Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
24 - layihələrin hazırlanmasına səriştəli məsləhətçilərin və şəriklərin cəlb olunması; - problenlərin dərindən işlənilməsi; - bazar konyukturasında, konkret məhsul və xidmətlərə olan tələbatda baş verən dəyişikliklərin proqnozlaşdırılması; - layihənin iştirakçıları və icraçıları arasında riskin bölüşdürülməsi (riskə ğörə məsuliyyət o şərik daşımalıdır, hansı ki, diğərlərindən fərqli olaraq riskləri daha yaxşı nəzərə alır və nəzarət edə bilir); - sığorta; - gözlənilməz xərcləri əvvəlcədən nəzərə alaraq ehtiyat vəsaitlərinin əldə olunması. Sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlirlərə eyni zamanda əhalinin kommersiya fəaliyyətilə bağlı gəlirləri da daxildir.Bu gəlirlər fərdlərin hüquqi şəxs kimi qeydiyyata düşmədən həyata keçirdiyi fəaliyyət nəticəsində yaranır (xüsusi, qeyri-mütəşəkkil ticarət, ev şəraitində və əldəqayırma istehsal, rəsmi qeydiyyatdan kənar xidmətlərin göstərilməsi). Gəlirlərin bölgüsündə və yenidənbölğüsündə əsas rolu dövlət oynayır. Onun məqcədi, fiskal siyasətin vasitəsilə dövlət büdcəsində pul vəsaitlərini cəmləşdirməkdən ibarətdir. Bu vəsaitləri dövlət büdcə sferasında çalışan işçilərin əməyinin ödənilməsinə, sosial transfertlərin verilməsinə, əhaliyə sosial xidmətlərin göstərilməsinə sərf edir. Bazar iqtisadiyyatı bölgü münasibətləri sahəsində baş verən proseslərin nəzəri cəhətdən mənimsənilməsini tələb edir. Bu ilk növbədə əhalinin gəlirlərinin məzmununun və anlayışının müəyyən olunmasına, əhalinin təbəqələşməsini sürətləndirən gəlirlərin differensiyasına, eyni zamanda əhalinin həyat səviyyəsində baş verən dəyişikliklərin nəzərdən 25 keçirilməsinə, gəlirlərin artımı və formalaşması məsələlərinə baxılmasına aiddir. İstehsal amillərindən gələn gəlirlər içərisində əmək haqqı xüsusi yer tutur. Bu baxımdan əmək gəlirinin əldə olunması əmək fəaliyyəti ilə birbaşa əlaqədardır. Əmək haqqı dedikdə, gürülən işin müqabilində işçi qüvvəsinin təkrar istehsalının təmin olunması məqsədilə verilən vəsait başa düşülür. 26 Fəsil 3 ƏHALİ GƏLİRLƏRİNİN QURULUŞU VƏ ƏLDƏ OLUNMA MƏNBƏLƏRİ 3.1. “Əhalinin gəlirləri” anlayışının müəyyən olunması ilə bağlı müxtəlif yanaşmalar. Əhalinin gəlirlərinin əldə olunma mənbələri. Əhalinin gəlirlərinin əsas funksiyaları Əhalinin gəlirləri, onların səviyyəsi, quruluşu, mənbələri və diferensasiya dərəcəsi cəmiyyətin iqtisadi və sosial inkişafının mühüm göstəriciləridir. Müasir iqtisadi ədəbiyyatlarda əhalinin gəlirlərinin mahiyyətinin müəyyən olunması ilə bağlı ayrı-ayrı yanaşmalar mövcuddur. Bu yanaşmalar onların tədqiq səviyyəsindən qaynaqlanaraq müxtəlif şəkildə izah olunurlar. Əhalinin gəlirləri – müəyyən dövr ərzində müxtəlif mənbələrdən ayrı-ayrı fərdlərin və ya ailələrin əldə etdikləri pul və natural formada daxilolmaların və pulsuz xidmətlərin məcmusudur. Bu gəlirlər istehlaka, yığıma, müxtəlif ödənişlərə və vergilərə sərf olunur. İqtisadi kateqoriya kimi əhalinin gəlirləri bir tərəfdən dövlət və təsərrüfat subyektləri, digər tərəfdən isə ev təsərrüfatları və fərdlər 27 arasında yeni yaradılmış dəyərin mənimsənilməsi, bölgüsü və yenidən bölgüsü ilə bağlı münasibətlərin məcmusunu əks etdirir. Əldə olunma mənbələrinə