Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
95 , , , (60). « » . . , « - » , , - . « - » , , (60). Çərşənbələr novruz bayramının əvəzolunmaz atributlarındandır. Hər bir çərşənbə təbiətin bir ünsürü ilə əlaqələndirilmiş və beləliklə insanların təsəvvürlərində ilaxırçərşənbələr yaxud ilin axır çərşənbələri yaranıb müqəddəsləşdirilmişdir. 96 Novruz ulu əcdadlarımızın əski bayramlarından olmuş insan həyat verən dörd ünsürün – suyun, odun, yelin, torpağın isinməsi, dirilməsi isteəyi ilə bağlı yaranmışdır. Əski inamlara görə insan fayda verməyən ölü hesab edilirdi. Məhz bu mənada torpağın məhsul verməsini dayandırması, onun donması, insanın həyat nemətlərindən məhrum oması kimi dərk edilirdi(62,7). Tədarük üçün yığılan azuqə ehtiyatı tükəndikcə insanda torpağı oyatma, əkəmk, becərmək azrzusu artırdı torpaq isə birdən – birə oyanmırdı. Onun oyanması üçün su, istilik, hava lazım idi. Elə bu istəklə bağlı bu dörd ünsürün birləşmədindən xalq özünün zəngin adət - ənənə etiqad və ayinlərini yaratmışdır və bu çərşənbələri kütləvi şənliklərlə qey etmişlər. Su çərşənbəsi boz ayın dörd müqəddəs çərşənbəsinin ilkidir. Xalq arasında o, “əvvəl çərşənbə”, “gözəl çərşənbə”, “sular novruzu”, “gül çərşənsbə” kimi də tanınır. Su çərşənbəsi suya tapınma inamı ilə bağlıdır. Özündə suyun müqəddəsliyini, insanlarının həyatında onun əvəzsiz rolunu tanıtmaq məqsədilə bayram edilir. Su çərşənbəsi günü qabların suyunu təzələmək, xəstələrə bulaq suyu vermək, axan su uzərindən atlanmaq, yuyunub arınmaq, paltarları axar suda suya çəkmək düşərli hesab olunur. Suyun müqəddəsliyi, murdar götürməməsi, axan suyun saflığı, insanlara ən doğma sirri belə suya danışmaq inamını yaratmışdır. Qorxulu yuxularında suya danışılması ilə insanı izləyən qəzaların dəf olunması inamı, türk mifoloji mətnlərin əsasını təşkil edir. Əzəli inamlarda su sağlamlığın mənbəyi idi. Su çərşənbəsi günü təzə sudan keçənlər, azar bezarını ona verənlər il boyu xəstəliklərdən azad olardılar. Həmin gün su uzərində bir sıra ayinlər icra edilərdi. 97 İnsanlar ağırlıqlarını tökmək üçün bu çərşənbədə - təmiz suda yuyunurlar. Başından, sağ-sol çiyinlərindən üç dolça suyu töküb, sonrada yeddi qaşıq təmiz suda qaynadılmış üzərrik suyunu başına, boynuna, sağ-sol çiyinlərinə, üz-gözünə çiləyib deyir: Ağırlığım uğurluğum Dağlara, daşlara, Göydən uçan quşlara, Çayda üzən yaşılbaşlara, Namərd yoldaşlara mənlə çinməyən sirdaşlara Barsız – bəhrəsiz ağaclarla Sonsuz dul arvadlara Balağı battaq arvadlara, Dabanı çatdaq qarılara (63,10). Təmiz suda çimib saflaşdıqdan sonra bütün ailə üzvləri şam süfrəsinə əyləşirlər. Şam süfrəsi qurtardıqdan sonra açıq havaya çıxılır. Axar su başına gedirb üç dəfə axar su ustundən hoppanıb ağırlığını tökür oxuyurlar: Sular axar burular, Can gülüm cancan! Axıb – axıb durular, Can gülüm can – can! Baharın novruz günündə Can gülüm can – can!(5,10). Suyun mifik düşüncədə, praktik həyatda dəyəri, onun müqəddəsliyi ilə əlaqədar el arasında birbirindən mənalı, mə- qamlı ata deyimləri, alqış – duaları, qarğışları, bəd duaları, falları vardır. Bu atalar sözü və məsəllərdə, hətta sadə tap- macalarda belə minlərlə inam etiqad, adət, ənənə izləri qalır. 98 İnanclar: İlk çərşənbədən başlayaraq qonşuya axşamcağı ələk, maya od verilməz. Zərurət olanda istəyə gələnin başınnan örpəyini götürüb sonra verərdilər. Su çərşənbəsində yas yerinə, hüzrə, qəbirüstə getməz evi əvvəlcə təmizləyərlər. Çünki çərşənbədə evə süpürgə çəkmək olmaz(64,161). Ata deyimləri: “Suda boğulan ağlamaqla yox,çapalamaqla xeyir tapar. Suyun lal axanı,adamın yerə baxanı. Su bir yerdə qalanda iylənər. Su axdığı yerdən bir də axar. Suda boğulan saman çöpündən yapışar. Su bardağı suda sınar. Su murdarlıq götürməz”(62,16). İnanclar: “Süfrəyə su dağılması aydınlıqdı. Su içən adamı qəfil vurmazlar. Su içən adamı danışdırmazlar. Lal axan sudan keçməzlər. Yuxuda su görmək aydınlıqdı. Səfərə çıxan adamın arxasınca su atarlar. Odu su ilə söndürmək günahdır(62,16).” Su türkəçarələri: Su çərşənbəsində övladı olmayan qadının başından qırxaçar camdan su töksən övladı olar. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|