Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
yazdığı «К этногенезу азербайдъанцев»10, «Топонимия Азербайджана»11 adlı dəyərli kitabları istər Azərbaycan, istərsə də Naxçıvan toponimlərimi elmi şəkildə çox dəqiq liklə təhlilində olduqca qiymətli mənbədir. A.Qurbanovun «Azərbaycan dilinin onomologiyası»12 adlı əsəri onomologiyanını elmi -nəzəri problemlərinin şərhi ilə yanaşı Azərbaycan toponimlər sisteminin bıitün sahələrini (oykonim, etnonim, oronim və.s), o cümlədən dilimizin hidronimlər qrupu da əsaslı surətdə dil materiallarına söykə- nilərək sistem halına gətirilmişdir. Naxçıvan toponimlərinin bir qisminin elmi əsaslarla təhlilinə bir daha biz Azərbaycan alimi - A.Axundovun elmi əsərlərində rast gəlirik. Onun «Torpağın köksündə tarixin izləri»1 adlı kitabında Naxçıvan toponimlərindən Əlincə, Qarabağlar və Naxçıvan özü, bu onomastik vahidlərin mənşəyi, linq vistik baxımdan mənbələrə istinadən elmi əsaslarla işıqlandırılmış və təhlil edilmişdir. Naxçıvan toponimləri haqqında, onun ayrı-ayrı sistemləri haqqında dəyərli məlumatlar görkəmli alim T.Əhmədovun «Azərbaycan toponimikasının əsasları»(Bakı, 1991) adlı toponmika üçün çox dəyəıii monoqrafiyasında öz əksini tapmışdır. Burada dilimizin toponimik sisteminin bütün sahələri elmi-nəzəri yolla araşdırılmış, Naxçıvan ərazisinə aid olan hidronim, oykonın, oronim və etnonimlərin mənşəyi haqqında bəzi fikirlər söylənmişdir.14 Görkəmli aim S. Babayev « Kitabi- Dədə Qorqud» dastanını peşəkar coğrafiyaçı kimi araşdırmış, boylardakı Naxçıvanla bağlı əlliyə
yaxın toponimin yerini müəyyənləşdirmişdir. Qaraçuğ, (Culfa rayonunda), Qapılı Dərbənd (Şərur), Altuntaxt, Giinortac, Salaxan qayası (Babək rayonu), Dərəşam, Əlincə, Köksü gözəl (Şahbuz rayonu) və s. belə adlardandır.15 Son
dövrlər Naxçıvan toponimləri haqqında
Q.Budaqovun yazdığı «Naxçıvan MR toponimləri» kitabı da ərazidəki toponimlərin tədqiqi ilə bağlı yazılmış yüksək 32
səviyyəli elmi monoqrafiyadır. Burada müəllif «İzahlı toponimik lüğət»ə də geniş yer ayırmış, oykonim. oronim və digərlərini linqivistik təhlilinə üşütürdük verimişdir. 16 Naxçıvan toponimlərinin görkəmli tədqiqatçısı A.Bağı rovun yazdığı «Naxçıvan toponimlərinin linqivistik xüsusiy yətləri» monoqrafiyası, oııun doktorluq dissertasiyasının bir qismini təşkil edir.17 Bu kitab alimin 2000-ci ildə çap olunmuş «Naxçıvan hidronimləri»18 adlı əsərinin davamıdır. Əsərdə Naxçıvan toponimləri haqqında ayrı-ayrı tədqiqat xüsusiy yətlərindən bəhs edən müəllif topladığı toponimləri yaradan etnosların da rolunu izah etməklə ərazidəki toponimləri etnik xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırır və dil mənşəyinə görə seçir. Onomastik vahidlərin bütün səviyyədə təhlili*, onların yaranma yolları, tarixi, malik olduğu məna çalarları, etnonimlərin dil mənsubluğu, qrammatik xüsusiyyətləri monoqrafiyada sistem təşkil edir. Bütün bu yüksək keyfiyyətlərə baxmayaraq