Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
578 Az ərbaycan, xüsusilə Bakı şəhəri və Xəzər dənizi haqqında olduqca geniş məlumat vermişdir. Kitab Məcid Cəlilvənd tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 10-
Əsərin adı Soltan Sahibqeranın dərbarına səfər, müəllifi Henrix Brukeşdir. Mövzü İrana səfəri və İradan oldğu müddətdəki sərgüzəştlərdən ibar
ətdir. Kitab Mühəndis Kürdbəççe tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 11-
Əsərin adı Ser Artur Hardinqin xatirələri, müəllifi Ser Artur Hardinqdır. O, (1859-1933) Müz əffərəddin şah Qacarın vaxtında Britaniyanın İranda diplomatı idi. Bu s əyahətnaməsini Hindistan, Misr və İranda məmuriyyəti vaxti yazmışdır. H əmin vaxt onun xanımının İrandan İngiltərəyə getdiyi zaman Bakı şəhərinin durumu haqqında yazdığı bəzi tarixi faktları öz səyahətnaməsində yazmışdır. Bu kitab Cavad Şeyxulislami tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 12-
Yakub Eduarddır. O, (1818-1891) səyyah kimi bir neçə il İranda yaşadı və bu müdd
ət ərzində mütaliə və araşdırma işi, Vyanada olduğu müddətdə isə fars dili t ədrisi ilə məşğul olmuşdur. Kitabında İranın müxtəlif yerləri haqqında maraqlı m əlumatlar yazmiş, Avropadan İrana gələn yollar haqqında yazarkən Bakı şəhərindən də bəhs etmişdir. Kitab Keykavus Cahandari tərəfindən fars dilinə t ərcümə edilmişdir. 13-
Əsərin adı İrandan təsvirlər ya (Klonel Kolombarinin İran şahının d ərbarına səfəri 1249-1269 h.ş.), müəllifi Lin Torentondur ∗ . Lin Torenton, bu kitabini farnsalı sərhəng Kolonel F. Kolombari ∗ , italiyalı bir rəssam və qacar dövrünün bir neç ə avropalı səyyahının raport və xatirələrindən toplayıb yazmışdır. Kitabın ümumi movzusu Kolombarini tanıtmaq və Məhəmməd şah Qacarın vaxtında İranın ictimai, siyasi və hərbi vəziyyətinin şərhindən ibarətdir. Kolombari İrandakı xidmətini ən çox Təbriz və Tehran şəhərlərindəki hərbi hissədə keçirmişdir. O, İranda olduğu on beş il müddətində İranın bir çox yerlərini gəzmiş, İranın müxtəlif yerləri və Bakı şəhərindəki atəşgahdan da yazmışdır. Kitab Mina N əvayi tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 14-
Əsərin adı İran və İran hadisəsi, müəllifi Corc Kerzendir. Kitab iki cildd ən ibarətdir, yalnız I cildində Avropadan Bakıya gələn yollar haqqında dəqiq m əlumat yazır. Kitab Qulamrza Vəhid Mazandarani tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. Yuxarıda adı sadalanan səyahətnamlər əsasında aparılan bu araşdırmada Az ərbaycana Avropadan gələn yollar, Azərbaycan iqtisadiyyatı, siyasi vəziyyəti, Az ərbaycan xalqı, Bakı şəhəri və Xəzər dənizi haqqında məlumatlar əldə etdik və bu m əlumatları oxuculara təqdim edirik. Öz strateji mövqeyinə görə dünya xəritəsində çox mühüm ölkələrdən biri sayılan Azərbaycan bir çox cəhətdən dünya dövlətləri arasında ta qədim zaman- lardan tanınmışdır. Həm quru, həm də dəniz yolu ilə səfər edənlər üçün olduqca əlverişli olan Azərbaycan iki qitə arasında keçid olmuşdur. Qacar dövrü Avropa və Asiyda olan ölkələr arasında əlaqələrin müxtəlif sahələrdə genişlənməsi nəticəsində gedib-gələn rəsmi ya qeyri-rəsmi məmurların böyük əksəriyyətinin səfəri məhz Azərbaycan üzərindən həyata keçirdi. İstər dəniz,
