Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. А. Bakixanov adına tariX İnstitutu sahiBƏ budaqova
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
57 rının həm sayı, həm də aralarındakı nisbət baxımından, Ordubad bölgəsində vəziyyət Naxçıvan bölgəsindəki vəziyyətlə, demək olar ki, eyni idi. Ordubad bölgəsində də qoyunçuluq, digər sahələrlə müqayi- sədə nisbətən inkişaf etmişdi. Eyni zamanda buynuzlu heyvan- ların sayı nəqliyyat heyvanlarının sayından təqribən 13 dəfə çox idi. Naxçıvan əyalətinin statistik təsvirindən müəyyən etmək olur ki, Ordubad bölgəsində nəqliyyat heyvanları arasında dəvə barəsində də məlumat verilir. Lakin dəvənin hansı mahallarda olması haqqında isə heç bir məlumat verilmir. Güman etmək olar ki, dəvədən əsas etibarilə ən çox ticarətlə məşğul olan yerlərdə istifadə olunurdu. Maldarlıq sahəsində, Ordubad bölgəsində vəziyyət Naxçıvan bölgəsi kimi olsa da, heyvanların miqdarı sahəsində o, Ordubad bölgəsindən xeyli irəlidə idi. Dəvələrin sayı çıxılmaq şərti ilə istər heyvanların ümumi sayı, istər buynuzlu heyvanlar (69%), istərsə də nəqliyyat heyvanları (74",4%) və eyni zamanda bütün digər göstəricilər baxımından (öküz və camışın ümumi sayının 89,3%-i, qoyun, qoç və keçilərin 60%-i, atların 88,7%-i, ulaq- ların 61,5%-i) çoxluğu Naxçıvan bölgəsinin payına düşürdü. Rusiya tərəfindən işğal edildikdən sonra tərtib olunan məlu- mata görə, Naxçıvan dairəsi üzrə 96733 heyvan var idi ki, bun- ların da 92,7%-i (89725 baş) buynuzlu heyvan, 7,3%-i isə (7048 baş) nəqliyyat heyvanı idi. Xanlıq dövründən miras qaldığına görə, ümumi təsəvvür yaratmaq üçün, həmin rəqəmlərdən isti- fadə etmək olar. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Naxçıvan və Ordubad bölgə- sində maldarlığın başqa sahələrinə nisbətən qoyunçuluq xeyli inkişaf etmişdi (burada heyvanların ümumi sayının 62,4%-i qo- yunların payına düşürdü). Heyvanların mahallar üzrə paylanmasına gəldikdə isə onla- rın mühüm hissəsi Bilev (39,9%) və Dəstə (23,8%) mahallarının payına düşürdü. Bunlardan sonra ardıcıllığa görə Ordubad şəhəri daxil olmaqla eyni adlı mahal (18,5%), Cənənab (9,5%) və Əylis (8,3%) mahalları gəlirdi. 58 Bir baş qoyun və keçidən ildə 3,8 batman və yaxud 4,5 funt 1 və ya hər 9 qoyun və keçidən 1 pud yun almaq mümkün idi. 2 Belə olduğu halda, Naxçıvan diyarı üzrə 69953 baş qoyun və keçinin olduğunu nəzərə alsaq, hər il alınan yunun həcminin 7772,5 puda bərabər olduğunu söyləyə bilərik. Hər bir sağmal inək və camışdan ildə 3 batman yağ almaq mümkün idi. Hesablamalara görə, hər üç inək və camışdan biri sağmal olurdu. 3 Hər üç qoyun və keçinin sağmal kimi qəbul etməyi təklif edən İ.Şopenin fikrincə, hər bir qoyun və keçinin südündən ildə 2 batmana qədər pendir almaq mümkün idi. 4 Bundan əlavə, maldarlıq, sənətkarlığın mühüm sahələrindən olan dəriçiliyin inkişafı üçün də əhəmiyyətli idi. Əgər Naxçıvan diyarında Rusiyanın işğalından sonra xırda və iribuynuzlu hey- vanların sayının 102706 baş olduğunu nəzərə alsaq, onda təq- ribən bir o qədər sayda dəri alındığını söyləyə bilərik. Maldarlardan vergi, bilavasitə saxladıqları heyvanlardan əldə etdikləri məhsulla bağlı idi. Süd verməyən və yalnız tarla iş- lərində istifadə olunan öküz və kəl üçün kəndlilərdən vergi alın- mırdı. 