Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

18-də  Bakı-Tbilisi-Ceyhan  (BTC)  neft  kəmərinin  Səngəçalda 
özülü qoyulmuşdur. BTC-nin 30 aya tikilməsi nəzərdə tutulmuş- 
dur. Bu neft kəmərinin Azərbaycandan keçən hissəsinin uzunluğu 
468  km,  Gürcüstandan  keçən  hissəsinin  uzunluğu  225  km, 
Türkiyənin ərazisindən keçən hissəsinin uzunluğu isə  1037 km-dir. 
BTC-nin  illik  ötürmə  gücü  40-45  mln  ton  olmalıdır,  borulann 
diametri 42 düyümlükdür (126,  1999, №1, s.37). Tikintinin ümumi 
dəyəri 4 mlrd dollar müəyyən edilmişdir.  Bu məbləğin 30%-nin 
neft  şirkətləri,  70%-nin  isə  beynəlxalq  maliyyə  qurumlannın 
verdiyi  borc  vəsaiti  hesabına  ödənilməsi  nəzərdə  tutulmuşdur. 
Bu tikintiyə Azərbaycan tərəfi də  115  mln dollar vəsait ayırmış- 
dır  ki,  bunun  da  66  mln  dollan  Azərbaycan  Milli  Bankından, 
46 mln dolları isə Neft fondundan verilmişdir (47,  24.01.2003). 
BTC-nin  Azərbaycan  hissəsinin  tikintisi  2005-ci  ilin  mayın
25-də, Gürcüstan hissəsinin tikintisi həmin ilin oktyabnnda başa 
çatmış,  2006-cı  ilin  mayın  28-də  isə Azərbaycan  nefti  Ceyhan 
limanına çatmış və 2006-cı ilin iyun ayının 4-dən isə Xəzər nefti 
ilə  yüklənmiş  ilk  tanker  Ceyhan  limanmdan  Avropaya  yola 
salınmışdır (55,100/101,2006,74).
‘İpək  yolu”nun bərpasım  zəruri  edən  milli  iqtisadi  amillər- 
dən biri və həm də vacibi Ermənistan tərəfindən elan edilməmiş 
müharibənin  vurduğu  iqtisadi  ziyanın  aradan  qaldınlması,  ölkə 
iqtisadiyyatının  sabit,  dinamik  inkişafına,  xalqın  iqtisadi  həyat 
səviyyəsinin  yüksəldilməsinə  nail  olmaqdan  ibarətdir.  Məlum 
olduğu kimi, Ermənistanm Azərbaycan Respublikasma etdiyi təca- 
vüz  nəticəsində  20%  torpağımız  işğal  olmımuş,  respublikamıza
22,2  mlrd dollar maddi  ziyan dəymişdir.  Ermənistanın təcavüzü 
nəticəsində  150  min  yaşayış  evi,  7  min  sənaye,  aqrar  və  digər 
müəssisələr, 4400-э qədər təhsil ocaqlan, mədəniyyət obyektləri, 
xəstəxanalar,  ictimai  iaşə müəssisələri,  idarə və təşkilatlar qarət 
olunub  dağıdılmış,  100  kilometrlərlə  avtomobil yollan,  elektrik 
xətləri,  su  və  qaz  kəmərləri  və  digər  infrastruktur  obyektləri 
sıradan  çıxanlmış,  ölkəmizin  ekologiyasma  böyük  ziyan  dəy- 
mişdir (25,5).
Bundan  başqa,  erməni  təcavüzü  nəticəsində  Azərbaycanın 
əsas  hissəsinin  Naxçivan  Muxtar  Respublikası  ilə  dəmir  yolu

