Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
Nə qəm, kinlə silahlan, Topdan, tüfəngdən üstün, Tankdan, raketdən güclü Qeyrətinlə silahlan! Dəyənəklə, kürəklə, daş-kəsəklə silahlan, Nuş et ildırımları, sən şimşəklə silahlan! O zaman silahlanmaq üçün imkanı olmayan Azərbaycan xalqını huşyar olmağa, “laylalara yatmamağa” çağıran bu qüdrətli səs hər bir vətəndaşı silkələyir, daha çətin sınaqlara sesləyir, məşəqqətli günlər qarşısmda mənəvi birliyə çağırırdı. “Davam edir 37...”, “Yaşasın Xalq Cəbhəsi”, “Silahları!”, “Qorxaqlıq, cəsurluq”, “Səlahiyyət istəyirəm” kimi şerlərin mayasında xalqın taleyi, onun faciəli, məşəqqətli həyatı dururdu. “Səlahiyyət istəyirəm!” şeri şairin mücadilə ruhlu əsərlərinin ən yaxşı nümunələrindən biridir. X.Rza Azərbaycanın istiqlaliyyəti uğrunda güclü, təsiredici sözü, şeri, yorulmaq bilməyən ictimai- siyasi fəaliyyətilə ardıcıl mübarizə aparmış vətəndaş qələm sahibi, 90-cı illərin əvvəllərində isə əqidəsi yolunda imperiya məhbəsində can çürütmüş ilk və yeganə Azərbaycan şairi olmuşdur. Onun üçün Azərbaycanın istiqlaliyyətindən, həmvətənlərin azadlığından, ölkəmizin dövlət müstəqilliyindən əziz və qiymətli heç nə olmamışdır. Xəlil Rza Ulutürk də M.Hadi, Ə.Cavad kimi istiqlal şairimizdir. Bu bir həqiqətdir ki, yaradıcılığının son illərində (1988-1994) X.Rzanın baş mövzusu Azərbaycanın istiqlaliyyəti və onun taleyi məsələsi olmuşdur. “Hara qaçırsan, dayan!” əsəri qaldırdığı problemin vacibliyi, əhatə dairəsinin genişliyi və kəskin ideya-məzmunu baxımından lirik poema təsiri bağışlayır. Bəzi gənclərin doğma torpağını, xalqının taleyini çətin vəziyyətdə qoyub, Azərbaycanın istiqlaliyyətini qorumaq əvəzinə fərarilik etməsi, ordu sıralarından qaçması dözülməz idi. Bu səbəbdən də şair xitablar, suallar edir: “Yaxşı, tutaq ki,
16
sən qaçdın. Bəs sabah arvad-uşağının üzünə necə baxacaqsan? Bəs Məzahir Rüstəm, Seymur Məmmədli, Təbriz Xəlilbəyli kimi şəhid qardaşlarının, fədakarlıqla həlak olmuş milli qəhrəmanlarımızın xatirəsi qarşısında nə cavab verəcəksən?” Vətənin taleyi üçün ömrünü şam kimi əridən, ağır xəstəliklərə düçar olan, imperiya zindanlarının küncündə əzablara qatlaşan, sinəsinə çalın-çarpaz oğul dağı çəkilən Xəlil Rza poemada məhz bu səlahiyyətlərinə görə vətən adından amiranə danışır: Nə qədər ki, gec deyil, qayıt bu yoldan, qafil, Ləyaqətlə ölməyi ömrün hünər tacı bil! X.Rzanın çox şerləri ilk növbədə kütlə qarşısında oxunmaq, adamları böyük ideallar üçün səfərbərliyə almaq məqsədilə qələmə alınmış, buna görə də publisistik ruhda olub və cidd ictimai-siyasi pafosu özündə əks etdirmişdir. Vətəni Ana timsalı kimi cilvələndirən şair ona müraciətlə demişdir: Ordan-burdan pay ummaq, yurdum, yaraşmır sənə. Yumruğunu bərk sıxıb hökmünü bildirsənə! Zirvədədir bayrağın, bayrağı şərəf, ad