Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SƏFƏVİ DÖVLƏT TƏŞKİLATINDA “CƏNGİ” VƏ “TACİKİYYƏ” Dr. Zülfiyyə Vəliyeva
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
588 ƏDƏBIYYAT 1-
Binder Henri, S əfərnameyi-Henri Binder, tərcümə Kəramətullah Əfsər, Fərhəngsəra n əşriyyatı, 1370 h.ş. Tehran. 2-
Brukeş Henrix, Dər sərzəmine-aftab (dovvomin səfərnameye-Henrix Brukeş) tərcümə M əcid Cəlilvənd, Mərkəz nəşriyyatı 1374 h.ş. Teharn. 3-
Ettelaat n əşriyyatı, 1367 h.ş. Tehran. 4-
əfərian Rəsulun redaktorluğu ilə, Səfərnəmeyi-Məkkə ,Pəncah Səfərnameyi-Hacce- Qacari ,cild 2., Elm n əşriyyatı, 1389 , Tehran. 5-
Hardinq Ser Artur, Xaterate-Ser Artur Hardinq, t ərcümə Cadan Şeyxulislamı,???? 6-
Bonqah n əşriyyatı 1349 h.ş. Tehran. 7-
əfərnameyi-Oliviye, (Tarixe-ictimai-iqtisadiye-İran dər dora- ne-
ağazine-əsre- Qacar), tərcümə Qulamrza Vərham, təshih və haşiye Muhamməd Tahir mirz ə, Ettelaat nəşriyyatı, 1371 h.ş. Tehran. 8-
Pulak Eduard Yakub, S əfərnameyi-Pulak, tərcümə Keykavus Cahandari, Xarəzmi n əşriyyatı, 1361 h.ş. Tehran. 9-
Qiyasi C əfər, Nizami dövrünün memarlıq abidələri, İşıq nəşriyyatı, 1991. Bakı 10-
Sayks Ser Persi, D əh hezar mil dər İran, tərcümə Hüseyn Səadət Nuri, İbn Sina n əşriyyatı 1336 h.ş. Tehran. 11-
Serena Karla, Ad əmha və ainha dər İran, tərcümə Əliəsğər Səidi, Zəvvar nəşriyyatı 1362 h.ş. Tehran. 12-
əvirhaye- İran, tərcümə Pərviz Rəcəbi, Noka nəşriyyatı 2535 (sahənşah ili- 1910 miladi) Tehran. 13-
əsaviri-az İran səfəre- Kolonel F. Kolombari be darbare-şahe- İran, t ərcümə Mina Nəvayi, Dəftəre- pajuheşhaye- fərhəngi nəşriyyatı, 14-
Ujen Uben, İrane-emruz (1906-1907), tərcümə Əliəsğər Səidi, Ketabforuşiye-Zəvvar n əşriyyatı 1362 h.ş. Tehran. 15-
əfərnameye-Ursel, tərcümə Əliəsğər Səidi, Zəvvar nəşriyyatı, 1353 h.ş. Tehran.
16-
Yete Ser Karls Eduard, Xorasan v ə Sistan, tərcümə Rouşəni Zəfəranlu, Mehrdad R əhbəri, Yəzdan nəşriyyatı 1356 h.ş. Tehran. AZERBAIJAN IN EUROPEANS’ TRAVELOGUES (Qajar Era) Summary
From a strategic perspective, Azerbaijan is located in a very significant geographical location on the world map. It would be more accurate to call this region a corridor or door between Asia and Europe. One reason for giving Azerbaijan such a name is that, with its water and dry land passages, it provides a fitting place for those who are coming and going between two continents. Of the migrants moving from Asia to Europe or in the opposite direction for various reasons, the vast majority crossed through Azerbaijan. No small number of the same people wrote down their impressions from their journeys. Most of their writings, called travelogues, relate to the Qajar era. Qajar era travelogues can be grouped into two categories according to their authors. 1.
Europe for other reasons. AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
589 2.
Travelogues written by Europeans going to Asia, particularly Iran, for official, travel or commercial reasons. This article is based on the second group (Europeans’ travelogues). From the memories penned by those traveling from the Baku port along the road to Tbilisi, alongside the descriptions of adventures they lived out along the way, there is interesting historical, public, and political information about Azerbaijan available to be obtained.
