Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

61 

 

dövrlərdə  ümumi  investisiya  üçün  statistikanın  əhəmiyyətli  olmaması  olduqca 

məntiqidir (reallaşdırılmaqda olan və reallaşdırılması planlaşdırılanlar daha böyük 

layihələrin effekti hələ görülməyib deyə nəzərə alınmır). 

  

Variable 1 

Variable 2 

Mean 

29.09276923  23.94345455 

 

 

 

Variance 

212.8412375  43.81374007 

Observations 

13 

11 

Hypothesized Mean Difference 

0 

 

Df 

17 

 

t Stat 

1.141323775 

 

P(T<=t) one-tail 

0.134779058 

 

t Critical one-tail 

1.739606726 

 

P(T<=t) two-tail 

0.269558117 

 

t Critical two-tail 

2.109815578    

 

Nəhayət,  biz  öz  birölçülü  analizimizin  sonuncu  dəyişəninə  baxırıq.  Daha 

ətraflı  izahdan  əvvəl  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  xalis  ixracın  müşahidəsiylə  bağlı 

çətinliklər  və  məlumatların  azlığı  ilə  əlaqədar  biz  iqtisadiyyatdakı  əməliyyatların 

cari  hesab  balansı  formasında  təqribi  qiymətləndirmələrindən  istifadə  etdik.  Bu 

yolla iqtisadiyyatdakı daha likvid aktivlərin əksər balansları görünür. 

  

Variable 1 

Variable 2 

Mean 

-

0.778384615  10.33227273 

 

 

 

Variance 

0.621360256  32.98682422 

Observations 

13 

11 

Hypothesized Mean Difference 

0 

 

Df 

10 

 

t Stat 

-6.36549375 

 

P(T<=t) one-tail 

4.09351E-05 

 

t Critical one-tail 

1.812461123 

 

P(T<=t) two-tail 

8.18701E-05 

 

t Critical two-tail 

2.228138852    

 

Aydındır  ki,  dövrlərin  orta  hədləri  arasındakı  fərq  5%-lik  alfa  səviyyədə 

statistik olaraq önəmlidir. Biz sıfır fərziyəsini rədd edirik və bu dəyişikliyin BTC 

layihəsi  əsasında  olmağına  təsdiqləməkdə  müəyyən  qədər  əmin  oluruq.  Bu 

---

62 

 

birölçülü  analizlər  bizə  problemi  dərk  etməkdə  yaxından  kömək  olur. Belə ki, bu 

dəyişənlərin  ÜDM-ə  təsirini  və  ümumi  effektini  tam  olaraq  açmaqda  yalnışlıqlar 

var.  Bu  yalnışlıq  BTC-nin  ÜDM-a  əsl  təsirini  göstərməli  idi.  Bu  növ 

regressiyalarda biz çoxölçülü analizləri tədbiq etməliyik. Bu xüsusi vəziyyətdə adi 

regressiyaların  tətbiqi  uyğun  gəlmir.  BTC  layihəsi  prizmasından  ÜDM-in  tərkib 

dəyişənlərinin  təsirini  analiz  etmək  üçün  daha  mürəkkəb  və  dolaşıq  texnikalar 

işlənməlidir.  Burada  İki  mərhələli  daha  kiçik  kvadratların  metodu  (Two  Stage 

Least  Squares)  BTC  və  ÜDM-in  tərkib  dəyişənləri  arasındakı    təsiri  daha  aydın 

göstərən  .  Əsas  nüans  ondadır  ki,  bu  ilk  olaraq  BTC-ə  təsir  edən  dəyişənləri 

(Dövlət  Xərcləri,  İstehlak,  Ümumi  İnvestisya,  Cari  Hesab)  reqressiya  edir,  daha 

sonra  isə  ilk  modeldəki səhvlər  və  əmsalları  nəzərə  alaraq  bu  dəyişənlərə  ÜDM-i 

reqressiya edir.  

Bütün  dəyişənləri  stasionar  vəziyyətə  gətirmək  üçün  ilk  fərqlilik  formasına 

transformasiya 

olunmuşlar. 

Bəzi 

dəyişənlər 

transformasiyası 

qərəzsiz 

qiymətqoyma üçün çox önəmlidir. Həmçinin, dəyişənlər arasında ləngiyən əlaqəni 

nəzərə alaraq bir illik ləngimə transformasiyasını da tətbiq etmişik.  

Dependent Variable: GDP 

 

 

Method: Two-Stage Least Squares 

 

Date: 05/11/15   Time: 07:58 

 

 

Sample (adjusted): 1993 2014 

 

 

Included observations: 22 after adjustments 

 

Instrument list:  CONSUMPTION INVESTMENT EXPENDITURE ACCOUNT 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Variable 

Coefficient 

Std. Error 

t-Statistic 

Prob.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CONSUMPTION 

0.852666 

0.636278 

1.340084 

0.1979 

INVESTMENT 

0.056282 

0.015317 

3.674528 

0.0019 

EXPENDITURE 

0.004032 

0.340285 

0.011849 

0.9907 

ACCOUNT 

0.002724 

0.013606 

0.200181 

0.8437 

BTC 

0.284514 

0.157511 

1.986306 

0.0886 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

R-squared 

0.362800     Mean dependent var 

0.222387 

Adjusted R-squared 

0.212871     S.D. dependent var 

0.211328 

S.E. of regression 

0.187491     Sum squared resid 

0.597596 

Durbin-Watson stat 

0.640537     Second-Stage SSR 

0.232164 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aydın formada müşahidə edə bilərik ki, BTC-in effekti t statistika 1.98 ilə 

əhəmiyyətli 

  95%-lik  etimad  intervalında  özünü  göstərir

, hansıki əhəmiyyətliliyin 

---

63 

 

bu səviyyədəki kritik dəyərindən daha yüksəkdir. Həmçinin BTC-in əmsalı göstərir 

ki, ÜDM-də hər 28% artımın 1%-i BTC layihəsiylə bağlıdır. Bu deməkdir ki, əgər 

ÜDM 100% artarsa, onun 28%-i BTC layihəsiylə bağlıdır.   

Yekun  olaraq  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  hazırda  ən  yaxşı  mümkün 

qiymətləndirmə  üsuludur.  Burada  bəzi  çatışmazlıqlar  olsa  da,  lakin  BTC 

layihəsinin ölkənin ÜDM-dəki təsiri şübhəsizdir. 

Eyni formada Azərbaycanda həyata keçirilən digər transregional layihələrin 

analizini  apararaq,  onların  da  ölkə  iqtisadiyyatına  olan  müsbət  təsirlərini  görə 

bilərik. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---