Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. А. Bakixanov adına tariX İnstitutu sahiBƏ budaqova
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 üçün çox əhəmiyyətli idi. Bostançılıqla Əlincə mahalında və Naxçıvan şəhəri daxil olmaqla, eyni adlı mahalın 26 kəndində məşğul olurdular. 1828-ci ildə Naxçıvan bölgəsinin əkilən tor- paqlarının 50 xalvarında bostan əkilirdi ki, buradan da yarım milyon pud məhsul (görünür, qarpız və yemiş) yığılırdı. Üzüm bağlarının əksəriyyəti Naxçıvan bölgəsində becərilir- di. Burada 30 xalvara yaxın üzüm bağı var idi. Əsas etibarilə, kişmiş üçün istifadə edilən bir xalvar üzüm sahəsindən 400 bat- mana yaxın məhsul yığılırdı. 1 Ümumiyyətlə. Naxçıvan şəhərin- də XIX əsrin 20-ci illərində 12 min batmana yaxın üzüm yı- ğılırdı. Ordubad şəhərinin və eyni adlı bölgənin mahallarında bağ- çılıq əsas məşğuliyyət sahələrindən biri olmuşdur. Ordubad bölgəsində 200 xalvar əkin sahəsində meyvə bağları salınmışdı ki, bunun da 30 xalvarı Ordubad şəhərində və onun ətrafında yerləşirdi. 2 Naxçıvan diyarında əkilib-becərilən kənd təsərrüfatı məhsul- larının bir qismi satış üçün nəzərdə tutulurdu. Naxçıvan baza- rında buğdanın bir batmanının qiyməti 40 gümüş qəpik, unun bir batmanı 50 gümüş qəpik, arpanın bir batmanı 30 gümüş qəpik idi. Darı ən ucuz dənli bitkilərdən idi, onun hər batmanı 20 gümüş qəpiyə müəyyən edilmişdi. Çəltiyin qiyməti isə buğdanın qiyməti kimi 40 gümüş qəpik olmuşdu. Naxçıvan bazarında ən bahalı kənd təsərrüfatı məhsulu olan pambığın bir batmanının qiyməti 4 manat 50 qəpiyə bərabər idi. 3 Ordubad bazarında isə pambığın qiyməti, Naxçıvan baza- rında bu məhsula qoyulan qiymətdən nisbətən baha idi, bir batman pambıq, adətən, 5 manat 50 qəpiyə satılırdı. Ordubad bölgəsində əhalinin bir qismi ipəkçiliklə məşğul olur, əldə etdiyi məhsul həm məişətdə işlədilir, həm də bazara çıxarılırdı. Burada əldə edilən ipək, keyfiyyət etibarilə müxtəlif 1 NƏST, s. 91. 2 Yenə orada, s. 195, 197, 198. 3 Yenə orada, s. 97. 55 olduğu üçün, onun bazar qiyməti də müxtəlif idi. Məsələn, birinci növ ipəyin qiyməti Ordubad bazarında 12 tümənə, ikinci növünün qiyməti isə 7 tümənə bərabər idi. 1 Kənd təsərrüfatı məhsulları yerli bazarlarda satılmaqla bərabər, eyni zamanda qonşu xanlıqlara və ölkələrə də ixrac edilirdi. Ordubad bölgəsindən ən çox meyvə və meyvə qurusu ixrac olunurdu. Meyvə qurusu Tiflisə, meyvənin özü isə İrana, Qaradağ xanlığına aparılır və orada buğdaya dəyişdirilirdi. 2 Naxçıvan diyarında əhalinin həm əkinçilik, həm də hey- vandarlıqla məşğul olması, onlardan yığılan vergilərin çeşidinə və həcminə öz təsirini göstərirdi. Həmin məsələlərin tədqiqatı mövzumuza uyğun gəlmədiyi üçün, bu barədə ətraflı danışmayacağıq. Təkcə onu qeyd etməliyik ki, tədqiqatçılar xanlıqlar dövründə Azərbaycanda otuzdan artıq vergi növünün mövcud olduğunu göstərir 3 . Belə bir vəziyyəti Naxçıvan xanlığına da şamil etmək olar. Bu isə əhalinin məşğuliyyətinin də çoxsaylı olmasına bir işarədir. Xanlıqlar dövründə əhalidən kənd təsərrüfatı vergilərindən sa- vayı «mancanaq pulu» və ya «dəyirman pulu» vergiləri də alınırdı. Məlumdur ki, «manacaq pulu» ev şəraitində mancanaqdan, yəni toxucu dəzgahından istifadə edən toxuculardan alınırdı. «Dəyirman pulu» isə şübhəsiz ki, dəyirman sahiblərindən top- lanırdı. Belə misalların sayını artırmaq da olardı. Gətirdiyimiz misallar bir daha əhalinin məşğuliyyətinin rəngarəng olmasını göstərən dəlillərdəndir. 1 А.С.Сумбатзаде. Промышленность Азербайджана... с. 122. 2 NƏST, s. 202. 3 Bax: İ.P.Petruşevski. Göstərilən əsəri. 56 II.3. Maldarlıq Naxçıvan xanlığında əhalinin əsas məşğuliyyət sahələrindən birini də maldarlıq təşkil edirdi. Xanlığın dağətəyi və dağlıq bölgələri maldarlığın inkişafı üçün daha əlverişli idi. Bununla belə, mənbələrdə kənd təsərrüfatının bu sahəsi ilə bağlı faktiki materialın qıtlığı onun tədqiqi işini xeyli çətinləşdirir. Buna baxmayaraq mövcud faktiki materiallar əsasında qarşıya qoy- duğumuz məsələni heç olmazsa, ümumi şəkildə həll etməyə cəhd edəcəyik. İlk növbədə qeyd etməliyik ki, bütün Azərbaycanda olduğu kimi, Naxçıvan diyarında da kənd təsərrüfatında, əkinçilikdən sonra ən mühüm sahə maldarlıq idi 1 . Kənd əhalisi qədim təsərrüfat sahəsi olan maldarlıqla, iqlim şəraiti imkan verdiyinə görə, Naxçıvan diyarının, demək olar ki, bütün mahallarında məşğul olurdu 2 . Naxçıvan diyarının bir çox mahallarında, xüsusilə Dərələyəz mahalının şərq hissəsində mal- darlıq üçün lazım olan otlaqların çoxluğundan, burada maldarlıq əhalinin əsas məşğuliyyətinə çevrilmişdi. Bu da təsadüfi deyildi, çünki buradakı torpaq sahələrinin əksəriyyəti əkinçilik üçün yararsız olduğuna görə otlaqların sahəsi daha çox idi 3 . Xok mahalında da vəziyyət eynilə belə idi. Burada suyun azlığından torpaqların çoxu əkilib-becərilmir və ona görə də həmin yerlər otlaq kimi istifadə olunurdu. Ordubad bölgəsində də xeyli otlaq yeri olduğu qeyd edilir. 4 Mənbələrdən aldığımız məlumata görə, Naxçıvan diyarında buynuzlu heyvanların sayı nəqliyyat heyvanlarından təqribən 10 dəfə çox idi. Naxçıvan diyarında qoyunçuluq daha çox inkişaf etmişdir. XIX əsrin birinci rübündə buynuzlu və nəqliyyat heyvanla- 1 İ.Şopen. Göstərilən əsəri, s. 789, 795. 2 NƏST, s. 92. 3 Yenə orada, s. 81. 4 NƏST, s. 77, 199. Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|