Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SOME STUDIES ON AZERBAIJAN TURKISH LANGUAGE IN IRAN Summary
- Key words
- XX ƏSR KLASSIK ÖZBƏK ƏDƏBIYYATINDA “AZƏRBAYCAN” MÖVZUSU Almaz ÜLVİ (Binnətova), f.e.d.
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 45
SOME STUDIES ON AZERBAIJAN TURKISH LANGUAGE IN IRAN Summary
Various languages have come into existence and begun to live together with people since the beginning of the world. Nations have penned many works about their languages in lexicology, grammar, mythology, folklore, culture, literature, art, religion and similar fields sothat their languages will survive and be transferred from generation to generation without getting lost. Such efforts have continued for thousands of years without losing their importance. Social, political, cultural, scientific, economic, commercial and technological developments today and efforts aimed at globalisation have further emphasised the importance of activities in this field, especially local and regional activities. Azerbaijani Turkish is spoken in countries and neighbouring regions where Azeri Turks live and publications are made in Azeri Turkish at least in three different alphabets. Academic studies that are conducted in modern Iran about Azerbaijani Turkish are important for the Azeri dialect of Turkish and these studies are generally carried out by using the Persian alphabet. The present study will investigate the work entitled Contemporary Literary Azeri
Azeri dialect of Turkish using the Persian alphabet, a dictionary entitled Azeri Turkish- Persian “Ferheng-i Azerbaycânî- Farsî” and Grammar of Azerbaijani Language “Destur-e Zebân-e Azerbaycanî”, both of which were written by Behzad Behzadi. During the investigation of these works, explanations will be provided about why these works were written, the way they were arranged and the topics they cover.
Azerbaijan Turkish Language in Iran AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 46
XX ƏSR KLASSIK ÖZBƏK ƏDƏBIYYATINDA “AZƏRBAYCAN” MÖVZUSU Almaz ÜLVİ (Binnətova), f.e.d. (AMEA/Az ərbaycan)
Az ərbaycan mövzusu tarix boyu özbək poeziyasının baş mövzularından biri olmuşdur. Bu ənənə klassiklərdən tutmuş ta XX əsrin görkəmli yaradıcılarının – Çol panın, Niyazinin, Həmid Alimcanın, Qafur Qulamın, Zülfiyyənin..., eləcə də müasir dövr g ənclərinin yaradıcılığından əsas xətt kimi keçmişdir və davam edir. H əmid Qulam özbək xalq şairidir, onun "Azərbaycan gözəli" (1, s. 60) adlı könül duy ğularındakı poetika insanı riqqətə gətirir (tərcümə ed. M.Dilbazi). Şairin-
İki eşq, iki yurd olub çıraqban, Dostluq m əşəlimiz gur yansın hər an. S ən bir qızılgülsən, mən sənə heyran, Ba şı dağlar kimi vüqarlı duran, Ey sözü, söhb əti şirin, məzəli, Az ərbaycan gözəli! – misraları sanki türk obalarına eşq dastanının çılğın bir parçasıdır. Onun İ. Solta nın tərcüməsində "Məktub", "Tarlamıza gəl", "Ana", "Qardaşlar", X. Rza tər- cüm əsində "Yuxu" və s. şeirləri də Azərbaycan oxucularına tanışdır. Xalq şairi Həmid Alimcan xalq şairi Zülfiyyənin əri olmuşdur.O, çox gənc– 35 ya
şında dünyadan köçmüşdür. Zülfiyyə bütün şeirlərində ona olan eşqini, ona h əsrət qəlbini oxucusu ilə bölüşdürür.Zeynal Cabbarzadənin, Rəsul Rzanın...tərcü- m ələrində onun şeirləri dilimizə nəşr olunmuşdur.Çox şöhrətli, şərəfli ömür yaşa- mışdır.Özbəkistan EA müxbir üzvü seçilmişdir.Qısa ömründən 10 cildlik bədii ya- ra dıcılıq nümunələri özbək ədəbi tarixinəərmağandır. Uy ğunun "Qızıl torpaq", Camal Kamalın "Günəş çeşməsi", Həmid Alimca- nın "Sən doğulan günü", Abdulla Aripovun "Bir cüt qara göz", Əqsəd Muxtarın "H ər kəsin öz vətəni var"... şeirlər və poemalar kitabları kütləvi tirajla Azərbaycan- da n əşr olunmuş və ədəbi tənqidin diqqətini cəlb etmişdir. Özb ək xalq şairi Şöhrətin "Yenə gəldim" (tərcümə ed. Əhəd Muxtar) şeirin- d əki (1, s. 62) məhəbbət duyğuları, daxili estetik baxışlar insanı duyğulandırır – Daşkənd, Bakı – ikisi də gözümdə birdi, Cüt anaya övlad olmaq böyük hün ərdi! İntizarla gözləyirdi Daşkənddə anam! S əndə isə, gözəl Bakı, qaragöz sonam!