5 Heyvanların ətindən, südündən, dərisindən istifadə edən kəndli ildə bir dəfə «mal pulu» adı ilə vergi verməli idi. «Mal pulu» vergisini, adətən, inək, camış, qoyun, ulaq, yük atı saxlayan kəndlilər verirdilər: hər bir camış üçün gümüş pulla 1 manat, inək üçün 50 qəpik, bir qoyun üçün 20 qəpik, bir ulaq üçün 50 qəpik, bir yük atı üçün 2 manat 20 qəpik «mal pulu» vergisi ödənilirdi. 6 Yuxarıda gətirilən dəlillər əsasında biz Naxçıvan diyarında maldarlığın ümumi coğrafiyasını verməyə səy göstərdik. İqlim və coğrafi şəraitə əsasən Naxçıvan diyarında qoyunçuluq daha çox inkişaf etmişdi. Buna imkan verən əsas amil müvafiq 1 Funt — 409,5 q-a bərabərdir. 2 İ.Şopen. Göstərilən əsəri, s. 794-795. 3 Yenə orada, s. 793. 4 Yenə brada, s. 795. 5 NƏST, s. 103. 6 Yenə orada. 59 otlaqların çoxluğu, bəzi bölgələrdə isə, xüsusilə Dərələyəz ma- halında bərəkətli torpaqların əkin üçün yararlı deyil, otlaq kimi istifadə edilməsi ilə bağlı idi. Bunu da əlavə etmək lazımdır ki, Türkmənçay müqaviləsinə qədər Naxçıvan xanlığının ərazisində ardı-arası kəsilməyən müharibələrin aparılması da kənd təsər- rüfatının bütün sahələrində olduğu kimi, maldarlığın inkişafına da mənfi təsir göstərmişdir. II.4. Sənətkarlığ XVIII əsrin ikinci yarısı – XIX əsrin əvvəllərini əhatə edən xanlıqlar dövrünü Naxçıvan xanlığında sənətkarlığın inkişafı üçün heç də əlverişli dövr hesab etmək olmaz. Demək olar ki, fasiləsiz davam edən ara müharibələri və yadelli hücumlar, Azərbaycanın digər xanlıqlarında olduğu kimi, Naxçıvan xanlığında da sənətkarlığın inkişafına ağır zərbə vururdu. Lakin bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, bölgənin bol xammal ehtiyatlarına malik olması və sənətkarların əsrlər boyu qazandıqları istehsal vəsaitləri bu sahədə hətta müəyyən uğurların əldə edilməsinə şərait yaradırdı. Sənətkarlıq qədim zamanlardan Naxçıvan diyarında əhalinin ənənəvi məşğuliyyət sahələrindən biri olmuşdur. 1 Naxçıvan diyarında sənətkarlığın inkişafı onun ayrı-ayrı sahələrinin həm istehsal etdiyi mallara olan tələbatı, həm də ticarət əlaqələrinin səviyyəsi ilə şərtlənmişdir. Başqa şəkildə desək, sənətkarlıq və onun ayrı-ayrı sahələri bir tərəfdən cəmiyyətin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin, digər tərəfdən isə ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrinin göstəricisi kimi çıxış edirdi. Öyrəndiyimiz dövrdə Naxçıvan diyarının əsas şəhərləri olan istər Naxçıvan, istərsə də Ordubadda sənətkarlıq o qədər də yüksək səviyyədə olmamışdır. Bununla belə sənətkarlıq bir çox orta əsr şəhərlərində olduğu kimi, Naxçıvan və Ordubadın da 1 А.С.Сумбатзаде. Промышленность Азербайджана, с. 9; Г.Б.Абдуллаев. Азербайджан в XVIII в. и взаимоотношения с Россией. Баку: 1965,с. 129. Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|