (ġərqi) Hun imperatorluğu – (e.ə. IV yüzillik). 
2.
 
Avropa ( Qərbi) Hun imperatorluğu  - (eramızın 374-469-cu 
illər). 
3.
 
Ağ Hun imperatorluğu – eramızın IV yüzilliyinin sonları – 
557-ci il. 
4.
 
Göytürk imperatorluğu – 552-582-ci illər 
5.
 
ġərqi Göytürk imperatorluğu – 582-630 - cu illər. 
6.
 
Qərbi Göytürk imperatorluğu – 582-630 - cu illər. 
7.
 
II Göytürk imperatorluğu – 681-744-cü illər. 
8.
 
Uyğur imperatorluğu – 744-840-cı illər. 
9.
 
Avropa – Avar imperatorluğu – VI yüzillik 805-ci il. 
10.
 
 Xəzər imperatorluğu – VII yüzillik – 965-ci il. 
11.
 
 Böyük Səlcuq imperatorluğu – 1040- 1157-ci illər. 
12.
 
 XarəzmĢahlar imperatorluğu – 1097-1231-ci illər. 
13.
 
 Teymur imperatorluğu – 1370-1405-ci illər. 
14.
 
 Babur (Hind - Türk) imperatorluğu – 1526-1858-ci illər. 
15.
 
 Osmanlı imperatorluğu – 1299-1922-ci illər. 
 
TÜRK DÖVLƏTLƏRĠ: 
 
16.
 
 ġimali Hun dövləti – eramızın 48-156-cı illər. 
17.
 
Cənubi Hun dövləti – eramızın 48-216-cı illər. 
18.
 
 I Çxao Hun dövləti – 304-329-cu illər. 
19.
 
 II Çxao Hun dövləti – 329-352-ci illər. 
20.
 
 Xsia Hun dövləti – 407-431 – ci illər. 
21.
 
ġimali Lianq Hun dövləti – 401-439-cu illər. 
22.
 
Loy – lan Hun dövləti – 442-460-cı illər. 
23.
 
Tabğac dövləti – 386-557-ci illər. 
24.
 
 ġərqi Tabğac dövləti – 534-557-ci illər. 
25.
 
 Qərbi Tabgac dövləti – 534-557-ci illər. 

---