Ba
h əyatını, yaradıcılıq dünyasını yaşadan, arayan yazarlar azmıdır? Bəlkə də bu xətt bütün ədiblərimizin həyatında bir çınqı qədər parlayır, bəzən günəş boyunacan yüks əlibdir. Xalq şairi Pulat Fazil "Ürəyimin bir parçası"(1,s.71) deyə Bakını bağrına ba- sır –
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 47
"Qar
daş" sözü dinlə burda, "Dost" k əlməsi eşit burda. Müslüm burda, R əşid burda, N əğməsilə salamlayır Qar şılayır qonaqları...
Öt
dünyanın əksər ölkələrinə yayılmışdı. Ədəbiyyata gəldiyi ilk vaxtlardan, daha çox is ə 30-cu illərin yarısından bu gün də dillər əzbəri olan əsərlər yazsa da, 1937- ci ilin qara-qorxula rından nə şöhrətin şirinliyini, nə də şairə olan xalq məhəbbətini sevincl ə könülə doldurmaq, dilə gətirmək mümkün deyildi. Çox güman ki, o xoflu zamanlarda bu duy ğuları – nəşəli anları yaşamaq adamın yadına da düşmürdü. Son- ra müharib ənin odu-alovu hər kəsin arzularını, istəyini, sevən qəlbini qarsaladı. Amma bir h əqiqəti də deyək ki, 37-nin xofu, dəhşəti müharibədən də ağır, işgəncəli idi. Bu ill ərdə ən gözəl əsəri, şeiri-sənəti, sənətkarlığı tərif etməyə qorxurdular. Bir- d ən nə isə, hansısa ifadədə sətiraltı məna "tapılardı". Onunla da hər şey bitmiş olar- dı. Amma müharibə illərində yaxşı, gözəl əsər tərifləndi, şairə də, oxuyana da, eşi- d ənə də ruh gətirdi, ağrılardan yorulan ruhu bir hovur dincəltdi. Ey ni ağrıları Səməd Vurğun da yaşayıb. 37-nin hər qara gecəsinin işıqlı sa- bah la açılmasına sevinib, sonra yenə qorxulu gecələr gəlirdi. Nəhayət, "bu div hey- b ətli" illər başa çatdı və sən demə, artıq Səməd Vurğun poeziyasının səsi-sədası dü- zü-dünya nı başına alıbmış. Hamı Səməd Vurğun kimi yazmağa can atırdı. Gənclər bu t əsiri öz yaradıcılıqlarında daha tez hiss etdilər. Hətta o dövrün 50-60-cı illərin möt əbər ziyalıları, ədəbiyyatşünasları, tənqidçiləri az qala "üsyan etdilər" ki, hamı S əməd Vurğun olmayacaq ki?! Klassiklərdən bəhrələnmək, öyrənmək lazımdır. Sə- m əd Vurğundan o yana – ötən illərə, əsrlərə, bəşər ünvanlı sənətkarlara nəzər yetir- m ək, onların məktəblərindən faydalanmaq lazımdır. Belə tərzdə yazılmış ədəbi-tən- qidi m əqalələr hələ şairin sağlığındakən yayılır, dərc olunurdu. Səməd Vurğun isə öz şair dünyasında idi. Azərbaycan ədəbi mühitində bu təsir az qala kütləviləşmiş- di. Eyni v əziyyəti özbək poeziyası ilə yaxından tanış olarkən orada da gördük. San- ki özb
ək şairləri də Səməd Vurğun kimi yazmaq - yaratmaq bəhsində imişlər. Tək- c ə özbəklər yox, bütün Orta Asiya türkləri və s. Ruh eyni, qan eyni, Allah bir, qəh- r əmanlıq, şücaət, cəsarət eyni-bunlar təbii hisslərdən doğan milli-ruhi yaxınlıq, ya- şantılar idi. Həm də təkcə Orta Asiyanı yox, keçmiş SSRİ-nin bütün respublikaları, Avropa–Asiya ölk ələri Səməd istedadına, vurğunluğuna, şeiriyyətinə heyran qal- mışdılar. Hamı onun kimi təbiətə, şeirə vurğun olmaq istəyirdi. Hamı "Azərbay- can" kimi yazmaq ist əyirdi və hamı, az qala bütün dünya "Azərbaycan"ı öz dilinə t ərcümə etdi. Bu haqda professor Vaqif Arzumanlının tədqiqatlarında, xüsusən, «Əbədiyyata qovuşan sənət» («Səməd Vurğun və SSRİ xalqları ədəbiyyatı») kita- bında ğeniş ədəbi faktlar tədqiq olunmuşdur... (2).Özbəkistanda «Azərbaycan» şeirinin ayrı-ayrı müəlliflər tərəfindən beş məşhur tərcüməsi vardır: Maqsud Şeyx- zad
ə, Turab Tölə, İlyas Müslim, Məmərəsul Babayev və Abdulla Arif. Görkəmli özb
ək şairi Qafur Qulam yazırdı: "Səməd başdan-başa istedad idi. O, yalnız şeir üçün doğulmuşdur» (3). Vurğuna şeirlər, poemalar həsr olunurdu. Qafur Qulam "Qarda şım Səməd Vurğuna" şeirini ölməz şairin 50 illiyi mü- nasib ətilə yazmışdır. Həmin şeir ilk dəfə şairin yubileyi günlərində səslənmiş və 12 may 1956- cı ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində dərc olunmuşdur. Şeiri ilk də- Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|