Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının professoru, tarix
Yüklə 1,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ramiz Mirzəycv. Heydər Əliyev və müstəqil Azərbaycan dövlətinin yeni neft strategiyası, B., 1999. 181
yə böyük maneçiliklər olmuşdur (daşnak Ermənistanı, Şi maldan Denikin ordusu və s.) və ölkə iqtisadi blokada və ziyyətində idi. Azərbaycanlı müəllif Miryaqub Mehdizadə’ «Beynəl xalq siyasətdə petrol» adlı kitabında (ilk dəfə 1928-ci ildə İstanbulda nəşr edilmişdir) 1918-22-ci illərdə Rusiyanın və beynəlxalq şirkətlərin Bakı neftini öz ellərinə keçirmək üçün apardıqları siyasi rəqabətləri geniş şərh etmişdir (əsər 1994-cü ildə Bakıda yenidən nəşr edilmişdir). Göstərilən illərdə Nəriman Nərimanovun böyük fəa liyyəti nəticəsində Azərbaycan neftinin bir hissəsi Sovet Rusiyası höküməti vasitəsilə xaricə satılaraq, kapital əldə edilmişdi. Digər tərəfdən N.Nərimanov ona nail olmuşdu ki, SSRİ yaradıldıqdan sonra İttifaq büdcəsindən Azərbaycana «neft fondu» adı ilə (Respublika büdcəsindən əlavə) hər il 5 milyon rub. verilirdi və bu məbləği Azərbaycan höküməti hər il özü istədiyi məqsədlər üçün istifadə edirdi. Göründüyü kimi zəngin sərvətimiz olan neft bizim üçün həmişə «baş ağrısı» olmamışdır. II dünya müharibəsi ərəfəsində Azərbaycan neftinin qələbədə rolu beynəlxalq əhəmiyyət kəsb etmişdir. Heydər Əliyev demişdir ki, «Azərbaycan nefti keçmiş SSRİ kimi böyük bir dövlətin inkişaf etməsində xüsusi rol oynamış dır»2.
Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən (1991) sonra zəngin sərvətimiz olan neftdən Azərbaycanın mənafe lərinə istifadə edilməsi məsələsi prezident Heydər Əliyevin Neft strategiyasının əsasını təşkil edir. Azərbaycan dünyada ilk dəfə neft hasil edən ölkədir. Məşhur İtaliya səyyahı Marko Polo «Kitab» adlı memuann- 1 2
da Çinə gedərkən, yolüstü Azərbaycandan keçməsi haqqın da yazır və qeyd edir ki, 1272-ci ildə o, Azərbaycanda quyu lardan küllü miqdarda neft çıxarıldığını görmüşdür və bu nefti dəvə karvanları daşıyırdı. Xəzər dənizində olan 200-dən çox neft yatağından 145-ə qədəri dənizin Azərbaycan sektorundadır. Dənizin dibindən neft çıxarılmasında da Azərbaycan dünyada birinc idir. Məşhur «Neft daşları» adlanan yerdə 1949-cu ildə də nizin dibindən neft çıxarılmasına başlanmışdır. Prezident Heydər Əliyev 90-cı illərin ortalarından baş layaraq müstəqil Azərbaycan dövlətinin neft strategiyasını işləyərək «Əsrin müqaviləsi»nin bağlanmasına (1994), «Bö yük ipək yolunun bərpasına, Neft və qaz üzrə Transqafqaz magistralının inşası üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsinə nail oldu və bu tədbirlərin hər biri ayrılıqda mühüm siyasi və iqtisadi tədbirlərdir. Böyük uzaqgörənliklə işlənib hazır lanmış neft strategiyası Azərbaycanın gələcəyə istiqamət lənən nəhəng inkişaf planıdır»1. Azərbaycan neftinin geniş miqyasda istahsalı üzrə bağlanmış «Əsrin müqaviləsı’»ndən sonra Azərbaycan xarici şirkətlərlə 21 neft müqaviləsi bağlamışdır və bu müqavilələr əsasında neft sənayesinin inkişafına 60 milyard ABŞ dolları həcmində investisiya qoyulması nəzərdə tutulur. 2000-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda Dövlət Neft Fondu yaradıl mışdır.
