Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır

Ada’nın çevresi taştır,
Alt yanında otu yaştır. 
Mehmet Paşa bize baştır, 
Hey ada ada can sana feda
***
Ada Fethislam’a bakar, 
Arasından girdab akar, 
Topcuları cenke bakar, 
Metindir Ada Kalesi. 
Alınmaz Kastel kulesi.
Adanın çevresi taşdır, 
Yatacak yerimiz yaşdır, 
Bizi saran kızılbaşdır, 
Metindir Ada Kalesi.
Alınmaz Kastel kulesi.
Adanın karşısı Kastel, 
Arasından Tuna geçer, 
Delikanlı kızı ister, 
Metindir Ada Kalesi. 
Alınmaz Kastel kulesi.
Hirşava ada bazarı, 
Kaldı alemin nazarı, 
İçinde şehit mezarı, 
Metindir Ada Kalesi, 
Alınmaz Kastel kulesi (3, 91).
Azak türküləri
Azak türk qalası – indiki Rostov vilayətində (Rusiya), Don çayı sahi -
lin də liman şəhəri kimi tanınan Azovdur. Şəhərin adı dənizin adı ilə əlaqə-
dardır.  Vaxtilə  skiflər  bu  dənizə  Karqaluk,  ərəblər  Bəhrəl-Azov,  türklər
As sak, Venesiya kolonizatorları Tana  dənizi,  yaxın çərkəzlər Azoğ, kal -
mık lar Uzak demişlər. Qara dənizin şimalında yerləşən qədim türk şəhəri
2014/
I
174

---

Azakdan 1067-ci ilə aid rus salnamələrində qıpçaq (türk) şəhəri kimi bəhs
olunur. Övliya Çələbi “kədər şəhri” adlandırdığı bu qalanın əvvəlcə balıq
ovlamaq üçün nəzərdə tutulduğunu, get-gedə sağlam müdafiə qalası şək-
linə düşdüyünü, sonralar is gecə-gündüz kazaklarla və kalmık tatarları ilə
şiddətli savaş etdiklərini göstərir. Rus çarı I Pyotr 1696-cı il iyunun 19-da
Azak qalasını zəbt edir. Bu, Rusiyanın dəniz dövlətinə çevrilməsinin baş -
lan ğıcı oldu. Azak qalasının itirilməsi İstanbulda böyük həyəcan yaratdı.
Bununla da Osmanlı dövlətinin Qara dəniz üzərindəki mütləq hakimiyyəti
zəiflədi (4, 33). Azak 1711-ci ildə I Pyotrun müharibədəki məğlubiy yə tin -
dən  son  ra  Türkiyəyə  qaytarıldısa  da,  1774-cü  ildə  birdəfəlik  Rusiyaya
keç di. Bu vaxtdan dəniz kimi şəhərin də adı dəyişdirilərək Azov adlandı.
Serden geçdi yazıldı 
Bayrak altında dizildi, 
Bu yıl Moskov bozuldu. 
Ey kanlı Azak Ali-Osman’dan, 
İmdadını istersen, gidersin.
Kalenin çevresi dağlar, 
İçi mor sünbüllü bağlar, 
Bu yıl çok analar ağlar.
Gazi hünkar alındı Azak, 
İmdadın istersen, gidersin.
Kalenin çevresi taşdır, 
İçi dolu kızıl kızıl başdır, 
Hendekleri dolu leşdir.
Gazi hünkar alındı Azak,
İmdadın istersen gidersin.
Osman Paşa şehit oldu, 
Leşi meydanlarda kaldı,
Kırkıncı kellesin aldı. 
Gazi hünkar alındı Azak, 
İmdadın istersen, gidersin.
2014/
I
175

---

Bağdad türküləri
Tarixi şəhər olan Bağdad İraqın paytaxtıdır. Şəhər 1534-cü ildə Səfəvi -
lə rin hakimiyyəti altına düşmüş, sonradan 1638-ci ildə IV Murad tərəfin -
dən Osmanlı torpaqlarına qatılmışdır (5, 122-123). Təqdim olunan mətn -
lər də  IV  Mura dın  və  Osmanlı  ordusunun  Bağdad  savaşında  göstərdiyi
qəh rəmanlıqlar və Səfəvi ordusunun məğlub edilməsi əks olunur. Eyni za -
manda bu mətn lərin içərisində tarixin qapalı səhifələrinə aydınlıq gəti rə -
cək məlumatlar var dır.
Sultan Murad hazır oldu, 
Bağdat’ı Gazi Sultan Murad aldı. 
Bağdat’ı hükmündedir Medine-vü Beytullah, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
Bari tealadan oldu inayet,
Kızılbaş askeri kırıldı gayet, 
Şad olsun donansın cümle vilayet, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
Öleni şehittir, kalanı gazi, 
Cahim çekildi kırk bin refazi. 
İmamı Azam’da kılmış namazı, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı
Elli bin tımarlı, yüz bin sipahi, 
Din uğruna verdiler canı. 
Mat oldu yüzün ey Acem şahı, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
Zülfekar saldı ol şiri Yezdan, 
Ne kırk ne yüzbinden biri bulmadı aman. 
Himmet Seyyid Ahmet hem Emir Sultan, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
Bağdat sende nice evliya yatar, 
Bahri din gözcüsü hazreti Hızır. 
Himmet senden oldu şeyh Abdülkadir, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
2014/
I
176

