Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İşin elmi nəticəsi.
- İşin tətbiqi əhəmiyyəti.
- Çapa tövsiyə edən
“Dədə Qorqud kitabı”nda kosmos-həyat dünyası – ağ, xaos-ölüm dün - yası – qara rənglə ifadə olunur. Abidədə belə bir mərasimi adət təsvir olu - nur ki, oğuzlar həmin mərasimdə oğlu olanı – ağ, qızı olanı – qırmızı ota - ğa, oğlu-qızı olmayanları – qara otağa yerləşdirirmişlər (11, 34). Tədqiqatlar göstərir ki, bu üç rəng dünyanın ən qədim rəngləri hesab olunur. V.V.İvanov yazır ki, qırmızı, ağ və qara rənglər rəng adlarının, müx təlif xalqların ritual və mifologiyalarındakı rəng simvollarının təd - qiq lərində aşkar olunan üçbucağa uyğun olan əsas ümumbəşəri üçbucağa daxildir. Və qırmızı-qara-ağ rənglərin üçüzvlü sistemi üst paleolit dövrü - nün qayaüstü rəsmləri üçün müəyyənedicidir və belə hesab etmək olar ki, “Homo Sapiens” üçün də səciyyəvidir (12, 8). Göründüyü kimi, bu üç rəng dünyanın ən qədim rəngləri hesab olunur və tədqiqatçılar bu rəngləri bütün dünya xalqlarının ən qədim mədəniy - yətlərində aşkarladıqları üçün onları rənglərin ümumbəşəri üçbucağı adlandırmışlar. “Dədə Qorqud kitabı”nda da bu üç rəng var. Lakin bura- da diqqəti cəlb edən rənglərin sayının məhz üç olmasıdır. Şübhəsiz ki bu üç rəng həyat-ölüm haqqında qədim mifoloji görüşlər- lə bağlıdır. “Dədə Qorqud kitabı” göstərdi ki, ölüm – qara rənglə, həyat isə həm ağ (oğlan), həm də qırmızı (qız) rənglə ifadə olunur və burada cinsi (kişi-qadın) simvolizm var. Cinsi simvolizm dualizmlə, yəni ikili qarşıdurma ilə bağlıdır. Varlıq alə min də hər şey ikili sistemə daxildir. Lakin Viktor Terner belə hesab edir ki, hər bir ikilik öz daxili quruluşuna görə üçlükdür. O yazır ki, nəin- ki cinsi dualizmi, hətta praktik olaraq dualizmin istənilən formasını daha ge niş olan üçüzvlü təsnifatın bir hissəsi kimi nəzərdən keçirmək lazımdır (13, 71). V.Terner göstərir ki, ikiliyin daxili quruluşunu təşkil edən üçlük üç rəng lə bağlıdır. Ağ rəng müsbət məna sırası ilə bağlı olub, təkmənalıdır. Qara rəng də mənfi məna sırası ilə bağlı olub təkmənalıdır. Qırmızı isə tək mənalı olmayıb, eyni zamanda həm şər, həm də xeyir kateqoriyası ilə bağlıdır (13, 81-83). Beləliklə, ağ rəng – birmənalı şəkildə müsbət mənaları (kosmosu, hə- yatı, xeyiri), qara rəng – birmənalı şəkildə mənfi mənaları (xaosu, ölümü, şəri), qırmızı isə – çoxmənalı olub, həm kosmosu, həm xaosu bildirir. Bu - radan nəticə çıxarmaq olar ki, qırmızı iki mənanın (müsbət-mənfi), iki dünyanın (kosmos-xaos) arasında durur. S.Rzasoy yazır ki, oğuz mi fo lo - giyasında: 2014/ I 110 ağ – kişi başlanğıcını, kosmosu; qara – övladsızlığı, xaosu; qırmızı – ambivalent, ikiişarəli semantem kimi, qadın başlanğıcını, həm kosmosu, həm də xaosu – kosmosla xaosun hüdudunu işarələyir (10, n254). Beləliklə, qırmızı rəng ağ rənglə qara rəng arasında aralıq rəng, yəni ke çid rəngidir. Ağın həyat dünyasını, qaranın ölüm dünyasını bildirdiyini göz önünə gətirsək, onda qırmızı rəng kosmosla xaos, həyatla ölüm, bir sözlə, iki zidd dünya arasındakı keçidi işarə edir. Bu halda qırmızının mə - ra simi mənasının üzərinə işıq düşür. Toy da, yas da iki dünya arasında ke - çid deməkdir. Yas zamanı ölən insan bu dünyadan (həyat dünyasından) o dünyaya (ölüm dünyasına) keçid edir. Toy da keçiddir. Burada insan sub- aylıq dünyasından evlilik dünyasına keçid edir. Novruz bayramı da keçid- dir. Burada insanlar köhnə zamandan təzə zamana keçirlər. Demək, qır- mızı rəng keçidi işarələyir. Toyda yalnız qırmızı rəngdən istifadə olun- ması bu keçidin həyat dünyasının (kosmosun) öz daxilində baş verməsini bildirir. Yasda qara şalla bərabər qırmızı şaldan istifadə olunması həyat dünyasından (kosmosdan) ölüm dünyasına (xaosa) keçidi ifadə edir. İşin elmi nəticəsi. Məqalə mərasimlərdə qırmızı rəngin istifadəsi haq - qında aydın təsəvvür yaradır. İşin elmi yeniliyi. Məqalədə ilk dəfə qırmızı rəngin kosmosla xaosu, həyatla ölümü, bir sözlə, iki zidd dünya arasındakı keçidi ifadə etdiyi bil - dirilir. İşin tətbiqi əhəmiyyəti. Məqalədən folklorşünaslar, xüsusilə mərasim folkloru ilə məşğul olan tədqiqatçılar istifadə edə bilərlər. ƏDƏBİYYAT 1. Жуковская Н.Л. Категории и символика традиционной культуры мон- голов. Москва, «Наука», 1988 2. Nur R. Oğuznamə. İskəndəriyyə, 1928 3. Abdulla B. “Kitabi-Dədə Qorqud”da rəng simvolikası. Bakı, “Çaşıoğu”, 2004 4. Xəlil A. Türk xalqlarının yaz bayramı və Novruz. Bakı: Elm və təhsil, 2012 5. Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Bakı, 1992. 6. Nəbiyev A. Novruz. B., 1989. 7. Топоров В.Н. Космос / Мифы народов мира. В 2-х томах. Том 2. Москва: Советская энциклопедия, 1982, с. 9-10 8. Лосев А.Ф. Хаос / Мифы народов мира. В 2-х томах. Том 2. Москва: Советская энциклопедия, 1982, с. 579-581 2014/ I 111 9. Bəydili (Məmmədov) C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı: Elm, 2003, 418 s. 10. Rzasoy S. Oğuz mifologiyası Bakı, «Nurlan», 2009 11. Kitabi-Dədə Qorqud / Müqəddimə, tərtib və transkripsiya F.Zeynalov və S.Əlizadənindir. Bakı: Yazıçı, 1988 12. Иванов Вяч.Вс. Художественное творчество, функциональная асим- метрия мозга и образные способности человека / Труды по знаковым систе- мам, вып. 16. Тарту, 1983 13. Тернер В. Символ и ритуал (сб. трудов). Москва: Наука, 1983 Çapa tövsiyə edən: Fil.ü.e.d. Seyfəddin Rzasoy 2014/ I 112 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|