∗ Lynne Thornton ∗ F. Colombari AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
579 istərsə də quru yolla gedib-gələn müsafirlər Azərbaycan ərazisində bir neçə yolla səfərlərini davam edə bilərdilər. Bu haqda daha geniş məlumat adı gedən səyahətnamələrdə vardır. Həmin səyahətnamələrdən əldə olunan məlumatlara əsasəngörürük ki, Avropadan gələn səyyahlar İstanbuldan Batumiyə və Tiflisə, Tiflisdən qatarla, bəzən də faytonla Bakıya gəlirdilər. Başqa bir yol Gürcüstan və Ermənistan üzərindən Naxşıvana, Naxçıvandan isə ya Təbrizə ya da Azərbaycandaxili yollarla Bakıya gələn yoldur. İrandan Tiflisə ya əksinə olan daha bir yol Rəşt, Astara, Hacıqabul, Gəncə, Şəmkir üzərindən Tiflisə gedən yoldur. (4; s. 37) Lakin bu yoldan avropalılar deyil, iranlılar istifadə edirdilər. Müxtəlif yollar və nəqliyyat vasitələri ilə Bakıya gələn avropalılar, Bakıdan dəniz ya Xəzər dənizi kənarı yollarla İrana gedirdilər. Dəniz yolu ilə həmçinin Həştərxan limanından gəmi ilə Bakıya, Bakıdan da Ənzəli limanına getmək mümkün idi. Bir müddət İranda yaşamış Pulak Yakub Eduard (1818-1891) yazıdğı “İran və iranlılar” kitabında Avropadan İrana gələn yollar haqqında yazarkən Azərbaycanın da adı keçir. O, Tiflisdən İrana gedən yolları üç yolla göstərir. 1-
2-
Qatarla Bakıya, Xəzər dənizinin sahilinə və Bakıdan hər on beş gündən bir, əslində isə nizamsız şəkildə gedən Rus buxar gəmisi vasitəsilə bataqlıqı keçdikdən sonra Ənzəli lamanına gedən yol. 3-
Rəştə gedən yol. Pulak habelə yazır: “Yeddi ya doqquz dayanacağı olan bu yol çətin olsa da, yolçu yol boyu Talış torpaqlarının gözəlliyini, bitki və ağaclarını, sıx meşələrini və geniş otlaqlarını görüb ləzzət almaq imkanını əldə edir”. (8; s. 310) Corc Kerzen Avropadan Bakıya gələn yollar haqqında yazır: “Ənzəlidə Rusyanın “Qafqaz”və “Merkuri” adlı gəmi servisi şirkəti Badkubədən oraya gedib-gəlirdi. Avropadan Badkubəyə çatmaq üçün müxtəlif yollar vardır. İstanbula dəmir yolu ilə gəlib oradan Avstriya ya Rusiya gəmi şirkəti ilə (2 ya 4 günə) Batumiyə və Tislisə, Tiflisdən 32 saat ərzində Badkubəyə çatmaq olar. Bundan başqa Berlidən gələn dəmir yolu ilə Xarkov, Odessa və oradan Rusiya gəmisi ilə Batumiyə gəlmək olar. 3 gün ərzində Sanpetrburq və Moskvadan quru yolu ilə Tiflisə, Tiflisdən isə qatarla Vladiqafqaza ya faytonla 136 mil uzunluğu olan
məşhur Daril yolu ilə Gürcüstana çatmaq olar. Başqa bir yol qatar yolu ilə Rusiya
daxilində Volqaya, oradan gəmi ilə Həştərxana ∗ , Həştərxandan isə Qafqaz yolundan, Merkuri şirkətinin gəmiləri ilə Xəzər dənizinin qərb sahilindən gəlmək mümkündür və bu ola bilsin ki, ən qısa yoldur. Beləliklə heç bir müsafir səkiz- doqquz gündən tez Londondan Badkubəyə gəməyi düşünməməlidir”.(6; s. 62) Qeyd etməliyik ki, uzun illərdən bəri gəmilər nəqliyyat vasitəsi kimi Xəzər sularında xidmət göstərirdi. Həmin dövürdə bu gəmiləri idarə edən Rusiya tərə- findən təsis edilmiş böyük şirkətlər vardır. Yuxarıda adı gedən Qafqaz və Merkuri şirkətləri Rusiyanın tabeliyində olan həmin şirkətlərdən idi. Şirkətin gəmiləri Xə- zərin bütün limanları arasında yük və sərnişin daşımaq məqsədi ilə davamlı şəkildə gedib- gəlirdilər. Corc Kerzen şirkətin gəmilərinin hərəkəti haqqında yazır: “May ayından
∗
Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|