Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beyt
- SULTAN SÜLEYMANIN AZƏRBAYCANA İKİNCİ GƏLİŞİ
151
qızılbaşlarla olan əhvalatını xatırladı, Burun Sultan Təkəli və başqa adamlarla şahdan döndü, gedib müxaliflərə qoşuldu. Cənnətməkan şah elə onsuz da bir dəstə nifaq əhli olan Hüseyn xan Şamlı, Qazi xan Təkəli və Məlik bəy Cüveyni kimi bəd əməlli əmirlərin hərəkətlərini müşahidə etməkdə və onlara qarşı etimadsızlıq göstərməkdəydi. Buna görə də canlarından keçən mübarizələri toplamaqdan ötrü bir neçə gün döyüşü yubatmaq qərarına gəldi, "göylərin və yerin qoşunları Allahındır" 137
kimi kəramətli sirr zahir oldu və birdən-birə sanki qeybdən zahir olan döyüşçülər rum qoşununun dəfinə başladılar. Əqrəb bürcünün* on üçündə Sultaniyyəyə qalın qar yağdı. Elə qar ki, Kamal İsmayıl belə demişdi:
Pambıq içində gizli qalan pənbədanətək 138 Qaldı qarın altında yenə dağ cismləri. 139
Sultaniyyədə rumi ləşkərinin çadırları qar altında qaldı və rumi döyüşçülərdən çoxlu adam qarın içərisində görünməz oldu, şaxtadan dondular. Bir şair həmin hadisə haqqında belə demişdir:
Sultaniyə səmtinə səfər eylərikən Gördüm iki min cəsəd, nə gor var, nə kəfən. Sordum ki, "Kim öldürüb bu osmanlıları?" Dilləndi səhər yeli, cavab verdi ki, "Mən!" 140
137 İfadənin ərəbcəsi: "...və lillahi cünudu-s-səmavati və-l-ardi". 138 Pənbədanə - pambıq toxumu, çəyirdəyi - Ş.F. 139 Beytin farcası: Manənde-ponbedane ke dər pənbe təbiyəst Əcrame-kuhhast nehan dər miyane-bərf. 140 Beytlərin farscası: Rəftəm ço be Sultaniye-an torfe çəmən, Didəm do hezar morde bi gur-o kəfən. Goftəm "Ke bekoşt inhəme osmani-ra? Bade-səhər əz miyane bərxast ke: "Mən!". 152
[Daha] İraqda qalmağa Sultan Süleymanın imkanı olmadı. Azuqə qıtlığından Azərbaycan yolu ilə geri qayıtmaq mümkün olmadığı üçün, abadan yer olan Şəhrizura getdi ki, bu qışı Mosul yaxınlığında qışlasın. O, Əllaməni Zülqədərlə Təbrizə yolladı, cənnətməkan şah da onlara hücum etdi. Qazi xan Təkəli duz-çörəyi unudub hümayun ordudan qaçdı, Təbrizə getdi, Əllaməni və onun yoldaşlarını şəhriyarın hücumundan xəbərdar etdi, [nəticədə] onlar Vana qaçdılar, həmin qalaya sığındılar. Sam Mirzə ilə dost olduğu üçün cənnətməkan şahın Hüseyn xan Şamlıdan xoşu gəlmirdi. O bu arada fərar etdi və şah tərəfindən qətlə yetdi. Şah [sonra] Van qalasına hücuma keçdi və onları (Əllaməni və yoldaşlarını - Ş.F) qalada mühasirəyə aldı, həmin qışı qala ayağında dayandı. Sultan Süleyman Mosula rəvan olan vaxt İbrahim paşa Bağdad hakimi Məhəmməd xan Şərəfəddinoğlunun və təkəli əmirlərinin yanına bir adam yolladı, onların xandgara tabe olmalarını və Bağdad qalasını təhvil vermələrini məsləhət gördü. Məhəmməd xan onun məsləhətinə əməl etmədi. Amma, böyüklər və ağsaqqallar Cuhə Sultanın qətli və təkəli əmirləri olan Əllamənin və Qazi xanın fərarı səbəbindən, həmçinin cənnətməkan şahdan qorxduqları üçün, xandgara itaət etməyi özlərinə məsləhət bildilər, qalanın açarını xandgara göndərib onu qalaya dəvət etdilər. Xandgar Mosul qışlağından qayıdıb Bağdada yollandı. Sufi və dövlətxah adam olan Məhəmməd xan Şərəfəddinoğlu şahın əmrinə əsasən şəhər və qaladan əl üzüb, çay üzərindəki körpünü (cəsr) kəsdi, "şahısevən" olan özünün təxminən üç yüz nəfər qohum-əqrabası ilə Bəsrə yoluyla Düzfula gəldi, oradan da Şiraza gəlib-yetişdilər. Başqa təkəlilər isə Sultan Süleymanı istiqbal edib Bağdada gətirdilər. Sultan həmin qışı Bağdadda qışladı.
