Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
əlifbanın tez-tez dəyişdirilməsi xalq üçün böyük fəlakətdır, milli- mədəni estafetin qırılması demekdir. Orxon-Yenisey əlifbasından ərəb, ondan latın əlifbasına, ondan da rus qrafikası üzrə əlifbaya və daha sonra bunun əsasında ən yeni əlifbaya keçilməsi elmi və mədəni inkişafimıza ağır zərbələr endirmişdi. Bunun nəticəsində biz həm də türkmənlərdən, özbəklərdən, qırğızlardan, qazaxlardan, başqırdlardan, qaqauzlardan, qəraimlərdən, tatarlardan, kumıklardan, altaylardan, uyğurlardan və başqa qardaş xalqlardan xeyli uzaqlaşdrrılmışdıq ki, bu da əslində sosialist millətlərinin getdikcə bir-birinə yaxınlaşması qanununa ziddir. Atam Rza Xəlil oğlu illər boyu sayar (mühasib), müfəttiş, döyüşçü olmuş, son müharibədə Berlinədək irəliləmiş, 17 yerdən yaralanmış və uzun illər boyunca sağalmayan bu yaralar nəticəsində 1957-ci ildə, oktyabrın 17-də vəfat etmişdir. Atam mənim üçün hələ də tükənməz bir xəzinədir. O, mənə yer şumlamağı, bağbanlıq etməyi, torpağı sevməyi, becərməyi, taxıl və ot biçməyi, əqrəb öldürməyi, ilandan qoruna bilməyi öyrətmişdir. Əqrəb öldürməyi öyrətdin mənə, Öyrətdin öldürüb basdırmağı da. O vaxtdan nə qədər əqrəblər gördüm, Solumda, sağımda, göz qabağımda.
* * * Ancaq heç birinə güzəşt etmədim, Neçə gürzələrin dişini qırdım. Qıra bilməyəndə yenə hayqırdım, Qoymadım kinimi ləkələnməyə! Füzuli, Raci, Dəxil, Dilsuz, Sabir, Tofiq Fikrət, Nəvai, Rustaveli, Əli bəy Hüseynzadə, Ziya Göyalp, Qumru, Yunuf İmrə kimi şairlərin adını mən ilk dəfə atamın dilindən eşitmişəm. Bu şairləri çox yanıqlı, çox təsirli səslə oxuyan, bəzən göz yaşlarını silən atam 47 yaşında vəfat etsə də, mənim göz-
39
ümdə qocaman, piranə keçmişin rəmzidir.
Haqqın da bükülməz qolu, dönməz üzü vardır. Göz yumma günəşdən, nə qədər nuru qararsa, Sönməz ədəbi, hər gecənin gündüzü vardır. Tofiq Fikrətin bu gözəl misralarını o qədər təkrar etmişdi ki, mən hələ dərsə getməmiş bunu əzbər bilirdim. Sən demə, pedaqoji tərbiyədə təriflənməyin də əhəmiyyəti böyükmüş. Evimizə qonaq gələnlərin yanında bəzən atam məni tərifləyirdi: -Mənim oğlum xəritədə Azərbaycanı göstərə bilir! Bu cümləni eşidən kimi mən çubuq götürüb evimizin bir divarını tutan geniş xəritənin yanında dayanar, atamın öyrətdiyi kimi, Qüzey və Güney Azərbaycanı bütünlüklə, tam göstərərdim.