---

Hünkarın kırk bindir piyade kulu, 
Gözcüleri Hacı Bektaşi Veli. 
Acem Şahının büküldü beli, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
Esir oldu derler hanların hanı, 
Alur Ragzebini hem İsfahanı. 
Düşmana heybetlü Hamz-i Şani, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
Hoca oğlu derler hanların hanı, 
Beşaret olunur Osman ilinde. 
Bin kırk sekizinde Şaban ayında, 
Gazi Sultan Murat aldı Bağdat’ı.
***
Gözünü sevdiğim hey yola gel yola,
Sıva ak kolların hey boynuma dola.
Sen bir yeşil başlısın şule yar şule,
Ya gel cenk edelim hey ya ver Bağdat’ı vatanı.
Gözümü sevmesin hey söylersen yalan, 
Veliler himmetiyle hak versin belan yar belan.
Hakka niyaz eder hey sadık kul olan,
Leş meteriz dolsun hey vermem Bagdat’ı serhaddi.
İlkyaz olsun al çiçekli yaz olsun, 
Topları atarım hey Bağdat düz olsun, 
Bağdat’ın çevresi hey hendek kazılsın. 
Ya gel cenk edelim hey ya ver Bağdat’ı vatanı,
Günde yüz bin top atarsan hey düz olmaz, 
Bağdat Veliler himmetiyle itmede imdad yar imdad. 
Feth-i Sultanların hey sürürmü Murat, 
Leş meteriz dolsun hey vermem Bağdat’ı
2014/
I
177

---

Ahmed Paşa kimdir hey ben ondan korkayım, 
Topları atarım hey Bağdat’ı yıkam. 
Askerim ol kadar hey Urum’a çıkam, 
Ya gel cenk edelim hey ya ver Bağdat’ı vatanı.
Bağdat değil hey vermem dişine bir taş,
Veliler himmetiyle uğra pür maaş. 
Mezhepin koyupdur hey adın kızılbaş, 
Leş meteriz dolsun hey vermem Bağdat’ı.
Bağdat bizim hey mezarının ören taşıdır, 
Esirlerin döner hey akan kanlı yaşıdır. 
Şah Tahmas’ın çarkı felek işidir, 
Leş meteriz dolsun hey vermem Bağdat’ı.
Bir kale yaparım hey Bağdata karşı, 
Hanelerim yazmışım hey çarkcı başı. 
Askerim tutmuştur dağ ile taşı, 
Ya gel cenk edelim hey ya ver Bağdat’ı vatanı.
Banyaluka türküləri
Banya-Luka Fatih Sultan Məhmət zamanında ələ keçirilmiş, Hersek ilə
birlikdə Saraybosniya, Mostar, İzvornik, Bihaç və Travnikdən ibarət Bos -
ni ya  əyalətindəki  sancaqlardan  biridir.  Bu  bölgə  XVIII  əsrdə  Osmanlı
döv lətinin hərbi və siyasi cəhətdən zəifləməsi və bundan yararlanmaq is -
tə yən Rusiya, Avstriya və Avropa dövlətləri arasında baş verən qanlı dö -
yüş lərə səhnə olmuşdur. Bu döyüşlərdən birində avstriyalılar 90 min nə -
fər lik ordu ilə şəhəri mühasirəyə almışdılar. Heç bir yerdən dəstək al ma -
dan Bosniya valisi Əli Paşa (1699-1769) (6, 242-243) təxminən 16 min
nə fər dən iba rət Bosniya əhalisi ilə birlikdə 1737-ci ildə avstriyalıları mü -
ha sirəsini qı raraq onları məğlub etdilər. Onların bu qəhrəmanlıqlarına Ru -
me lidə türkülər söylənmiş, dastanlar qoşulmuşdur (7, 21). 
Gördünüzmü Nemçe kralı neyledi, 
Ahdın bozup cenge rağbet eyledi. 
Name ile kendi krala söyledi, 
Sürün asker Banyaluka üstüne.
2014/
I
178

---