görə gəlirləri aşağıdakı kimi bölmək olar: - müəssisənin istehlak fondundan əldə olunan (əmək haqqı, mükafatlar, sosial ödənişlər) gəlirlər; - dövlət büdcə və qeyri-büdcə fondları (pensiyalar, müavinatlar, təqaüdlər, güzəştlər) hesabına ödənilən gəlirlər; - vətəndaşların mülkiyyətindən əldə olunan gəlirlər. Bu mənbədən əldə olunan gəlirlərə eyni zamanda şərti adlanan gəlirlər də aid edilir (dividentlər, faizlər, icarə haqları və şəxsi həyatyani təsərrüfatlardan). Həmçinin, əldə olunma baxımından gəlirlərin əsas və əlavə mənbələrini qeyd etmək olar. Əlavə gəlir dedikdə, əsas mənbədən əldə olunan vəsaitlərdən başqa digər daxilolmalar da nəzərdə tutulur (əvəzolunma yolu ilə işdən, varislikdən, qiymətli kağızlardan əldə olunan gəlirlər və s.). Əlavə gəlirin əldə edilməsi əsas gəlirin kifayyət qədər olmaması və yaxud gəlirlərin diversifikasiyası (əsas gəlirin əhəmiyyətli dərəcədə azalması nəticəsində həyat səviyyəsinin aşağa düşməsi ehtimalı) ilə bağlıdır. Gəlirlərin mahiyyəti onların funksiyalarında daha geniş şəkildə öz əksini tapır. Əhalinin gəlirlərinin aşağıdakı funksiyalarını qeyd etmək olar: - təkrar-istehsal funksiyası əhalinin təkrar istehsal prosesində gəlirlərin rolunu göstərir. Əmək haqqı ilə yanaşı insanların tələbatlarının ödənilməsi prosesində başqa gəlirlər də mühüm rol oynayır. Yəni, məhz bütün gəlir növləri əhalinin normal həyat səviyyəsinin təmin olunmasının əsas mənbəi kimi çıxış edir; 28 - mövqe funksiyası. Fərdin cəmiyyətdə yeri və onun əsas tələbatlarının ödənilməsi dərəcəsi onun gəliri ilə müəyyən olunur. Öz gəlirlərini cəmiyyətin digər üzvlərinin gəlirləri ilə müqaisə edərək, insan cəmiyyətin sosial strukturunda öz vəziyyətini müəyyən edir. Bu da digər fərdlərlə müqaisədə öz mövqeyini yaxşılaşdırılmaq üçün ona təkan verir; - stimullaşdırıcı funksiya fəaliyyət prosesində insanların qabi- liyyətlərinin yaxşılaşdırılmasının stimullaşdırılmasına yönəldilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində gəlirlər iqtisadi maraqların daşıyıcıları üçün maddi stimullar rolunda çıxış edirlər (işçilərin, mülkiyyətçilərin, sahibkarların). İnsanların biliklərin keyfiyyət baxımından zənginləşdirilməsi hər hansı fəaliyyət növü ilə məşğul olmasından asılı olmayaraq insanların gəlirlərinin artırılmasına və bununla əlaqədar onların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə gətirib şıxarır. Buna görə də gəlirlərin əldə olunması işın son nəticəsilə bağlı olmalıdır və öz gəlirlərinin artırılması istiqamətində insanların fəaliyyətini motivləşdirməlidir; - ödəmə qabiliyyəti tələbatının formalaşması funksiyası əhalinin tələbatlarının təzahür forması olan ödəmə qabiliyyəti tələbatı ilə istehlak məhsullarının istehsalı arasında əlaqəni təmin edir. Əhalinin gəlirlərinin dərindən tədqiqi aşağıdakıları nəzərdə tutur: - onların məzmununu açıqlamaq, yəni yeni dəyərin müəyyən hissəsinin mənimsənilməsi, bölğüsü və yenidənbölğüsü ilə bağlı münasibətləri öyrənmək; - tənzimləmə mexanizmini müəyyən etmək, yəni mülkiyyət münasibətlərinə əsaslanaraq, əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsinin dövlət, bazar və firmadaxili mexanizmlərindən istifadə etmək. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|