san. Son öz istiqlalım qorumağı bacarsan, Ehtiyac zəncirini həlqə-həlqə qoparıb Tamam qıra bilərsən! Şairin lirik qəhrəmanının səciyyəvi xüsusiyyəti özünü ötüb- keçmək, bunu gündəlik mübarizə amalma çevirməkdir. Onun lirik qəhrəmanının dili ilə ürəyi arasında məsafə yoxdur. Şairin poeziyasında “lirik qəhrəman” sözün əsl mənasında milli qəhrəman, milli xarakterdir. X.Rzanın lirik qəhrəmanı öz antipodları ilə mübarizədə bütün əzəmətilə canlanır. Bəzən bu qəhrəman öz antipodunu istintaq edən amansız müstəntiqə çevrilir, tərəf müqabilinin mürtəce mahiyyətini yerli-yataqlı, “konkret faktlar” əsasında açıb ifşa edir. “Nə cür baxacaqsan gözlərimə sən?!” şerinin ifşa hədəfi, respublikamızın 90-cı illərin əvvəllərindəki rəhbərləri olmuşdur. Şerdə X.Rza Azərbaycan
17
xalqının başına gətirilən böyük müsibətlərı canlandırır, soydaşlarımızın doğma torpaqlarından qovulub çıxarılmasından, qocaların, körpələrin qarlı dağ aşırımlarında həlak olmasından, Bakı küçələrinə sovet tanklarının od-alov yağdırmasından, günahsız həmvətənlərimizin kütləvi qırğınından bəhs edir. Bəzi rəhbərlər vəzifəsini, titullarını, deputatlığını, avtomobilini itirmək qorxusunu vətənin başına gətirilən faciələrlərdən ağır hesab edir. Şerdə meydana qoyulan həqiqətlərin fonunda “Cınqırın çıxdımı barı bircə yol?!” ittihamı çox tutarlı səslənir və ifşa hədəfi olan namərd, nakəs, xain başçıları biabır, rüsvay edirdi. X.Rzanın həbsiyyə şerləri “Xüsusi təyyarədə” (28 yanvar 1990- cı il) ilə başlayıb “Poeziya hökmdarı” adlı şeri ilə (sentyabr 1990-cı il) tamamlanır. Şair “Davam edir 37...” kitabındakı bu qəbildən olan əsərləri “Qıfılı o üzdən qapılar” başlığı ilə çap etdirmişdir. “Həbsiyyə”yə daxil olan şerlərdəki fikir və qənaətlərin konturlarına, ilk cizgilərinə X.Rzanın həbsxana gündəliklərinin ayrı-ayrı qeydlərində rast gəlirik. “Yox, mən qaça bilməzdim”, “Dustaq”, “Təbrik, Nelson Mandela”, “Salam, Boris Pasternak!”, “Bakıdan gələn bağlama” və onlarca digər şeri göstərir ki, X.Rza onu mütəəssir edən hadisə, əhvalat, fakt, görüş, söhbət və xatirəni dərhal gündəliyində qeyd etmiş, sonra şerlərinin yazılmasında onlardan faydalanmışdır. “Həbsiyyə” şerlərinin ümumi mövzusu azadlıq, istiqlaliyyət olsa da onların həyat materialı çox genişdir. Bu əsərlərdə cənublu qardaşlarımızın azadlıq savaşma, fransız müqavimət hərəkatına, Vyetnamın ABŞ-a qarşı azadlıq mübarizəsinə dair maraqlı hadisə və insanlarla da qarşılaşırıq. Şair bütün bunları özünün zindan həyatı, məhbus duyğuları ilə üzvi surətdə birləşdirib oxucuya təqdim etmişdir. “Qara hədəfə atəş” silsiləsi ictimai satiranın Mirzə Ələkbər Sabir, Rəsul Rza ənənələrinə söykənən poetik nümunələridir. Xəlil Rzanı bu ustad şairlər ilə bağlayan başlıca cəhət satiranın
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|