Bu şeir parçası atamındır. Yurdsevərlik badəsini onun əlindən alıb içmişəm. “Mənim şerim” adlı yazımda bu ruhu aydın sezmək olur:
Sənin qüdrətinlə mən Min düşmən bayrağını Torpağa saldıraram. Sənin qüdrətinlə mən Dərbənddən Təbrizəcən Bütün Azərbaycanı Ayağa qaldıraram! Həyatımı verərəm Bircə sənin yolunda, Sənin özünü isə Bu vətənin yolunda. Atamın fikrincə Azərbaycan mədəniyyəti tarixində ən qüdrətli böyük şəxsiyyətlərdən biri Əli bəy Hüseynzadə ol-
40
muşdur. “İdrakdır müstibətə mizan əvət, əvət. İdraksızın ola bilməz müsibəti”. Sabirin, dahi Sabirin bu beytini misal gətirən atam deyərdi ki, Əli bəy kimi mütəfəkkirlərin faciəsi onların idrakının böyüklüyündən doğmuşdur. Dövrə sığmaq - kiçiklik, dövrə sığmamaq isə - böyüklük çalarıdır. Dövrə sığışmayanlar bəzən bütöv bir xalq tarixinə işıq sala bilir! Atam vəsiyyət etmişdi ki, məni müsəlman qaydasınca, “ər- rəhman” ilə yerdən götürün. Tutuq ki, 500 adamın bir cənazə arxasınca addımlaması, eyni dildə düşünməsi, eyni ruhla yaşaması milli birlik vasitələrindən biridir. Biz atamızın bu vəsiyyətinə əməl etdik. Xanım anam evdar qadındır. Beş oğul böyütmüş, evləndirmiş, 3 qız köçürmüş bacarıqlı, zirək, gözüaçıq və çox əməksevər bir anadır. Azərbaycan dilinin sonsuz zənginlikləri, tükənməz incəlikləri, tanrısal şeiriyyəti, ovsunlu musiqisi onun dili və südü ilə qanımıza hopub. Köksü nağıllar, bayatılar, laylalar, bilməcələr xəzinəsidir:
Elə bilirəm ki, anam bu bayatını çağırarkən Araz qırağında durub o taya baxır.
Xeyli sonralar bu bayatını Aşıq Ələsgərin əvvəlki nəvəsi, gözəl Azərbaycan oğlu Haqverdi Göyçəlinin saz təranələri altında eşidəndə anamın böyüklüyünə bəbək qaldım. Azərbaycan bayatıları, xoyratları, maniləri Kərkükdən Dərbəndə, Qızılözəl çayından Göyçə basalağınadək böyük bir ərazidə qanad çalır.
41
Əzizim, bəxtiyarım, Bəxtimin təxti yarım. Üzündə göz izi var, Sənə kim baxdı, yarım? Artıq buna şeir demək azdır, bu, möcüzədir. Yalnız min illər ərzində qurulmuş, pardaxlanmış, parlamış dil və təfəkkür bu cür poeziya möcüzələri doğura bilər. Bəlkə özü də bilmədən bu eşqi iliklərimə yeritmiş anama baş əyirəm! Bu yaxınlarda “Nauka i jizn” dərgisinin birinci sanında oxudum ki, İraqın Yarımtəpə şəhər yaxınlığında arxeoloji qazıntı aparılmış, eradan qabaqkı səkkizinci minilliyə aid mədəniyyət yadigarı üzə çıxarılmışdır ki, bunlar da sovet Azərbaycanının həmin dövr mədəniyyəti ilə eynidir. Anladım ki, Bağdad, İraq, Yarımtəpə sözləri elə azərbaycancadır və keçmiş Azərbaycan xəritəsi hüdudları barədə bizim bugünkü təsəvvürümüz dardır. Nəsimi də, Füzuli də İraq və Suriya türkmənləri içərisində yetişmiş şairlərimizdir. Əgər bunları yalnız Kərkük türkmənləri öz inhisarına götürsə, yaxud yalnız sovet türkmənistanlıları təkcə özününkü saysa, məhdudluq olar. Bu cür şairlər bizim ortaq sərvətimizdir. 1949-cu ildə, Bakıda Universitetin filoloji fakültəsinə daxil olmuş və jurnalistlik şöbəsini 1954-cü ildə bitirmişəm. Həmin ildən Azərbaycan Sovet Yazıçılar Birliyinin üzvüyəm. 1955-56-cı illərdə “Azərbaycan qadını” dərgisində əməkdaşlıq etmişəm, 1957- 59-da Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində yazıçılar üçün təşkil edilmiş Ali Ədəbiyyat Kurslarında dinləyici olmuşam. Şeir üzrə seminar başçımız, şair Yaroslav Smelyakov, onun həmişə yanında gətirdiyi tənqidçi Vladimir Oqnev, bəzən bu iki adamı əvəz edən şair Mixail Svetlov, bizə Şekspir üzrə mühazirələr oxuyan Anikst, həmçinin Tolstoy, Ostrovski, Şoloxov üzrə ixtisas kursları aparan gözəl müəllimlərimiz, institutda Şoloxov və Nazim Hikmətlə görüşlərimiz, o zaman xəstə yatan, ancaq bizi qıvraq, şad qarşılayan Samuil Marşak kişinin evinə baş çəkməyimiz, böyük balkar şairi Qaysın Quliyevin və
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|