Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
33 Sxem 3.1 Ə halinin cəmi gəlirlərin strukturu Ümumi gəlirlərə əhalinin vergilərin və rüsumların ödənilməsinə qədər əldə olunan gəlirləri aiddir (brutto-gəlirlər). İqtisadi ədəbiyyatlarda nominal və sərəncamda olan real gəlirlər anlayışları fərqləndirilir. Əhalinin real sərəncamda olan gəlirləri istehlak mallarının və pullu xidmətlərin miqdarı ilə xarakterizə olunur, hansıları ki, real sərəncamda olan pul gəlirlərilə əldə etmək olar. Nominal gəlirlər – vergilər və rüsümlar ödənilmədən , əmtəə və xidmətlərin qiymətlərinin dəyişilməsindən asılı olmayaraq əldə olunan mövcud pul vəsaitləridir. Nominal gəlirlər vergiqoymadan və qiymətlərin dəyişməsindən asılı olmayaraq pul gəlirlərinin səviyyəsini xarakterizə edir. Ə mək haqqı Pulsuz xidmətlərin dəyəri Şə xsi həyatyanı təsərrüfatdan natural daxilolmaların dəyəri Mülkiyyətdən gəlirlər Şə xsi həyatyanı təsərrüfat məsullarının satışından əldə olunan gəlir Diğər daxilolmalalar (qonorar, aliment, xeyriyyə yardımı və s.) Ə halinin cəmi gəlirləri Pul şəklində ödənilən sosial transferlər Sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlirlər 34 Vergilər və rüsümlar ödənildikdən sonra nominal gəlirlər sərəncamda olan gəlirlərə çevrilir. Sərəncamda olan gəlirlərə isə vergilər və rüsumlar ödənildikdən sonra yerdə qalan hissə daxildir (netto-gəlirlər). Sərəncamda olan real gəlirlərlər əhalinin sərəncamında olan pul gəlirlərinə ala biləcəkləri istehlak məhsulların və pullu xidmətlərin miqdarı ilə xarakterizə olunur. sərəncamda olan real gəlirlər istehlak məhsul və xidmətlərin qiymət dinamikasından asılıdır. Sərəncamda olan real gəlirlər sərəncamda olan gəlirlərin sabit qalması və qiymətlərin artması ilə əlaqədar aşağı düşür. Sərəncamda olan real gəlirlərin azalmasının səbəbləri aşağıdakılardır: - birincisi, həyat səviyyəsi yaşayış minimumundan aşağı olan əhalinin sayının artması; - ikincisi, gəlir və qiymətlərin artımı arasında xoşagəlməz nisbətin olması. Bu hal əsasən, qidalanma keyfiyyəti kimi göstəricilərin aşağı düşməsində özünü göstərir; - üçüncüsü, xidmətlərə qoyulan tariflərin artımı istehlak mallarının qiymətlərinin artımını qabaqlayır. Beləliklə, əhalinin cəmi gəlirləri ümumi (vergiqoymaya qədər) və sərəncamda olan gəlirlərə bölünür. Nominal və sərəncamda olan real gəlirlərin arasındakı fərq inflyasiya, vergilər və rüsumlar hesabına yaranır. Bu gəlirlərin qarşılıqlı əlaqəsi aşağı- dakı düsturla ifadə olunur: SRG = ( NG – VÖ) / İ iq burada, SRG – sərəncamda olan real gəlirlər; NG – nominal gəlirlər; 35 VÖ – vergi və rüsumlar; İ iq – istehlak qiymətlərinin indeksi. Əhalinin nominal pul gəlirlərinin artımı onların real həcminin azalmasi ilə müşaiət olunur.Bu hal inflyasiyanın, vergilərin və rüsumların əhəmiyyətli dərəcədə artımı ilə bağlıdır. Əhalinin sərəncamda olan real gəlirlərinin aşağı düşməsi bir sıra səbəblərlə əlaqədardır: • yaşayış