Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi l'ƏLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜquqi TƏDQİqatlar institutu «politologiYA» ŞÖBƏSİ
Yüklə 4,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 40 Бромлей Ю.В. Этнос и этнография. М.: Наука, 1973, с. 43. 41 Козлов В.И. Этнос и экономика. Этническая и экономическая общности
- // Советская этнография, 1979, № б, с.48. а Гумилев Л.Н. О термине «этнос» // Доклады отделений и комиссий Гео
- 44 Бромлей Ю.В. Этнос и этнография. М.: Наука, 1973, s. 153, 159. 45 Dünya xalqları. Tarixi-etnoqrafik ensiklopedik məlumat kitabı / R.H.Zey
- 46 Dünya xalqları. Tarixi-etnoqrafik ensiklopedik məlumat kitabı / R.H.Zey- nalovanm redaktəsi ilə. Bakı: «Azərbaycan ensiklopediyası» NPB. 1998, s.10
- 4X Дашдамиров А.Ф. Национальна» идея и этничность. Баку: Азернешр. 2001, с. 87.
ibrahim Ağayev_______________________________________________ mahiyyətindən irəli gələn bəzi məqamlara diqqət yetirək. . Məlumdur ki, hər bir etnosun özəyi etnososial orqanizm hesab olunur. Tanınmış etnosşünas alimlərdən Y.B.Bromley40, M.Kozlov41, L.Qumilyov42 və başqaları etnosun bu struktur vahidliyi ilə bağlı maraqlı fikirlər irəli sürmüş, etnososial orqa nizmin çoxcəhətliyini qeyd etmişlər. Y.Bromley etnososial or qanizmin ayrı-ayrı əlamətləri üzərində dayanaraq iqtisadi bir liyi onun ən mühüm əlaməti hesab edir. V.İ.Kozlov da bu fikirdədir ki, etnososial orqanizmin həy atında iqtisadiyyat böyük rol oynayır. Elmi ədəbiyyatda millət anlayışını etnososial orqanizm ki mi qəbul edirlər. Y.Bromley də həmçinin bu məsələyə miisbot mövqedən yanaşır. O hətta qeyd edir ki, əgər millət öz dövlətinə malik deyilsə də, onun müəyyən hakim istehsal münasibətləri və müvafiq sosial əlaqələri mövcuddur43. Etnososial orqanizm ərazi, iqtisadi, sosial, mədəni və siyasi birlik əlamətlərinə malikdir. Etnosun inkişafında bu əlamətlərin hər birinin əhəmiyyəti danılmazdır. Digər tərəfdən, etnosu həm də millət kimi qəbul edən tədqiqatçılar aydın göstərirlər ki, mil lət, millətlərarası münasibətlər məhz bu etnosların fəaliyyətləri nin nəticəsi kimi meydana çıxır. Bu haqda Y.Bromleyin tədqi qatlarında istənilən qədər fikrə rast gəlmək mümkündür. Bu cəhətdən etnosun mahiyyəti ilə bağlı millət və milli münasibət lər məfhumlarının da araşdırılmasının vacibdiyini, cəmiyyətin
həyatında onların üzəıinə düşən sosial-siyasi vəzifələri qeyd et məmək olmaz. Y.Bromley eyni zamanda etnik prosesi milli proses kimi, etnoslararası prosesi, yaxud inteqrasiyanı millətlə- raras! proses və inteqrasiya kimi götürür44. Məhz bu anlayışlara istinad edərək qeyd edə bilərik ki, et nik proseslər həm də milii-etnik proseslər kimi götürülüb tədqiq oluna bilər. Etnoslararası proses isə millətlərarası proses kimi çıxış edir. Bu anlayışların mahiyyətinə bir qədər də geniş yanaş saq, millətlərarası münaqişələrin subyektlərinin məhz etnik bir- lik.ər və etnososial orqanizmlərin olduğunu görərik. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, etnososial orqanizmlər, başqa sözlə desək, nivilət etnik əlamətlə yanaşı, həm də ərazi, iqtisadi, sosial və siy- a: i birliyə malikdir. Qeyd etdiyimiz kimi, müasir dövrdə etnik inkişafın əsas tə mayülü etnik birləşmədir. Son nəticədən asılı olaraq etnik bir ləşmə prosesləri çərçivəsində etnoslararası konsolidasiya, et- nosdaxili konsolidasiya, etnik assimilyasiya, etnoslararası inte qrasiya və etnogenetik miksasiya fərqləndirilir. Etnoslararası konsolidasiyanın müxtəlif prosesləri bəzən bir- birindən seçilən tarixi, sosial-iqtisadi, etnik və təbii proseslər əsasında keçir ki, bunlar da həmin proseslərin sürətinə, arxitek- tonikasına, miqyasına təsir göstərir45. Konsolidasiya prosesinin sürəti əhalinin sosial-iqtisadi inki şafının səviyyəsindən və onun ayrı-ayrı hissələri arasındakı tə sərrüfat əlaqələrinin intensivliyindən, ölkənin siyasi statusun- ________________________
