Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

kimi  işlənilməmiş  qalır.  Bu  əsərlərdə  Naxçıvan  MR-də  aşkar 

edilən bitki növləri də (1150) öz əksini tapmışdır (14).

Keçən  əsrin  50-ci  illərindən  başlayaraq  iqtisadi 

əhəmiyyət  kəsb  edən  bitkilərlə  yanaşı  sistematik  qruplara  da 

xüsusi  fikir  verilməyə  başlanılmışdır.  Botanika  institutu 

özünün  fundamental  8  cildlik  "Флора  Азербайджана" 

əsərlərini  nəşr  etdirir  (22).  Bu  əsərlərdə  Naxçıvan  MR-in  o 

dövrdə  tədqiq  edilən  bitki  növləri  göstərilmişdir.  1980-cı  ilə 

qədər  Naxçıvan  MR-in  flora  biomüxtəlifliyinin  tədqiqi 

müəyyən  ekoloji  qrup,  cinslər,  fəsilələr,  həm  də  bəzi  endemik 

və dərman  bitkilərinin tədqiqi ilə məhdudlaşmış, floranın  tam 

spektri öyrənilməmişdir (1,7,13,14,22).

1980-cı 

illərdən 

başlayaraq 

ərazinin  florası

(2,5,10,20,21)  və  bitki  örtüyü  (6,15)  sistemli  şəkildə  tədqiq 

edilmiş,  burada yabam və mədəni  floraya daxil  olan  168 fəsilə 

və  880  cinsə  aid  2963  növün  cəmləşdiyi  dəqiqləşdirilmiş, 

bitkilik  isə  assosasiya  səviyyəsində  öyrənilmişdir.  Eyni 

zamanda  təbii  ehtiyatı  bol  olan  dərman,  efir  yağlı,  vitaminli 

və  s.  bitkilərin  yayıldığı  zonalar,  istifadə  imkanları  haqqında 

da tədqiqat işləri aparılmışdır. 

Tədqiqat  işləri  Naxçıvan 

MR-in  nadir  və  endemik  bitkilərinə  aid  də  aparılmışdır. 

Ərazidə  59  Azərbaycan  və  109  Qafqaz  endeminin  olduğu 

müəyyənləşdirilmiş,  ali  sporlu,  çılpaqtoxumlu  və  örtülüto- 

xumlu  bitkilərin  110  növünün  nadir  olduğu  aydınlaş­

dırılmışdır (10).

Bütün  bunlara  baxmayaraq  Azərbaycan  florasının

62,4  %-ni  təşkil  edən  "Naxçıvan  florası"  kitabları,  həmçinin 

Naxçıvan  MR-in  "Qırmızı  Kitab"ı  yazılmamış  qalır.  Ərazi 

florasında  yabanı  meyvə-giləmeyvə  bitkiləri,  ağaclar  və 

kollar,  indikator,  zəhərli  və  zərərli  bitkilər  və  s.  öz  tədqiqi 

zamanını gözləyir.  Hal-hazırda AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin 

elmi  işçiləri  bu  istiqamətdə  planauyğun  işlər  aparır,  növləri 

tədqiq  etməklə  yanaşı  onların  genetik  fondunun  "Nəbatat 

bağı"  və təcrübə sahələrində qornmasma çalışırlar.

26

---

Naxçıvan  MR-də  ibtidai  və  bəzi  ali  bitki  qruplarına 

dair  indiyə  qədər  çox  zəif  elmi-tədqiqat  işləri  aparıldığını 

nəzərə  alaraq,  həmin  çatışmazlıqlar  aradan  qaldırılmışdır. 

Yaşıl  yosunlar,  şibyələr  və  mamırlara  dair  aparılan  tədqiqat 

işləri  flora  biomüxtəlifliyinə  150-dən  çox  Qafqaz,  Azərbaycan 

və  Naxçıvan  MR  üçün  yeni  növlərin  aşkar  edilməsinə  imkan 

vermişdir.  Bütün  bunlarla  bərabər  hələ  də  bir  çox  bitki 

qrupları  tədqiq  edilməmiş  qalır  və  onların  da  yaxın 

zamanlarda öyrənilməsi vacib problem kimi qarşida durur.

9

Ə d ə b i y y a t

1.  Abutalıbov  M.H.,Hacıyev  V.C.,  İsayev  Y.M.,  Səfərov 

İ.S.,Xəlilov  Ə.X.  Naxçıvan  MSSR-də  bitki  örtüyü  və  onun 

xalq təsərrüfat əhəmiyyəti. Naxçıvan  MSSR-50.Elm nəşriyyatı, 

Bakı.1975,s. 213-229.