Prezident Heydər Əliyevin hazırladığı neft strategiya sının mühüm tərkib hissəsi Bakı-Tbilisi-Ccyhan əsas ixrac boru kəmərinin inşasıdır ki, onun da tikintisinə başlanmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İcra Aparatının rəhbəri Ramiz Mehdiyev 2001-ci ilin iyununda mətbuatda dərc etdiyi «Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğu təc- Ramiz Mirzəycv. Heydər Əliyev və müstəqil Azərbaycan dövlətinin yeni neft strategiyası, B., 1999. 181 rübəsi: uğurlar, problemlər və perspektivlər» adlı məqalədə yazır ki, «... indi dövlətin bir milyard dollardan çox (Neft fondu da daxil olmaqla) valyuta ehtiyatı vardır»1. Azərbaycan eləcə də Bakı-Qroznı neft kəməri (1983- cü ildə işə başlamışdır), Bakı-Novorossiysk boru xətti (1997), Bakı-Tiflis-Ərzrum qaz kəməri (tikilməkdədir) vasi təsilə öz yanacağını xarici bazarlara çıxarmaq imkanına ma likdir.
Prezident Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə neft və qaz üzrə transqafqaz magistralının da inşasına başlanmışdır. Be ləliklə yaradılan Avropa-Qafqaz-Asiya (Traseka) nəqliyyat dəhlizi Azərbaycanın dünyada geosiyasi mövqeyini qat-qat gücləndirmişdir. «Vaşinqton Tayms», qəzuti hələ 1997-ci ilin sentyabrında yazmışdı: «1900-cu ildən dünyada aparıcı neft istehsalçısı olan Azərbaycan yenə də əfsanəvi sərvətlər məmləkəti hesab edilir»2. Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti prezidenti Devid Vurvord 2001-ci ilin avqustunda etdiyi çıxışların bi rində demişdir: «Dünyanın öz enerji ehtiyatlarına görə arxa lanmaqda davam etdiyi bir sənayeni 150 il bundan öncə ya ratmış bir ölkə kimi Azərbaycan heç də təsadüfi deyildir ki, yenidən beynəlxalq enerji miqyasında həlledici rol oynamaq ərəfəsindədir»3. Heydər Əliyevin neft və qaz strategiyası Azərbaycan üçün tarixi əhəmiyyəti olan siyasi bir aktdır. Bu strategiya Azərbaycanı bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi Türkiyə ilə sıx bağladı və Azərbaycanın təhlükəsizliyini möhkəmlətdi. 2 3 182 «Xalq» qəzeti, 23 iyun 2001-ci il. Bax.: «Xalq» qəzeti, 25 sentyabr 1997-ci il. Bax.: «Azərbaycan» qəzeti, 31 avqust 2001-ci il X I fasil DÜNYA SİYASƏTİNDƏ AZƏRBAYCANIN İŞTİRAKININ GENİŞLƏNMƏSİ SSRİ tərkibində olduğu 70 ildə Azərbaycan xalqının Dünyanın digər xalıqları ilə əlaqələri çox zəif olmuşdur. Rəsmi xarici siyasətdə bunun üçün çoxsaylı qadağalar qoy ulmuşdu. Əcnəbi ölkələrdə yaşayan azərbaycanlı mühacirlər ve II dünya müharibəsi illərində əsir düşərək xarici ölkələr də yaşayan həmvətənlərimizə «antisovet» element və poten sial düşmən kimi baxılırdı, və bu da xarici əlaqələri ifrat də rəcədə məhdudlaşdıran əsas bəhanələrdən biri idi. Stalinin ölümündən (1953) sonra Sovet imperiyasının inzibati amirlik sistemində bir qədər demokratikləşmə meyli baş verdisə də, bu əhvali-ruhiyyə davam etdirilmədi: bu illə rin ən böyük üğürü siyasi məhbusların və əsirlikdə olmuşla rın sürgün düşərgələrindən buraxılması və siyasi məhbusla ra bəraət verilməsi oldu. Yenidənqurma dövrü dalğasında üzə çıxaraq haki miyyətə gəlmiş Mixayıl Qorbaçovun hakimiyyəti dövründə də davam edən rüsvayçı Sovet-Əfqanıstan müharibəsi, Çe çenistanda mənasız hərbi əməliyyatlar Sovet siyasi sistemi nin tənəzzülünü daha da sürətləndirdi. Bütün böyük imperiyalar kimi Sovet imperiyası da (xoşbəxtlikdən, dinc yolla) dağıldı və SSRİ tərkibində olan 12 respublika xalqları öz müstəqilliklərini e’lan etdilər. Azərbaycan öz müstəqilliyini e’lan edərkən şovinist və ermənipərəst M.Qorboçovun xəyanəti səbəbindən Erməni stan ilə faktiki olaraq müharibə vəziyyətində idi. Bununla belə müstəqilliyin əldə edilməsi ümüd verirdi ki, bütün ağır
Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|