---

əlaqəsi kəsilmiş,  130 km-э yaxın dəmir yolu xətti (stansiya qur- 
ğuları və digər infrastruktur obyektləri də  daxil olmaqla)  işğalçı 
qüwələr  tərəfindən  zəbt  olunmuşdur.  Həmçinin  1992-ci  ildən 
İratı və Türkiyəyə çıxışı təmin  edən Bakı-Culfa-Naxçıvan  avto­
mobil  və  dəmir  yolu  fəaliyyət  göstərmir.  Bunun  nəticəsidir  ki, 
Muxtar Respublika  15  ildir ki,  blokada  şəraitində, böyük çətin- 
liklərlə qarşılaşaraq yaşayır (25,5).  Respublikamıza dəymiş belə 
böyük  həcmdə  iqtisadi  ziyanın  aradan  qaldınlması,  iqtisadiy- 
yatın  sabit  inkişafına nail  olunması  üçün  ölkə  daxilində  həyata 
keçirilən düzgün iqtisadi  strategiyanın böyük  əhəmiyyəti vardır 
və  “İpək  yolu”nun  bərpası  da  bu  strategiyanın  tərkib  hissəsini 
təşkil edir.
Beləliklə, Avrasiya nəqliyyat dahlizinin reallaşması ölkəmizin 
müstəqillik illərində  əldə  etdiyi  çox mühüm nailiyyətlərdən biri 
olmuşdur. Avropa-Qafqaz-Asiya ölkələri arasında yüklərin qarşı- 
lıqlı fayda əsasında və təhlükəsiz ötürülməsi üzrə bu dəhliz digər 
regional  nəqliyyat  dəhlizləri  ilə uğurla rəqabət  aparmağa başla- 
mış və ölkə iqtisadiyyatının inkişafma, nəqliyyat infrastrukturunun 
formalaşmasma çox ciddi təsir edən amillərdən birinə çevrilmişdir.
‘İpək yolu”nun bərpası prosesində respublikamızın ərazisində 
terminallar tikilməsinin,  köhnələrinin yenidən  quraşdmlmasının 
da böyük rolu  olmuşdur.  Bakı yaxınlığmda, Abşeron yanmada- 
sında 1998-ci ilin yanvannda Dübəndi terminalı istifadəyə veril- 
mişdir ki, bu da Mərkəzi Asiya neftinin Xəzər dənizi, Azərbaycan, 
Gürcüstan  ərazisi  vasitəsilə  tankerlərdən  dəmir  yolu  çənlərinə 
yükləyib  dünya bazanna çıxarmağa imkan verir (83).  Bu termi­
nal  120 min ton neft saxlamaq imkanına malikdir. Burada Qaza- 
xıstanın  Tenqiz  yatağından  çıxanlan  neft,  Türkmənistanın  xam 
nefti  emal  olunur  (23,8.02.2002).  2002-ci  ildə  isə  “Azpetrol” 
şirkəti  tərəfindən  Səngəçal  terminalı  inşa  edilmişdir.  Səngəçal 
terminalı 200 min ton neft məhsullan saxlamaq gücünə malikdir. 
Bu terminal vasitəsilə də Mərkəzi Asiya neftinin dünya bazanna 
çatdırılması  həyata  keçirilir  (63,s.l33).  Bu  terminal  Bakının 
45  km  cənubunda,  dəniz  səviyyəsindən  10-15  km  yüksəklikdə 
yerləşir (100,1.03.2004). Qeyd etmək lazımdır ki, bu terminallar 
vasitəsilə Mərkəzi Asiya nefti dəniz yolu ilə Gürcüstanın Batumi

---

və Poti limanlanna çatdınlır, oradan da tankerlərlə Avropa baza- 
nna  ötürülür.  Deyilənləri  ümumiləşdirərək  Avrasiya  nəqliyyat 
dəhlizində yükdaşımalann səmərəliliyini daha da artırmaq üçün 
praktik  cəhətdən  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edən  aşağıdakı  tədbir- 
lərin həyata keçirilməsini vacib hesab edirik.  1) Baza nəqliyyat- 
müəssisə  kompleksinin  və  nəqliyyat-ekspedisiya  mərkəzinin 
yaradılması; 2) Terminal sistemlərinin, loqistik mərkəzlərin yara- 
dılması; 3) Nəqliyyat şəbəkələrinin beynəlxalq standartlara uyğun 
yenidən  qurulması;  4)  Bərə-gəmilərlə  yük  daşımalannın  artınl- 
ması;  5) Avtomobil qoşqu və yanmqoşqu vasitələrindən istifadə 
etməklə ixrac və tranzit yükdaşımalannın maksimum artınlması; 
6) Nəqliyyat vasitələrinə texniki xidmət və təmir işləri səviyyə- 
sinin  yüksəldilməsi;  7)  İnformasiya  texnologiyalanndan  geniş 
istifadə etməklə yükdaşımalann proqnozlaşdınlması, nəqliyyatın 
hərəkətinə,  idarə  olunmasma  operativ nəzarətin təmin  edilməsi; 
8)  Nəqliyyat  sahəsində  dövrün  tələblərinə  cavab  verən  kadr 
potensialının  formalaşdınlması;  9)  Dünya  praktikasında  geniş 
istifadə  olunan  konteynerlərlə  yükdaşımaların  artınlması.  Bu 
təkliflərin  hər  birinin  həyata  keçirilməsinin  böyük  iqtisadi 
səmərəsi  olacaqdır.  Bunu  daha  aydın  başa  düşmək  üçün  təkcə 
birinci  qeyd  olunan məsələ  üzərində  dayanmaq kifayətdir.  Belə 
ki,  baza  nəqliyyat  müəssisə  kompleksinin  yaradılması  beynəl- 
xalq  daşımalarda  istifadə  olunan nəqliyyat vasitələrinin  qəbulu, 
saxlanması,  texniki  xidməti,  cari  təmiri,  nəqliyyat  ekspedisiya 
işlərinin  təşkili,  idarə  olunması  və  xidməti  göstərilməsi  üçün 
lazımi  şəraitin yaradılmasına,  nəqliyyat-ekspedisiya  mərkəzinin 
yaradılması  isə yüklərin qablaşdınlması,  markalanması,  bağlan- 
ması,  paketləşdirilməsi  və  konteynerləşdirilməsinə  imkan  verir. 
Bu  da Avrasiya  nəqliyyat  dəhlizindən  istifadəni  daha  cəlbedici 
edərdi.
Beləliklə,  “Yeni ipək yolu”nun yaradılması obyektiv iqtisadi 
zərurətdən  irəli  gələrək  milli,  regional  və  beynəlxalq  iqtisadi 
amillərlə  bağlı  olmuşdur.  XX  əsrin  sonlannda  müstəqillik  əldə 
etmiş  postsovet  məkanmdakı  respublikalann  milli  iqtisadiyya- 
tının  inkişaf etdirilməsi,  nəqliyyat-iqtisadi  blokada nəticələrinin 
aradan  qaldınlması,  Avropa  və  dünya  bazanna  sərbəst  çıxışın

---