2.  Əsgərov  A.M.Naxçıvan  MSSR-in  qıjıkimiləri  və  çılpaqtoxum- 

luları. Naxçıvan  MSSR-in florası, bitki örtüyü və faydalı bitki­

ləri.  Elm, Bakı,  1981, s.48-59

3.  Qrossheym  A.A.  Azərbaycan  florası.  Azərııəşr.  Bakı,  cild  1-3. 

1934-1936

4.  Hacıyev Y. Azərbaycanın efır>ağlı bitkiləri və onlardan  istifadə 

qaydaları. 

SSRİ 

EA 

Azərbaycan 

filialının 

nəşriyyatı.

. 

Bakı, 1939,  76 s.

5.  Ibadullayeva  S.C.  Çətirçiçəklilər  fasiləsinin  faydalı  bitkiləri. 

Araz.Bakı, 2001,  149 s.

6.  İbrahimov  Ə.Ş.,  Talıbov  T.H.  Naxçıvan  MR-in  təbii  bitki 

ehtiyatları  və  ondan  səmərəli  istifadə  yolları.  "Elm  və  texnika 

yenilikləri" jurnalı.  Bakı, 2000,№1.(4), s. 12-23.

7. 

Musayev S.H.  Azərbaycan  taxıllarının 

tə'yinedicisi. 

Elm,  Bakı, 

1979,215 s.

8.  Talıbov  T.H.,  Babayeva  S.N.  Ə r i k .   Elm  nəşriyyatı,  Bakı, 

1997,  s.27-38

9.  Talıbov  T.H.  Naxçıvan  MR-də  flora  biomüxtəlifliyinin  əmələ 

gəlməsi  və  formalaşması.  Azərb.  Respublikasının  "Təhsil" 

cəmiyyəti,  Bilgi  dərgisi.  Kimya,  Biologiya, Tibb.  Bakı,  2002, № 

1, s. 71-76

27

---

10.  Talıbov  T.H.  Naxçıvan  MR-in  flora  biomüxtəlifliyi  və  onun 

nad  r  növlərinin  qorunması.  Elm  nəşriyyatı,  Bakı,  2001,  s.  11- 

34

11.  Talıbov  T.H.,  Naxçıvan  MR-in 

flora 

biomüxtəlifliyinin 

müasir  vəziyyəti.  Azərbaycan  Milli  EA  Məruzələri,  Elm 

nəşriyyatı,  Bakı, 2002, c.58, №  1-2, s.

12.  Ашурбейли  C.B.  Экономические  и  культурные  связи 

Азербайджана с Китаем  в период средневековья.  Материалы  1 

Всесоюзной 

научной 

конференции 

востоковедов 

в.г. 

Ташкенте с 4 по  11  июня  1957. Ташкент,  1958

13.  Ахундов  Г.Ф.,  Гогина  Е.Е.,Прилипло  Л.И.  Узкоэидеммыс  и 

редкие 

виды 

природной 

флоры 

Нахичеванской 

АССР.Бюлл.ГБС, 1978, вып. 107,с.54-62.

14.  Гроссгейм А.А.Флора Кавказа.  1939-1967.тт. 1-7

15.  Ибрагимов А.Ш.  Растительность высокогорий Нахичеванской 

АССР  и  ее  хозяйственное  значение.  Автореферат  дисс.  на 

соиск.уч.ст.канд. био. наук. Баку,  1980, 26 с.

16.  Исаев  Я.М.  Природная  кормовая  база  Нахичеванской  АССР. 

Изв.АН Азсрб.ССР.Сер. биол.наук,  1949, №5, с. 42-50

17.  Карягин  И.И.  Дикие  каучуконосы  Нахичеванской  АССР  и 

Южной Армении. Тр.Аз.ФАН СССР,  1933, вып  11, с.26-42

18.  Прилипло  Л.И.  Растительные  отношения  в  Нахичеванской 

АССР. Изд. Аз ФАН СССР, Баку,  1939.T.YI1.196 с.

19.  Роллов  А.X.Очерк  плодоводства  Эриванской  губернии.  Сб 

сведений  по  плодоводству в закавказском крае. Тифлис,  1899, 

вып.2.с.9-28

20.  Талыбов Т.Г.  О  неотложных  мерах по охране генофонда  исче­

зающих  видов  растений  Нахичеванской  АР.  Материалы  IX 

Международного  Симпозиума  "Нетрадиционное  растениевод­

ство.  Эниология.  Экология  и  здоровье".  Симферополь,  2000, 

с. 104

21.  Талыбов  Т.Г.  О  новым  семействе  Adiantaccae  для  флоры 

Нахичеванской  АР  (Азербайджан).  Ботанический  журнал. 

Санкт-Петербург.  2001, т.86, №6, с.  .171-172

22.  Флора  Азербайджана.  Ред.И.И.Карягин.  Изд.АН  Азерб.ССР. 

Баку.  1950-1961. тт. 1-8

28

---