Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
zamanı iqtisadi səmərəliliyin müvəqqəti nümunəvi üsulla təyini xalq təsərrüfatının təsərrüfat obyektlərinin və fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi nöqteyi-nəzərdən səhvdir. Lakin kompleks qiymətləndirdikdə səmərəlilik nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı düşür. Konkret istehsalat obyektinin təbiəti mühafizə fəaliyyəti, əsasən iki istiqamətdə həyata keçirilir: texnoloji proses dəyişilmədiyi halda, təmizləyici qurğuların tikintisi; aztullantılı və tullantısız texnologiyanın tətbiqi. İkinci yol proqressivdir, belə ki, sərf olunan xammal həddindən artıq məhsul almağa imkan verir. Bununla belə qarşısı alınan itkiyə görə səmərəlilik təmizləyici qurğuların tikintisinə əsaslanan, istehsalın artmasına gətirib çıxaran və regionun əlavə xərcləri olan təsərrüfat təcrübəsinə əsasən verilir. Beləliklə, təbiəti mühafizə tədbirlərinin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətinin təyini müvəqqəti tipik metodu proqressiv aztullantılı texnologiyanın tətbiqinə yönəldilməlidir və əsaslı şəkildə yenidən işlənilməlidir. Əvvəllər proqnozlaşdırma məsələləri ekstropolyasiyanın passiv metodlarının tətbiqi ilə məhdudlaşırdı. Ətraf mühitin qorunmasını proqnozlaşdır- manın normativ-məqsəd metodların tətbiqi olmadan təsəvvür etmək çətindir. Qoyulmuş məqsəddən asılı olaraq proqnozlaşdırmanın aktiv metodları istifadə olunur. Son illər proqnozlaşdırmanın dinamik modellərinin aktuallığı artır. İqtisadi-ekoloji metodlardan istifadə etməklə üç ümumi proqnozlaşdırma problemi həll edilir: 1. Ətraf mühitə antropogen təsirin həcminin proqnozlaşdırılması; 2. Regiondakı iqtisadi-ekoloji strukturun dinamikasını təmin edən istehsal proseslərinin texnoloji parametrlərinin proqnozlaşdırılması; 3. Perspektivdə təbiəti mühafizə tədbirləri üçün lazım olan çətin tapılan iqtisadi resursların paylanmasının proqnozlaşdırılması. Bu problemlərin həlli iqtisadi-ekoloji sistemin proqnozlaşdırılması və modelləşdirilməsinə münasib yanaşmadır. Ətraf mühitin qorunması tədbirlərini nəzərə alan istehsalatlararası balans modellər xarici ölkələrdə milli və dünya təsərrüfatının artımının proqnozlaşdırılması üçün istifadə olunur. Dünya iqtisadiyyatının istehsalatlararası balansı regionlararası modelinə əsaslanan və Leontyevin rəhbərliyi ilə BMT - ekspertlər qrupunun hazırladığı layihə geniş tanınmışdır. «Gələcək üçün təbii ehtiyatlar» (ABŞ) şirkətində mürəkkəb Leontyev modelinə əsasən araşdırma aparılmışdır. Hansı ki, iqtisadi və demoq- rafik, ətraf mühitin çirklənməsini idarə edən amillərin qarşılıqlı təsirini qiymətləndirməyə cəhd olunmuşdur. Təcrübə göstərmişdir ki, əgər təbiəti mühafizə tədbirləri vaxtında və səmərəli həyata keçirilərsə, onda istehsalın artım tempinin nisbətən azalması ilə bərabər ətraf mühitin çirklənmə səviyyəsinin daha çox azaldılması tamamilə realdır. Təbiəti mühafizə tədbirləri spesifikasında özünü göstərən makroiqtisadi göstəricilərin formalaşdırılması birbaşa xalq təsərrüfatı prosesinə ətraf mühitin çirklənməsinin proqnozlaşdırılması ilə əlaqədardır. Bu nöqteyi-nəzərdən işlənmiş iqtisadi-ekoloji model istehsalatlararası balansın statik modeli hesab oluna bilər. Ətraf mühitin iqtisadiyyatı ən münasib sisteminin dinamik məsələsi təklif olunmuşdur. Müəllif tərəfindən Leontyev tipli modelin (maksimum «təmiz istifadə olunmanın» inteqral kriteriyası ilə) iqtisadi-ekoloji hesabatı verilmişdir. Tətbiq olunmuş «təmiz istifadə olunma» göstəricisi istifadə olunma üçün nəzərdə tutulan (çirklənmiş mühitə təsir edən və onu yox edən) təbii ehtiyatlara bərabərdir. Təbiətin istifadəsinin iqtisadi məsələlərindən biri zərərli maddələrin havaya atılması üzərində nəzarətdir. Ona görə bu məsələnin həlli üçün qurulmuş model daha aktualdır. Məsələnin qoyuluşunda nəzərdə tutulur ki, konkret rayonda sənaye obyektləri artıq mövcuddur və havaya müəyyən miqdarda zərərli aerozol atılır [25,36,40]. Yanacaq - enerji kompleksi üçün havaya atılan, buraxıla bilən aerozolun qiymətinin təyin olunması zamanı, nəzərə alınmalıdır ki, onların miqdarı səhiyyə normasından çox olmasın, eyni zamanda bu rəqəmi çox aşağı salmaq olmaz. Ona görə ki, bu YEK-in sahələrinin fəaliyyətinin iqtisadi göstəricilərinin aşağı düşməsinə gətirib çıxaracaq. Beləliklə, söhbət maksimum iqtisadi səmərəni təmin edən məhdudiyyət şərtlərindən gedir. Tutaq ki, verilmiş regional n - sənaye sahəsi tərəfindən havaya atılan aerozol A 1 , Q i (i = 1,2,...,n) – ekoloji zonalar (1.2.1) G k (k = 1, 2,...,n) - hər biri üçün konsentrat norması (BBK) - buraxıla bilən konsentrat, aerozol üçün zaman intervalı (0, T). Aşağıdakı funksiyaya baxaq: ∑ n 1 i i i 1 Q Q I (1.2.2.) Burada Q i - verilən Q i - planlaşdırılan gücü, ξ 1 - texnologiyaya qoyulan kapitalı təyin edən əmsal. Onda İ funksiyası bütün müəssisənin A 1 ; verilən Q i - (1.2.2 ) Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|