Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
356 alınan bu əsərlərdə dəyərli faktlar, zəngin məlumatlar da var. Burada yalnız M.Cəlil və M.Ə.Sabirin yox, ümumən mollanəsrəddinçilərin mətbu fəaliyyəti bütün təfərrüatı ilə nümayiş etdirilir. Akademik İ.Həbibbəyli onun bu əməyini yüksək qiymətləndirir: “Ə.Şərifin Azərbaycanda Mollanəsrəddinşünaslığın elmi əsaslarını ya- radanların sırasında özünəməxsus xidmətləri var. Müəllifin “Molla Nəsrəddin necə yarandı” əsəri Azərbaycan mollanəsrəddinşünaslığını formalaşdıran və bu ədəbi hərəkatın elmi sütununa çevrilə bilən də- yərli tədqiqatdır” [4]. Tədqiqatçı alim T.Əhmədov isə Ə.Şərifin bu sahədəki fəaliy- yətini belə səciyyələndirir: “Ə.Şərif yaxından tanıdığı, şəxsiyyətinə və yaradıcılığına pərəstiş etdiyi M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə, Ə.Haq- verdiyev haqqında tədqiq və təbliğini də iki istiqamətdə aparmışdır. Bir tərəfdən onların əsərlərinin rus dilinə tərcüməsi, tərtib və nəşri ilə məşğul olmuş, digər tərəfdən onların elmi tərcümeyi-halını yaratmağa, yaradıcılıq ideyalarını müəyyənləşdirməyə çalışmışdır” [5, s. 19]. Ə.Şərif M.Cəlilin həyat və yaradıcılığından bəhs edilən doktor- luq dissertasiyasını “Molla Nəsrəddinin doğulması” adı altında 1968- ci ildə Bakıda rus dilində nəşr edərək elmi ictimaiyyətin ixtiyarına verir. Qeyd edək ki, “Sovet dövründə ümumittifaq oxucusu məhz ilk dəfə C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, Ə.Haqverdiyev, C.Cabbarlının əsərləri ilə Ə.Şərifin tərcüməsində tanış olmuşlar” [2, s. 19]. Ə.Şərifin 1977-ci ildə işıq üzü görən “Keçmiş günlərdən” adlı sənədli xatirələr kitabı dövrünün hadisələri və görkəmli şəxsiyyətləri haqqında təsəvvürümüzü daha da zənginləşdirir. Məsələn, burada gör- kəmli filosof şair, dramaturq Hüseyn Cavidi həm də bir publisist kimi də təqdim edir və onun Tiflisdə, Bakıda dövri mətbuatla əməkdaşlığı qeyd edilir. Ə.Şərif məhz bu əsərində H.Cavidin haqsız tənqidə məruz qaldığını etiraf edərək yazırdı: “Mətbuatda Hüseyn Cavidin yaradıcı- lığı tənqid, bəzən də haqsız və sərt, çox zaman da vulqar sosiologizm cəbhəsindən tənqid edilirdi. Ona qarşı edilən prinsipsiz hücumlardan təngə gəlmiş, usanmışdı. Hüseyn tənqiddən qaçan, qorxan, inciyən şair deyildi. Bu tənqidlər isə haqsız idi. O, məndən ağıllı, obyektiv tənqid gözləyirdi. Mənim isə böyük və bağışlanılmaz səhvim bundan ibarət olmuşdu ki, ədəbiyyat sahəsində hakimiyyət iddiasında olan rəsmi tənqidçilərin boş və haqsız iradlarını təkrar etməklə aramızdakı məhrəmlik şərtini pozdum” [1, s. 143]. Ə.Şərifin əsərləri ilə yanaşı, elə məqalələri də var ki, bu gün də elmi ictimaiyyətin diqqətini cəlb edir. Məsələn, “Cəlil Məmməd- quluzadə haqqında yeni materiallar”, “C.Məmmədquluzadənin mühi- 357 ti”, “Yenə bir mollanəsrəddinçi haqqında” və s. buna misal ola bilər. Doğrudur, həmin məqalələri və tədqiqat əsərləri Kommunist partiya- sının ideologiyasına uyğun yazılsa da, “müasir müstəqillik dövründə kütləvi informasiya vasitələrinin milli tarixi kontekstində inkişafına, onun irs-varislik prinsipləri ilə fəaliyyət göstərməsinə təsir edəcək dəyərli vəsaitlərdir” [6, s. 5]. Ayrı-ayrı mollanəsrəddinçilərə tədqiqat əsərləri həsr edən alim 1980-ci ildə “Azərbaycan “Molla Nəsrəddin”i adlı sanballı bir əsər çap etdirib. Azərbaycan mətbuatı tarixində mollanəsrəddinçilərin fəaliy- yətini yüksək qiymətləndirən alim burada da dövrün ideologiyasına “sadiq”liyini büruzə verməyə məcbur olub: “Bəzi mollanəsrəddin- çilərin görüşlərində xırda burjua mütərəddidliyi, məhdudluğu jurnalın səhifələrində əks olunur” [7, s. 90]. Hətta “Molla Nəsrəddin”in təsiri ilə çıxan satirik jurnallardan bəzilərini “inqilabi və demokratik ide- yalardan uzaq” [7, s. 90] adlandıraraq onların ideya-məzmununu zəif, bayağı sayırdı. Biz yuxarıda da qeyd etdik ki, Azərbaycan mətbuat tarixində sovet dövrü mətbuatı, eləcə də mətbuatın tədqiqi, heç şübhəsiz xüsusi mərhələdir. Sovet rejimi və kommunist ideologiyasının müəyyən et- diyi çərçivə və prinsiplər daxilində fəaliyyət göstərən mətbu orqanlar, qəzet və jurnalların əməkdaşları, həmçinin mətbuat tarixinin araşdı- rıcıları istər-istəməz dövrün tələblərinə riayət etməli olurdular. Pro- fessor Ş.Vəliyev demişdir: “...yazılan tədqiqat əsərlərinin bir qismi təəssüf ki, ən son elmi-ictimai ehtiyaclarla tam, bütöv şəklidə uz- laşmır. Bu fikir mövcud elmi irsdən imtina, ona qarşı iddia da deyil” [8, s. 7]. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu heç də sovet döv- ründə yaradılan mədəni irsdən, o cümlədən mətbu orqanlarından və mətbuat tarixi ilə bağlı qələmə alınmış fundamental araşdırmalardan imtina etməliyik. Fikrimizcə, biz həmin dövrün tədqiqatçılarına da, tədqiqat əsərlərinə də böyük ehtiram və diqqətlə yanaşmalıyıq; möv- cud ədəbiyyata müasir tələblər baxımından yanaşmalı, saf-çürük et- məli, onları bünövrə, bazis hesab etməli, milli-mənəvi dəyərlərimizə kölgə salmayan, əksinə onları zənginləşdirən, ənənələri yaşadanları dəyərləndirməli, onlardan səmərəli istifadə etməliyik. Bununla biz bu gün mətbuatşünaslıq tariximizin öyrənilməsində müsbət rol oynayan və “irs-varislik” prinsipləri ilə fəaliyyət göstərən bu dəyərli vəsait- lərdən də bəhrələnməliyik. Onu da qeyd edək ki, bu tədqiqatçılardan bu gün də fəaliyyət göstərənlərin böyük əksəriyyəti bizim bu fikrimizlə həmrəy olduğunu bildirirlər və zəngin bir inkişaf yolu keçən milli mətbuatımızın tədqiqi Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|