Azerbaijan, Baku, Caspian sea, petrol, Balakhani, Badkube port
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
590 SƏFƏVİ DÖVLƏT TƏŞKİLATINDA “CƏNGİ” VƏ “TACİKİYYƏ” Dr. Zülfiyyə Vəliyeva (Xəzər Universitəsi / Azərbaycan)
Səfəvi dövləti Azərbaycan və İran dövlətçilik ənənələrində fundamental dəyişikliyə səbəb olduğu üçün tədqiqatçılar tərəfindən tez tez müraciət edilən obyektdir. Bu baxımdan hər iki xalqın tarixçilərinin Səfəvi üzərinə tənqidləri və Səfəvi dövləti sonrasında yaranan mədəniyyəti anlamağa səy etmələri çox təbiidir. İran paradoksallığı və ya dualizmi İran coğrafiyasında qurulan dövlətlərin əksəriyyətində öz əksini tapdığı kimi, artıq qurumsallaşmağa başlayan Şiə-Səfəvi dövlətində də türk – fars ünsürlərinin təşkilatlanmadakı mövqeləri ilə (daha doğru desək səlahiyyətlərin və vəzifələrin bölünməsi ilə) özünü biruzə vermişdir. Səfəvilər tarixi ilə əlaqədar etnik mübahisələrin başında onun banisinin – Şah İsmayılın etnik mənsubiyyəti əsas yer tutur. Şah İsmayılın və onun ulu babalarının milli kimliyi ilə əlaqədar xeyli araşdırma tədqiqatçılar tərəfindən aparılıb və nəşr edilmişdir. Bu mövzuda biz sadəcə Şeyx Səfiyyəddin ilə bağlı tarixi qaynaqlarda istifadə edilən “türk piri” 1
istəyirik. Çünki bu mövzu yetəri qədər geniş olmaqla birlikdə çox tədqiq olunmuşdur və hər bir araşdırmacının spesifik yanaşmasının kölgəsindədir. Səfəvi dövləti bizim tarixçiliyimizdə əsasən iki istiqamətdə ələ alınıb incələnmişdir: a) I. Şah İsmayıl və I. Şah Abbas dövrü – Türk Səfəvilər; b) Şah Ab bas dövrü və sonrası – Fars Səfəvilər. Təbii ki, Səfəvilərdəki inkişaf və zəifləmə meyllərini anlamaq adına bu cür bölmələr zəruridir. Şah Abbas dövründən etibarən Səfəvi dövləti, həm ideoloji zəmində, həm coğrafiya baxımında və ən əsası Sünni Osmanlı və Şeybanilərə qarşı hərbi mücadilələrlə artıq Şah İsmayıl öncəsi Səfə- vilərindən xeyli fərqlənirdi. Yəni ilkin olaraq türk boylarının əmirləri tərəfindən Qızılbaşlıq məfkurəsi təməlində formalaşdırılan dövlət, Sünni qarşıdı (əleyhdarı) Şiə prinsipləri əsasında dəyişikliklərə məruz qalmışdı. Hər bir dövlətin ilk quruluş döv ründəki dəyərləri ilə yüksəliş dövrü dəyərlərinin bir birindən fərqləndiyini nə- zərə alarsaq bu dəyişikləri qismən anlamaq olar. Qızılbaş coğrafiyasının böyüklü- yü, dini və milli baxımdan çox çalarlı olması Səfəvi dövlətində öz əksini tapmaya bil məzdi.
Bu məqaləmizdə üzərində durmaq istədiyimiz mövzu və əslində Səfəviləri həqiqətən tanımaq adına da zərurət təşkil edən məsələ Şah İsmayıl dövlətinin özüdür. Yəni bu dövlətdə türklərin və farsların hakim olduqları məqamlar və mövqelərdir və bu mövqelərin Səfəvi dövlətçiliyi üçün əhəmiyyətidir. Türklərin və farsların mövqelərinin anlaşılması baxımından Səfəvi dövlət təşkilatının formalaşmasında rol oynayan boylara və onun idarə edilməsində əsas yer tutan məclislərə qısa nəzər salmaq lazımdır. Bilindiyi üzrə Səfəvi dövlətinin
1
əlaqəli bəzi dəyişikliklər görünsə də, Şeyx Səfinin Türk-oğlu, Türk Piri adlandırılmasında hər hansı dəyişikliyə cəsarət edilməmişdir. Hətta XVI-XVIII əsrlərin bir çox qaynaqlarında belə Şeyx Səfinin 1272- ci ildə əslən fars olan bir çox çağdaşlarının da ona, ey Türk Piri, deyə xitab etmələri dəyişdirilmədən verilmişdir”. Mirza Abbaslı, Safevilerin Kökenine Dair, Belleten, C. XL, 19, TTK Basımevi, Ankara 1976, s. 328-329. Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|