təbii ki, Naxçıvan MR toponimləri hələdə sistemli şəkildə öyrənilməmiş və tədqiqata ehtiyacı olan sahələrdəndir. Toponimik tədqiqatların içərisində B.Budaqov və Q.Qeybullayevin «Naxçıvan diyarının yer yaddaşı» (2004) kitabının da tədqiqat nəticəsi kimi böyük əhəmiyyəti vardır. Kitabda Naxçıvanla bağlı yer adları qeyd olunmaqla onların bir qismi haqqında etimoloji yozumlar da verilmişdir.19 € Belə yazıların içərisində K.Allahyarovun ARIN NDU- nın «Elmi əsərlərinin IX sayında» «Naxçıvan sözünün mənşəyi və mənası» adlı məqaləsi də çox maraq doğurur. Özündən əvvəlki müəlliflərin Naxçıvan sözünün etimolo giyası
haqqındakı fikirləri ilə razılaşmayan müəllif yeni konsepsiyadan çıxış edərək Naxçıvan sözünü «nəxcirvan» kimi təqdim edir, onun yaranma tarixini, aid olduğu dili PaıTıya dili ilə əlaqələndirir və təbii ki, etimologiya səthidir.20 Bu cür kiçik həcmli yazılara və onların etimoloji təhlilərinə Q.Mahmudovun «Qanlı (Kanlı) Kanqlı və yaxud Kəngərli etnotoponimi türk
arealında»21, Nətavanın 33
«Xəzəryurd»etnonimi, A.Bağırovun «Sələsüz oykoniminin izi ilə» adlı elmi məqalələrində rast gəlirik.22 Dərələyəz toponiminin etimoloji yozumunun geniş təhlili ilə bir I. Bayramovun və U. Mirzəyevanın birdə yazdıqları «Dərələyəz toponimi haqqmda»kı elmi məqalə sində tanış oluruq. Əsərdə Dərələyəz mahalının mövcud olduğu tarix, onun sərhədləri və sərhədlərlə bağlı Babək, Şahbuz, Sədərək toponimlərinin adı çəkilir və Dələyəz oronimııə elmi prizmadan yanaşılır. AMEA
Naxçıvan Bölməsinn incəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu Onomastika şöbəsnin müdiri F.Rzayev Naxçıvan bölgəsi toponimlərinin öyrənilməsində böyiik xidmət göstərməkdədir. O, bu sahəyə aid «Əlincə çayı vadisi toponimlərində türk layı» adlı namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş və indi də elmi araşdırmaları davam etdirməkdədir. Bundan əlavə Firudin müəllimin başçılıq etdiyi onomastika şöbəsi də bütünlüklə Naxçıvan MR-in onoıuastik tərkibini öyrənməklə məşğuldur. Şöbənin elmi _ əməkdaşı K.ismayıllı Şahbuz rayonu toponimlərinin tarix- linqivistik xüsusiyyətlərini araşdırmaqdadır. Bütün bunlar aparılmış elmi tədqiqatların uğurlarından hesablanmaqla Naxçıvanın maddi mədəni mühitinin eləcə də şivə, ləhcə, toponomik sistem, folklor və s. bölmələrinin tədqiqi gələcək elmi nəticələrin böyük uğurlarından xəbər verir.
Ə d ə b i y y a t 1. Azərbaycan dilinin Naxçıvan qrupu dialekl və şivələri. Bakı, 1962 2. Azərbaycan EA xəbərlərin ictimai elmlər seriyası. Bakı, 1958 3. İbrahimov B. Naxçıvan şivələri qrupunun bəzi lüğət
xüsusiyyətləri (nam.diss.) 1960 4. Zeynalov M. Məişət leksikası /Naxçıvan qrupu dialekt və şivələri materialları əsasında / (ııam.diss.)Bakı,1983 5. Həmzəyev T.B. Ordubad dialekti (Nam.diss.)Bakı,1959 6. Quliyev Ə.M. Azərbaycan dilinin Şahbuz şivələrinin leksikası 9narn.diss.) Bakı,1984 34
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|