Doqquz yüz qırx birinci il (miladi 1535) olan sonrakı ildə Sultan Süleyman ikinci dəfə Bağdaddan əcəm diyarına ləşkər çəkdi, İraq mülkünə qədəm basdı, Dərczinədək gəlib çıxdı. Buna görə də, cənnətməkan şah Van qalası ayağından ayağını çəkib Təbrizə yollandı. Orada mötəbər əmirlər silkindən olan və sonralar nifaq əhlinə çevrilən Məlik bəy Cuveyni qətlə yetirildi. [Şah] orardan
153
çıxaraq qəzəbli ləşkərini rumlu əskərlərin meydanına tərəf hərəkətə gətirdi. Müzəffər ləşkərin çərxçiləri Dərczində xandgar ordusunun münqəlayına çataraq döyüşdülər və qalib gəldilər. Qızılbaşların qələbəsi, rumilərin isə məğlubiyyətindən agah olan Sültan Süleyman öz əmirlərini həyəcana düşmələrinə (aşofte) görə danlayıb dedi: "Siz hərgah çorxçi döyüşçüləri və qarovul tərəfindən məğlub olmuşsunuzsa, bəs qızılbaş padşahı ilə necə döyüşəcəksiniz?". O, kədərləndi, qızılbaşlarla qarşılaşmaqdan daşındı, Dərczindən çıxıb, qayıdış, bəlkə də məğlubiyyət cilovunu Ruma tərəf yönəltdi.
Şahın zəfər ayəli ordusu isə onun ardınca hərəkətə başladı. Van qalasına çatdıqları vaxt Bəhram Mirzəm və bəzi əmirləri rumilərin təqibinə göndərdilər, hümayun qoşun isə Van çəmənliyində dayandı. Van qalasındakı rumilərsə şahın əzəməti (şokuh) və qüvvəsi (setvət) qarşısında tab edə bilməyərək, orada qalmadılar və fərar etdilər. Bu əhvalatdan əvvəl rum xandgarı Diyarbəkr əmirülümərası Məhəmməd paşanı Əllamə, bəzi rum əmir və paşaları, habelə iki min nəfər yeniçəri ilə Van qalası əhalisinin köməyinə yollamışdı. Vəstana çatdıqları vaxt onların gəlmə xəbəri cənnətməkan şaha çatdı və şah bir neçə cəngavərlə birlikdə onlara hücum etdi. Rum qoşununun qaraltısı gözə göründüyü zaman qızılbaş ləşkərinin əksəriyyəti gecə yuxuda idi. Hücumun şiddətli vaxtı qalibiyyətli məiyyətdə iki mindən çox adam qalmamışdı. Əllamə şah bayraqları arasında (Şah Təhmasibin - Ş.F.) parıltılı (foruq) "bükürük" adı ilə məşhur olan xüsusi bayrağını gördükdə tanıdı və Məhəmməd paşaya dedi: "Həzrət şahdır ki, özü şəxsən buraya təşrif gətirməkdədir. Cəngə girməyimiz məsləhət deyildir, çünki biz onun əzəmət və qüdrətinə tab edə bilmərik". Məhəmməd paşa [isə] öz ləşkərinin böyüklüyünə və qızılbaşların azlığına qürurlanıb, qoşun səfini bəzədi. Amma, rumilər Şiraz zülqədərlərindən olan Qazi xanın və bir dəstə müzəffər qorçinin birgə həmləsi ilə məğlub olub, geri çəkildilər, göz müşahidəsinə görə onların əksəriyyəti qətl olundu, xandgarın bir neçə mötəbər adamı əsir alındı, yerdə qalanları isə Ərciş qalasına tərəf getdilər və adam yollayıb xandgardan kömək istədilər.
Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|