minimumdan aşağı səviyyəsində yaşayan əhalinin sayının çox alması, yoxsulluğun artması və yoxsulluq həddindən nisbətən yuxarı səviyyədə yaşayan əhali payının azalması ilə; • gəlirlərin artımının istehlak malları və xidmətlərinin qiymətlərinin artım tempindən geri qalması ilə; • işsizliyin hələ ki, yüksək səviyyədə olması və məşğul olanların üzərinə düşən himayəçilik yükünün artması ilə. Real gəlirlər - əhalinin pul və natural gəlirlərinin hesabına realizə olunmuş rifahlarının miqdarıdır ki, həmin pul və natural şəkildə olan gəlirləri əmək haqqı, sosial fondların hesabına ödənilən vəsaitlər, şəxsi təsərrüfatlardan əldə edilən qazanc və s. təşkil edir. Real gəlirlər göstəricisi baxmayaraq ki, bütün gəlirlərin yaranma sahələrini tam əhatə etmir, hər halda əhalinin həyat səviyyəsini, o cümlədən , maddi rifah halını xarakterizə edən ən mühüm ümumiləşdirici göstəricidir. Yalnız istehsal sahəsi deyil, həm də qeyri-istehsal sahəsində məşğul olan işçilərin əmək nəticələrini nəzərə almaqla real gəlirlərin hesablanması vacib və məqsədəuyğundur. İctimai əmək məhsuldarlığı artımı ilə real gəlirlər arasındakı qarşılıqlı əlaqə yalnız kəmiyyət deyil, həm də keyfiyyət göstəricisinə malikdir. Bu nisbət iqtisadi qanunların işləməsilə şərtlənir. 36 Gəlirlər və onların dinamikası nemətlərin dəyərlərinin dəyişməsini deyil, həm də istehlak dəyərlərinin hərəkətlərini də ifadə edir. Əmək məhsuldarlığı ilə real gəlirlər arasında birbaşa əlaqə mövcuddur. Pul gəlirlərinə müvafiq olaraq əhalinin mal və xidmətlərə olan tələbatları təyin edilir. Pərakəndə mal dövriyyəsi və bütün ödəniş növləri əhalinin ödəmə qabiliyyəti tələbatına uyğun olmalıdır. Şəxsi gəlirlər insan tərəfindən pul və natural formada əldə olunan vəsaitlərin cəmidir və onun həyat səviyyəsinin müəyyən mənada təmin olunması üçün istifadə olunur. “Şəxsi gəlirlər” anlayışını əldə olunma mənbələrinə əsasən aşağıdaki kimi göstərmək olar: Şəxsi gəlirlər – insanların əmək fəaliyyətində iştirakı və hər hansı istehsal, yaxud diğər ehtiyatlarının müxtəlif növlərinə malik olması və istifadəsi ilə əlaqədar bütün pul və natural daxilolmaların cəmidir. Eyni zamanda şəxsi gəlirlərin sahibləri dövlətin qanunverici aktlarına əsasən sosial transfertlər ödənilən əhali qruplarına aiddir. Əhalinin gəlirlərinin daha dərindən təhlili üçün onların təsnifat- laşdırılmasını müəyyən əlamətlər üzrə aparmaq lazımdır (cədvəl 3.1). Bu cür təhlil gəlirlərin müxtəlifliyini aşkar etməyə imkan verir. İctimai inkişafın bütün mərhələlərində əhalinin gəlirlərinin formalaşması və istifadəsi prosesi öz xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur. Hal-hazırda Azərbaycanda şəxsi gəlirlərin parametrləri əsaslı dəyişikliyə məruz qalmışdır: - birincisi mənbələr dəyişilmişdir – ənənəvi mənbələrə yeniləri əlavə olunmuşdur. (Sahibkarliq fəaliyyətindən, mülkiyyətindən əldə olunan gəlirlər); Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|