Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dədə Qorqud ● 2015/I
- Açar sözlər
- Key words
- Məsələnin qoyuluşu
Dədə Qorqud ● 2015/I 97 Cəmilə İSBƏNDİYAROVA AMEA Folklor İnstitutunun doktorantı е-mail: cemile_isbendiyarova@mail.ru KLASSİK ƏNƏNƏ VƏ XX ƏSR AZƏRBAYCAN MƏHƏBBƏT DASTANLARI Xülasə Məqalədə XX əsr Azərbaycan məhəbbət dastanlarının yaranması, onların xalq roman- larımız sırasında tutduqları mövqe, keyfiyyət səviyyəsi məsələlərinə elmi-nəzəri müstəvidə diq- qət çəkilir. Məlum müəlliflər tərəfindən yaradılan XX əsr dastanlarının bədii-sənətkarlıq xüsu- siyyətlərinə və yayılma arealına görə klassik məhəbbət dastanları səviyyəsinə yüksələ, onlarla rəqabətə girə bilməmələrinin obyektiv səbəbləri aydınlaşdırılaraq, məntiqi dəlillərlə izah olunur. Açar sözlər: Məhəbbət, dastan, klassik, müasir, keyfiyyət, sənətkarlıq, ənənə, sələf, xələf. CLASSICAL TRADITION AND AZERBAIJAN LOVE EPOSES OF THE 20 TH CENTURY Summary In the article it is said about the creation of Azerbaijan love eposes of the 20 th century, their position among the folk novels and the problems of the quality are looked through in scientific-theoretical plane. According to the artistic-mastery characters and spreading areal of the eposes created by known authors in the 20 th century the objective reasons have been cleared up and explained with logical arguments. Key words: love, epos, classical, modern, quality, mastery, tradition, predecessor, follower. КЛАССИЧЕСКАЯ ТРАДИЦИЯ И АЗЕРБАЙДЖАНСКИЕ ЛЮБОВНЫЕ ДАСТАНЫ (ЭПОСЫ) ХХ ВЕКА Резюме В статье привлекается внимание к вопросу создания любовных дастанов (эпосов), их положению посреди народных романов и уровню качества с научно-теоретической точки зрения. Также логическими языками объясняется объективные причины не умения любовных дастанов, созданных в ХХ веке известными авторами, повышаться до уровня классических любовных дастанов, по причине своих художественно-мастерских особен- ностей, а также их не возможности конкурировать с ними. Ключевые слова: любовь, дастан (эпос), классический, современный, качество, мастерство, традиция, предшественник, преемник. Məsələnin qoyuluşu: Klassik məhəbbət dastanları və XX əsrdə yaranan müəllifi bəlli dastanlar. İşin məqsədi: Klassik məhəbbət dastanları ilə XX əsrdə yaranan məlum müəllifli dastanların müqayisəli təhlilini aparmaq, yeni yaranan dastanlarda ənənəviliyin qorunub saxlanması və müasirlik məsələlərinə, eyni zamanda bədii sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə fərqli elmi-nəzəri baxış ortaya qoymaqdır. Dədə Qorqud ● 2015/I 98 Bünövrəsini klassik dastanlarımızdan götürmüş, XX əsrdə yaranan məhəb- bət dastanlarımızda əsasən, şifahi xalq ədəbiyyatına xas ənənəvi prinsiplər – şi- fahi şəkildə yaranaraq formalaşma, təkmilləşmə xüsusiyyətləri qorunub saxlan- maqda, yaşadılmaqdadır. Epik dastançılıq qaydalarına riayət etmə ənənəsi də müasir məhəbbət dastanlarımızda klassik məhəbbət dastanlarımızdakı özünə- məxsus qanunauyğunluq əsasında baş verir desək, yanılmarıq. Lakin bununla yanaşı, onları orta əsrlərdə yaranan məhəbbət dastanlarımıza yaxınlaşdıran bəzi cəhətlər olduğu kimi, fərqləndirən bir sıra xüsusiyyətlər də mövcuddur. İlk növ- bədə XX əsr Azərbaycan məhəbbət dastanları klassik dastanlarımızdan dil və üslub xüsusiyyətlərinə, eləcə də həyat hadisələrinə daha yaxın olmalarına görə fərqlənir. Bu dastanlarda fövqəltəbii qüvvələrin iştirakı o qədər də aparıcı möv- qeyə malik olmur. İlahi eşq, buta alma məsələləri xeyli öləzik şəkildə nəzərə çarpır, ya da çarpmır. Dil və üslub müasir xalq danışıq dilinə daha yaxın olur. Qəhrəmanlar sevgilərinə qovuşmaq uğrunda fövqəltəbii ağalarından – himayə- darlarından daha çox öz bacarıq, hünər və rəşadətlərinə arxalanaraq mübarizə aparırlar. Lakin onu da qeyd edək ki, bütün bunların müqabilində, klassik das- tanlardan fərqli olaraq, müasir məhəbbət dastanlarımızda baş verən hadisələr də qeyri-adilikdən, ağlasığmazlıqdan adiliyə, bayağılığa doğru enməyə, öləziməyə, nəticədə diqqəti daha az cəlb etməyə başlayır. Bununla belə, XX əsrdə yaranıb formalaşan məhəbbət dastanlarımız şifahi xalq ədəbiyyatımızın ən aparıcı sahələrindən biri olan aşıq yaradıcılığının son dövr məhsullarıdır. Bu dastanlar çağdaş dövrümüzə yaxın illərdə yaranmış, daha doğrusu, məlum müəlliflər – ustad aşıq və el şairlərimiz tərəfindən ərsəyə gə- tirilmiş nümunələrdir. Onlar günümüzdə də aşıq, saz-söz məclislərində yüksək həvəs və coşqu ilə söylənməkdə və dinlənilməkdədir. XX əsr müəlliflərinin yaratdıqları, düzüb-qoşduqları məhəbbət dastanla- rını, yuxarıda qeyd etdiyimiz və s. kimi, bir sıra fərqli xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq orta əsr dastanları ilə eyniləşdirmək qətiyyən mümkün deyildir. Bunlar müəllifi məlum olan şifahi xalq ədəbiyyatı, aşıq yaradıcılığı nümunələridir və daha çox yuxarıda göstərilən xüsusiyyətlərinə görə klassik məhəbbət dastanları- mızdan xeyli fərqlənir. Bir daha qeyd edək ki, XX əsr məhəbbət dastanlarının çoxu hələlik olduqca dar çevrədə yayılaraq məhəlli xarakter daşıyır və onları bə- zən yalnız qələmə alan, düzüb-qoşan aşıq və el şairlərindən sonrakı dövrdə çox az aşıq bilir. Bu fərqlənmənin də, öz növbəsində, bir sıra təbii səbəbləri var. İlk növbədə XX əsr məhəbbət dastanları ona görə hələ bir o qədər geniş audito- riyada yayıla bilmir ki, onların yaşı azdır, çox cavandır. Digər tərəfdən, etiraf edilməlidir ki, XX əsrdə yaranan məhəbbət dastanları öz bədiiliyinə, istifadə olunan şeirlərinin poetik vüsətinə, qeyri-adi, maraqlı hadisə və ağlasığmaz ma- cəralarla zənginliyinə və s. görə, bir sözlə, keyfiyyət baxımından klassik məhəb- bət dastanlarına nisbətən xeyli aşağı səviyyədədir. Tərəddüd etmədən təsdiqləyə Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|