10 . 31 İbrahim A ğayev dan, konsolidasiya prosesində iştirak edən qrupların yayılma səciyyəsindən, etnik strukturun mürəkkəbliyi səviyyəsindən, qovuşan etnik birliklərin dilinin, mədəniyyətinin, dininin və ir qinin yaxınlığı dərəcəsindən, ədəbi dilin olub-olmamasından və s. asılıdır46. Etnik birləşmə prosesləri növlərindən biri də etnoslararası inteqrasiyadır. Bunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bir ölkə və ya hər hansı iri bölgə daxilində bir-birindən dilinə və mədə niyyətinə görə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən etnoslar qarşılıqlı əlaqələr nəticəsində ümumi xüsusiyyətlərə malik olurlar. Belə proses nəticəsində yeni etnoslar formalaşmır, yalnız etnoslara- rası və ya metaetnik birliklər əmələ gəlir ki, onların da vahid xalq kimi birləşməsi yalnız uzaq perspektivdə mümkün ola bi lir. Etnogenetik miksasiya etnoslararası inteqrasiya prosesləri nin özünəməxsus davamıdır. Bu prosesin gedişində qohum ol mayan xalqlar birləşərək yeni etnos yaradırlar47. Akademik Ə.Daşdəmirov milli ideya və etnikliyi qarşılıqlı şəkildə tədqiq edərək maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür. Xüsusilə, Azərbaycan gerçəkliyini əsas götürən tanınmış filosof respublikamızda ilk dəfə olaraq etnik millətlə siyasi millət ara sındakı nisbətin tədqiqinə böyük diqqət yetirmişdir. Keçən əsrdə 80-ci illərin axırlarından başlayaraq 90-çı illə rin əvvəllərində etnik millət kimi qəbul etdiyimiz azərbaycanlı ların cəmiyyətdə sürətlə gedən ictimai-siyasi proseslərin təsiri və təzyiqi altında necə bir mütəşəkkil siyasi millətə çevrildiyi pro 46 Dünya xalqları. Tarixi-etnoqrafik ensiklopedik məlumat kitabı / R.H.Zey- nalovanm redaktəsi ilə. Bakı: «Azərbaycan ensiklopediyası» NPB. 1998, s.10 47 Yenə orada, s.10. 3 2 M üasir şəraitdə Azərbaycanda m illi-etnik proseslər sesini tədqiq edən Ə.Daşdəmirov belə bir qənaətə gəlir ki, bu illər millətin həyatında tarixi məktəb rolunu oynayıb. Azərbay canın dövlət müstəqilliyinin dirçəlişi uğrunda mübarizə başlıca dərs olaraq milləti formalaşdırıb48. Həmin dövrdə cəmiyyətdə gedən etnosiyasi proseslər millə tin siyasi səfərbərliyində qüdrətli amilə çevrilmişdi, cəmiyyətin aparıcı qüvvələrinin, eləcə də bütün xalq kütlələrinin vətənpər vərliyinin coşğun yüksəlişi təkcə Qarabağ münaqişəsi ilə yox, həm də ümumiyyətlə, keçmiş sovet dövründə həm milli məsələ, həm də sosial-iqtisadi və mənəvi məsələlərin yığılıb qalması, həll olunmaması, səbr kasasının aşıb-daşması ilə əlaqələndirilməli dir. Məhz bu dövrdə milli dövlətçilik və respublikanın suveren liyi şiiarı və ideyası, əhalinin başlıca stimul kimi Dağlıq Qara bağın müdafiəsi ideyası ətrafında birləşməsi bütün millətin po tensial siyasi fəallığı əsasında baş verirdi. Bu dövrdə etnomədə- ni, yəni milli dəyərlər və rəmzlər xüsusi siyasi əhəmiyyətə kəsb etdi. Ölkədə milli ənənələrin dirçəlməsi, dini təsisatların və is lami dəyərlərin xalqın həyat tərzində layiqli yer tutması, Azər baycan dilinin dövlət statusu qazanması, tarixi yaddaşımıza aid bir çox səhifələrin, şəhər və qəsəbələrin tarixi adlarının bərpa olunması bütövlükdə geniş milli inkişaf mərhələsinin başlanğı cından xəbər verirdi. Azərbaycan həyatında bütünlüklə özünü büruzə verən bu proseslər millətin siyasi yetkinliyinin qüdrətli amili kimi çıxış edirdi. Milli-etnik hisslər siyasi məqsədlərlə, siyasi məqsədlər isə etnomədəni, etnotarıxi amillərin üst-üstə düşməsi, çulğaşması formasında təzahür edirdi ki, bu da onun siyasi proseslərin başlıca xüsusiyyətlərinə çevrilməsində mühüm 4X Дашдамиров А.Ф. Национальна» идея и этничность. Баку: Азернешр. 2001, с. 87. 3 3 Yüklə 4,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|